Ο βιασμός της ανθρώπινης φύσης

Στο δημοφιλές βιβλίο του «Η επιρροή του Εωσφόρου» ο ψυχολόγος και καθηγητής του Στάνφορντ Φίλιπ Ζιμπάρντο επιχειρεί να αναλύσει σφαιρικά την ψυχολογία του κακού. Τη μετάβαση ενός ανθρώπου από την περίοδο της ηθικής ευπρέπειας και της μη υιοθέτησης βίας στη φάση της κατά συρροή εγκληματικής συμπεριφοράς. Εν ολίγοις, το βιβλίο εξετάζει πώς ακριβώς γίνονται κακοί οι άνθρωποι.

Η ουσία της ψυχολογίας του κακού αποτυπώνεται στο προαναφερθέν βιβλίο από τον επίσης καθηγητή Ψυχολογίας του Στάνφορντ Άλμπερτ Μπαντούρα, ο οποίος σημειώνει: «Η ικανότητά μας να δεσμεύουμε και να αποδεσμεύουμε επιλεκτικά τις ηθικές μας αρχές […] βοηθάει να εξηγήσουμε πώς οι άνθρωποι μπορούν να είναι βάρβαρα άσπλαχνοι τη μια στιγμή και συμπονετικοί την επόμενη». Την τελευταία δεκαετία φαίνεται πως οι «βάρβαρα άσπλαχνοι» άνθρωποι αυξάνονται με γεωμετρική πρόοδο σε παγκόσμιο επίπεδο και τα ποσοστά βίας, σωματικής και σεξουαλικής, εκφοβισμού, παιδεραστίας φτάνουν σε ανησυχητικά επίπεδα, σε σημείο που επιχειρείται αυστηροποίηση του νομικού πλαισίου, προκειμένου να προστατεύονται τα θύματα. Αυτό δεν είναι όμως αρκετό, απαιτείται οι κοινωνίες να εστιάσουν στο μεταίχμιο αυτής της μετάβασης μεταξύ καλού και κακού. Η παιδεία πρέπει επίσης να τεθεί σε προτεραιότητα.

Η περασμένη Δευτέρα ήταν η Ευρωπαϊκή Ημέρα για τα Θύματα Εγκληματικών Πράξεων και με αφορμή την επέτειο αυτή δημοσιεύτηκε η μεγάλη έρευνα του Οργανισμού Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ε.Ε. (European Union Agency For Fundamental Rights – FRA) αναφορικά με τη σωματική βία, τη σεξουαλική βία και το έγκλημα σε κάθε του μορφή.

Μία ακόμη έρευνα δημοσιεύτηκε πριν από λίγες ημέρες με επίκεντρο την Ισπανία, όπου σημειώνεται ραγδαία αύξηση στα περιστατικά σεξουαλικής βίας σε βάρος ανηλίκων σε περίοδο 10 ετών.

Στην Ελλάδα, το καλλιτεχνικό στερέωμα δέχεται τριγμούς από την υπόθεση Λιγνάδη και τις πολλαπλές καταγγελίες εις βάρος του διάσημου ηθοποιού, σκηνοθέτη και πρώην καλλιτεχνικού διευθυντή του Εθνικού Θεάτρου ότι κακοποιούσε σεξουαλικά ανήλικα παιδιά, κυρίως αγόρια, και μάλιστα για πολλά χρόνια.

Είχε προηγηθεί από την ολυμπιονίκη Σοφία Μπεκατώρου η ηρωική, όπως αποδείχθηκε, πράξη αποκάλυψης του δικού της βιασμού. Ακολούθησαν πολλές γυναίκες του καλλιτεχνικού, σε πρώτη φάση, χώρου με αναφορές σε σωματική, ψυχολογική και σεξουαλική βία, για να φτάσουμε σε νεαρούς ηθοποιούς και σε ένα απίστευτο κύκλωμα παιδεραστίας, βίας και κατάχρησης εξουσίας. Για όσους ακόμη αναρωτιούνται γιατί η Μπεκατώρου θυμήθηκε μετά από 20 χρόνια τον βιασμό της, η υπόθεση Λιγνάδη είναι η καλύτερη απάντηση.

Ένας στους 10 Ευρωπαίους θύμα βίας

Τι ακριβώς έχει συμβεί τα τελευταία χρόνια και ακούμε διαρκώς για τέτοιες υποθέσεις; Είναι η εξέλιξη του κινήματος #MeToo που έδωσε θάρρος στα θύματα ώστε να μιλήσουν; Είναι η αύξηση της βίας και η πτώση των ηθικών αξιών που έχει μεταμορφώσει τους ανθρώπους από καλούς σε κακούς; Οι έρευνες είναι αποκαλυπτικές και δείχνουν σημαντική αύξηση όλων των μορφών βίας τα τελευταία χρόνια.

Στην έρευνα του FRA, που είναι η πρώτη που διεξήχθη σε επίπεδο ευρωπαϊκών χωρών, αποτυπώνονται οι εμπειρίες 35.000 ανθρώπων αναφορικά με τη βία, την παρενόχληση, τη διάρρηξη, τις απάτες. Σύμφωνα με αυτήν, 1 στους 10 κατοίκους της Ευρώπης έχει δεχτεί βία κατά την τελευταία πενταετία, ενώ περίπου 22 εκατομμύρια άνθρωποι έχουν υπάρξει θύματα βίας τον τελευταίο χρόνο στην Ε.Ε. Νέοι άνθρωποι, ηλικίας 16-29 ετών, είναι η πλειοψηφία των θυμάτων βίας, ενώ γυναίκες, μέλη μειονοτήτων και μέλη της ΛΟΑΤΚΙ κοινότητας στοχοποιούνται επίσης από τους θύτες στην Ευρώπη.

Σύμφωνα με τον FRA, ένα συνολικό ποσοστό της τάξης του 31% των γυναικών έχει δεχτεί κάποια μορφή βίας από τα 15 του χρόνια, με τις μισές από αυτές να είναι θύματα σεξουαλικής βίας. Ένα 10% των ανδρών δηλώνει ότι έχει πέσει θύμα σεξουαλικής βίας, η οποία είναι ευρέως διαδεδομένη στις ηλικίες 16-29 ετών. Η συντριπτική πλειοψηφία των δραστών σε περιστατικά σεξουαλικής βίας είναι άνθρωποι του ευρύτερου κοινωνικού περιβάλλοντος του θύματος. Γνωστοί, άνθρωποι από το εργασιακό περιβάλλον και γείτονες είναι οι τρεις κατηγορίες που τα θύματα σεξουαλικής βίας αναγνωρίζουν ως δράστες. Όσον αφορά την τοποθεσία του σεξουαλικού εγκλήματος, το σπίτι του θύματος, το σπίτι του θύτη, ο χώρος εργασίας και κάποιος απομονωμένος δημόσιος χώρος είναι οι πιο συνηθισμένες απαντήσεις των θυμάτων στην ερώτηση σχετικά με το πού έλαβε χώρα το σεξουαλικό έγκλημα.

Στο ερώτημα ως προς το πώς επηρεάζεται η καθημερινότητα των θυμάτων μετά το περιστατικό σεξουαλικής βίας, 50% των γυναικών δήλωσαν πως αντιμετώπιζαν διαταραχή μετατραυματικού στρες, 49% πως ένιωθαν φοβισμένες και ευάλωτες, 39% πως είχαν χάσει την αυτοεκτίμησή τους, 36% πως διαγνώστηκαν με κατάθλιψη, 35% πως είχαν δυσκολίες στον ύπνο, 33% πως αντιμετώπιζαν κρίσεις πανικού και 30% δήλωσαν πως είχαν προβλήματα συγκέντρωσης.

Όσον αφορά τους άνδρες θύματα σεξουαλικής βίας, 37% δήλωσαν πως έπασχαν από διαταραχή μετατραυματικού στρες, 29% πως ένιωθαν φοβισμένοι και ευάλωτοι, 23% πως διαγνώστηκαν με κατάθλιψη, 22% πως αντιμετώπιζαν κρίσεις πανικού, 20% πως έχασαν την αυτοεκτίμησή τους, 19% πως είχαν προβλήματα ύπνου και 10% δήλωσαν πως είχαν προβλήματα συγκέντρωσης.

Αξίζει να σημειωθεί πως, σύμφωνα με τα ποιοτικά στοιχεία της έρευνας του FRA, ο απόηχος των περιστατικών σεξουαλικής βίας είναι πολύ πιο δυσάρεστος και σκληρός για τα θύματα απ’ ό,τι εκείνος από τις υπόλοιπες μορφές βίας. Ένα πολύ μεγάλο ποσοστό θυμάτων σεξουαλικής βίας αδυνατεί να ξεπεράσει το γεγονός και να προχωρήσει παρακάτω.

Ραγδαία αύξηση σεξουαλικής βίας σε βάρος ανηλίκων στην Ισπανία

Μία ημέρα μετά την έρευνα του FRA, το φως της δημοσιότητας είδε η έρευνα της ισπανικής οργάνωσης «Βοήθεια σε Παιδιά και Εφήβους σε Κίνδυνο» (Ayuda a Ninos Adolescentes en Riesgo – ANAR). Σύμφωνα με αυτήν, τα περιστατικά σεξουαλικής βίας εις βάρος ανηλίκων έχουν τετραπλασιαστεί τα τελευταία δέκα χρόνια. Τουλάχιστον 1.093 καταγγελίες για σεξουαλική βία σε βάρος ανηλίκων δέχτηκε η ANAR κατά την περσινή χρονιά, ενώ μόλις 273 καταγγελίες είχαν πραγματοποιηθεί το 2008. Τέσσερα στα 5 παιδιά που υφίστανται σεξουαλική βία είναι κορίτσια, με την πλειονότητα αυτών να βρίσκονται στην εφηβεία, ενώ τα αγόρια είναι συνήθως κάτω των 12 ετών. Η νομική σύμβουλος της οργάνωσης Σονσόλες Μπαρτολόμε επισημαίνει πως «οι νέες τεχνολογίες άνοιξαν τον δρόμο για νέα είδη αξιόποινων πράξεων, όπως η αποπλάνηση παιδιών στο διαδίκτυο», ενώ την άποψή της ενστερνίζεται και ο επικεφαλής της οργάνωσης, Μπενιαμίν Μπαλεστέρος, ο οποίος θεωρεί την εύκολη πρόσβαση μέσω διαδικτύου στην παιδική πορνογραφία βασικό αίτιο για την εξαιρετικά ανησυχητική αύξηση των περιστατικών σεξουαλικής βίας σε βάρος ανηλίκων.

Η διασύνδεση του διαδικτύου με την παιδική πορνογραφία είναι, δυστυχώς, αδιαμφισβήτητη. Σε άρθρο που δημοσιεύτηκε τον Σεπτέμβριο του 2019 στους «New York Times» επισημαίνεται πως οι Αρχές σε παγκόσμιο επίπεδο αδυνατούν να αναχαιτίσουν τη ραγδαία εξάπλωση της διαδικτυακής παιδικής πορνογραφίας, γεγονός που σε πολλές περιπτώσεις δίνει το έναυσμα στον δράστη να προχωρήσει σε αρρωστημένες, αληθινές πράξεις, πέρα από την ψηφιακή του πραγματικότητα.

Ψυχολόγοι και αναλυτές αναζητούν εδώ και χρόνια την αιτία που κάποιος ενήλικας στρέφεται σεξουαλικά προς ανήλικα παιδιά. Οι παιδεραστές μπορεί να είναι άτομα που κακοποιήθηκαν σεξουαλικά σε τρυφερή ηλικία, μπορεί επίσης να έχουν ανώριμη σεξουαλικότητα γιατί για κάποιον λόγο (συνήθως τραυματικό περιστατικό) δεν ωρίμασαν συναισθηματικά και σεξουαλικά κατά την εφηβεία τους. Κατά γενική ομολογία, μια χαοτική παιδική ηλικία οδηγεί σε εξίσου χαοτική ενήλικη ζωή. Απαιτείται, λοιπόν, συντεταγμένη προσπάθεια ορθής σεξουαλικής διαπαιδαγώγησης από το σχολείο και ψυχολογικής υποστήριξης παιδιών και εφήβων με υποχρεωτικό διορισμό σε όλα τα σχολεία ειδικών ψυχολόγων.

Με τέτοιες δράσεις είναι βέβαιο ότι θα αποσοβηθούν κάποια εγκλήματα. Είναι αποδεδειγμένο ότι η σωστή παιδεία μπορεί να αποτρέψει παρεκκλίνουσες και ανήθικες συμπεριφορές. Κανείς δεν γεννιέται βίαιος, παιδεραστής ή εγκληματίας, υπάρχουν συγκεκριμένα γεγονότα στη ζωή ενός παιδιού, ενός εφήβου, τα οποία πυροδοτούν μη αποδεκτές συμπεριφορές και εγκληματικές πράξεις. Αν, παρ’ όλα αυτά, οι σύγχρονες κοινωνίες αποτύχουν στο να αποτρέψουν τους θύτες από το έγκλημα, οφείλουν να προστατέψουν τα θύματα: απόλυτη κάλυψη για αναφορές σεξουαλικής βίας, ενδελεχής έρευνα, εξειδικευμένες ομάδες αντιμετώπισης εγκλημάτων σεξουαλικής φύσης και σεξουαλικής παρενόχλησης και παραδειγματική τιμωρία των δραστών.

metoogreece.gr

Μετά την ηρωική στάση της Σοφίας Μπεκατώρου, η οποία με την πράξη της ενεργοποίησε ένα ντόμινο εξελίξεων σε κοινωνικό και πολιτικό επίπεδο, αρχίζουμε όλοι να μιλάμε για το αυτονόητο, για την προάσπιση των θεμελιωδών δικαιωμάτων του ανθρώπου. Η σειρά πρωτοβουλιών που ανακοίνωσε προ ημερών ο πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης στη Βουλή αποδεικνύει ότι το #MeToo στην Ελλάδα δεν είναι μόδα, αλλά πολιτική πράξη. Η δημιουργία της πλατφόρμας metoogreece, η αυστηροποίηση του ποινικού κώδικα αναφορικά με αδικήματα κατά της γενετήσιας ελευθερίας, το μητρώο των επαγγελματιών που έρχονται σε επαφή με παιδιά και εφήβους και το πρόγραμμα σεξουαλικής διαπαιδαγώγησης στα σχολεία αποτελούν σημαντικές προτάσεις.

Ωστόσο, θα χρειαστούν αρκετά χρόνια ώστε να εξαλειφθεί το victim blaming, να μάθει η κοινωνία να στηρίζει χωρίς αμφιβολίες το θύμα και να καταδικάζει απερίφραστα τον θύτη.