Οκτώ ανατροπές σε δύο χρόνια - Free Sunday
Οκτώ ανατροπές σε δύο χρόνια
Θρίαμβος του πολιτικά απρόβλεπτου κατά τη διάρκεια της διετίας Μητσοτάκη

Οκτώ ανατροπές σε δύο χρόνια

Το βασικό χαρακτηριστικό της πρώτης διετίας της κυβέρνησης Μητσοτάκη είναι οι συνεχείς ανατροπές. Διαφορετικός ήταν ο σχεδιασμός και σε διαφορετική κατεύθυνση κινήθηκε η κυβέρνηση, υπό την πίεση των εξελίξεων. Το στοιχείο του απρόβλεπτου θριάμβευσε στη διάρκεια της διετίας, δείχνοντας πόσο σύνθετη έχει γίνει η εφαρμογή κυβερνητικής πολιτικής.

Κοσμοϊστορικό γεγονός

Η πανδημία που ξεκίνησε στην Κίνα αποδεικνύεται κοσμοϊστορικό γεγονός που επηρεάζει τη δημόσια υγεία, τη λειτουργία της οικονομίας και της κοινωνίας, τον συσχετισμό των δυνάμεων μεταξύ των ισχυρών του πλανήτη.

Ο Μητσοτάκης είχε προετοιμαστεί για μια περίοδο σταθερής και δυναμικής ανάπτυξης και βρέθηκε αντιμέτωπος με μία πολυδιάστατη κρίση.

Συνολικά, η Ελλάδα τα πήγε καλά στην αντιμετώπιση της πανδημίας και αυτό φαίνεται σε έναν βασικό δείκτη, τους θανάτους από COVID-19 ανά εκατομμύριο κατοίκους. Μπορεί να χάθηκαν περίπου 13.000 συνάνθρωποί μας, αλλά αν είχαμε τις επιδόσεις της Πορτογαλίας, της Ισπανίας, της Ιταλίας ή του Βελγίου στην αντιμετώπιση του κορονοϊού, οι απώλειες θα ήταν από 5.000 ως 15.000 περισσότερες.

Η διαχείριση της πανδημίας χωρίζεται σε τρεις φάσεις. Στην πρώτη φάση η συμπεριφορά του συστήματος εξουσίας, των πολιτών και οι επιδόσεις μας ήταν υποδειγματικές. Στη δεύτερη φάση –στο διάστημα από τον Νοέμβριο του 2020 μέχρι τον Μάιο του 2021– εμφανίστηκε μία κόπωση στην αντιμετώπιση της πανδημίας, με αποτέλεσμα οι επιδόσεις μας να είναι αρκετά κάτω του ευρωπαϊκού μέσου όρου. Στο σύνολο όμως της πρώτης και της δεύτερης φάσης είμαστε από τους καλύτερους στην Ε.Ε.

Τώρα βρισκόμαστε στην τρίτη φάση, όπου χώρες που είχαν αποκτήσει υγειονομικό πλεονέκτημα –όπως οι τουριστικά ανταγωνιστικές με την Ελλάδα, Ισπανία και Πορτογαλία– το έχασαν μέσα σε λίγες εβδομάδες εξαιτίας της μετάλλαξης Δέλτα.

Η διεθνής άνοδος του Ερντογάν

Η δεύτερη ανατροπή της διετίας έχει σχέση με τη διεθνή άνοδο του Ερντογάν και την επιβεβαίωση της Τουρκίας σε ρόλο μεγάλης περιφερειακής δύναμης.

Τα τουρκικά στρατεύματα και οι μισθοφόροι που τα συμπληρώνουν έχουν δυναμική παρουσία από τη Λιβύη μέχρι το Κατάρ και από τη Συρία και το Ιράκ μέχρι τη Σομαλία. Είναι χαρακτηριστικό ότι ο Ερντογάν στην προσπάθειά του να συνεννοηθεί με τον Μπάιντεν έχει προτείνει την ανάληψη της φρούρησης του αεροδρομίου της Καμπούλ, μετά την αποχώρηση των συμμαχικών στρατευμάτων, από τουρκικές στρατιωτικές μονάδες.

Στην Τουρκία παρατηρούνται ενδιαφέρουσες αλλαγές. Ο Ερντογάν παραμένει πανίσχυρος στο εσωτερικό, αλλά έχει αρχίσει να χάνει έδαφος κυρίως εξαιτίας της οικονομικής πολιτικής που ακολουθεί. Η κάμψη της δημοτικότητάς του στο εσωτερικό συμβαδίζει με την άνοδο της δημοτικότητάς του σε πολλές μουσουλμανικές χώρες, όπου αυτοπροβάλλεται σαν ο πολιτικός ηγέτης του σουνιτικού Ισλάμ.

Στις συνθήκες που έχουν διαμορφωθεί, ο Ερντογάν αναπτύσσει δυναμικές πρωτοβουλίες στο εξωτερικό για να καλύψει τις πολιτικές απώλειες στο εσωτερικό. Η Ελλάδα βρίσκεται πάντα στο στόχαστρο, από το πρόγραμμα υπερεξοπλισμού της Τουρκίας που αποσκοπεί στην ανατροπή της ισορροπίας των δυνάμεων στο Αιγαίο μέχρι τη μετατροπή της ροής προσφύγων και μεταναστών σε ένα είδος υβριδικού πολέμου, όπως τον Φεβρουάριο και τον Μάρτιο του 2020.

Η κυβέρνηση Μητσοτάκη απαντά στον δυναμισμό και την επιθετικότητα του Ερντογάν με ήρεμη αποφασιστικότητα και εντυπωσιακή αποτελεσματικότητα. Η πίεση πάντως που δέχεται από την Άγκυρα σε διάφορα θέματα επηρεάζει τον σχεδιασμό της, όπως και τα δημόσια οικονομικά λόγω του υψηλού κόστους του αναγκαίου εξοπλιστικού προγράμματος.

Το προσφυγικό-μεταναστευτικό

Το προσφυγικό-μεταναστευτικό παραμένει άλυτο πρόβλημα σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Εκτός από τον υβριδικό πόλεμο που διεξάγει ο Ερντογάν, ελέγχοντας τις ροές προσφύγων και μεταναστών, έχουμε ευρύτερες αλλαγές που κάνουν ακόμη πιο δύσκολη τη διαχείριση του προβλήματος.

Η αποχώρηση των αμερικανικών και συμμαχικών στρατευμάτων από το Αφγανιστάν και το Ιράκ προετοιμάζει ένα νέο κύμα προσφύγων και μεταναστών. Η δημογραφική έκρηξη της Αφρικής συνδυάζεται με την κλιματική αλλαγή και διάφορες ένοπλες συγκρούσεις για να στείλει περισσότερο κόσμο στην Ευρώπη.

Υποτίθεται ότι το εξάμηνο της γερμανικής προεδρίας η Ε.Ε. έβρισκε μακροπρόθεσμες λύσεις. Τελικά δεν έγινε τίποτα. Δεν υπάρχει αξιόλογη ευρωπαϊκή πολιτική για το προσφυγικό-μεταναστευτικό και η Ελλάδα παραμένει η πιο εκτεθειμένη χώρα πρώτης εισόδου στην Ε.Ε.

Παρ’ όλα αυτά, η διαχείριση του προσφυγικού-μεταναστευτικού από την κυβέρνηση Μητσοτάκη αποδεικνύεται εξαιρετικά καλή, με αποτέλεσμα να έχει πέσει εντυπωσιακά το ποσοστό των πολιτών που θεωρούν το προσφυγικό-μεταναστευτικό ένα από τα σημαντικότερα προβλήματα που αντιμετωπίζει η Ελλάδα.

Αμφισβήτηση των κανόνων

Οι μεγάλες ανατροπές που έφερε η πανδημία οδήγησαν και στην αμφισβήτηση των κανόνων που ισχύουν στην Ευρωζώνη. Οι εταίροι δέχθηκαν την αναγκαία δημοσιονομική χαλάρωση για την τριετία 2020-2022, η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ) πάτησε γκάζι με το πρόγραμμα ποσοτικής χαλάρωσης, ειδικά προσαρμοσμένο για την πανδημία, κι έγινε ένα πρώτο βήμα στην κατεύθυνση της αμοιβαιοποίησης του χρέους με τη χρηματοδότηση του Ευρωπαϊκού Ταμείου Ανάκαμψης.

Ο πρωθυπουργός κ. Μητσοτάκης πρωταγωνίστησε στην προσαρμογή της οικονομικής πολιτικής της Ευρωζώνης. Γι’ αυτό η Ελλάδα είναι από τους μεγάλους κερδισμένους του Ευρωπαϊκού Ταμείου Ανάκαμψης.

Η φθορά στην αντιπολίτευση

Η καλή διαχείριση της πανδημίας από την κυβέρνηση, η εξουδετέρωση των επιθετικών κινήσεων του Ερντογάν, ο δραστικός περιορισμός των προσφυγικών και μεταναστευτικών ροών και οι διαπραγματευτικές επιτυχίες σε επίπεδο Ευρωζώνης και ΕΚΤ ενίσχυσαν τη δημόσια εικόνα της κυβέρνησης και προσωπικά του πρωθυπουργού.

Έχουν γίνει σημαντικά λάθη και παραλείψεις στη διαχείριση τόσο σύνθετων ζητημάτων, αλλά η γενική εικόνα είναι μιας κυβέρνησης η οποία δεν αιφνιδιάστηκε από τον διαρκή θρίαμβο του απρόβλεπτου και μπόρεσε να αντιδράσει αποτελεσματικά.

Με βάση τα αποτελέσματα των δημοσκοπήσεων, σημειώνεται ένα εντυπωσιακό πολιτικό παράδοξο. Στα μέσα της τετραετίας, κυβέρνηση και πρωθυπουργός είναι ισχυρότεροι στην αντίληψη της κοινής γνώμης απ’ ό,τι στο ξεκίνημα της τετραετίας. Αντίθετα, έχει ξεθωριάσει κι άλλο η δημόσια εικόνα του ΣΥΡΙΖΑ και προσωπικά του κ. Τσίπρα. Αντί να παρατηρείται φθορά της εξουσίας για τη ΝΔ, παρατηρείται φθορά της αντιπολίτευσης για τον ΣΥΡΙΖΑ.

Κατά την άποψή μου, αυτή η εντυπωσιακή ανατροπή πρέπει να αποδοθεί στους ακόλουθους παράγοντες.

Πρώτον, στην κλίμακα και τη διάρκεια της κρίσης, η οποία συσπειρώνει τον κόσμο γύρω από την κυβέρνηση προκειμένου να αντιμετωπιστούν –στο μέτρο του δυνατού– τα προβλήματα.

Δεύτερον, στη θετική προσέγγιση που έχει ο Μητσοτάκης στα προβλήματα και στην κυριαρχία του στον πολιτικό του χώρο και ευρύτερα. Αντίθετα, ο Τσίπρας έχει επιλέξει μία αρνητική αντιπολίτευση. Επενδύει στη μιζέρια σε μια περίοδο κατά την οποία οι πολίτες αναζητούν διέξοδο από τα προβλήματα. Επιπλέον, δεν φαίνεται να ελέγχει πλήρως τον χώρο του και δεν μπορεί να απευθυνθεί σε άλλους πολιτικούς χώρους.

Τρίτον, ο κόσμος συγκρίνει την αποτελεσματικότητα της κυβέρνησης Μητσοτάκη στη διαχείριση μιας πολυδιάστατης κρίσης με την ανευθυνότητα της κυβέρνησης Τσίπρα που οδήγησε στην κρίση του 2015 –η οποία μπορούσε να έχει αποφευχθεί– και καταλήγει να εμπιστεύεται περισσότερο τον Μητσοτάκη και την κυβέρνησή του.

Τέταρτον, στη διάρκεια της προηγούμενης κρίσης οι Ελληνίδες και οι Έλληνες πέρασαν αναγκαστικά μια διαδικασία βίαιης ωρίμανσης, η οποία προσδιορίζει σε μεγάλο βαθμό και την αντίληψή τους για τη σημερινή κρίση.

Ανατροπή βασικών οικονομικών μεγεθών

Η κλίμακα και η διάρκεια της κρίσης της πανδημίας έφεραν την ανατροπή λεπτών ισορροπιών στην οικονομία.

Αποκτήσαμε ξανά σημαντικό δημοσιονομικό έλλειμμα της τάξης του 10% του Ακαθάριστου Εγχώριου Προϊόντος (ΑΕΠ).

Ειδικά το ασφαλιστικό-συνταξιοδοτικό έλλειμμα τραβάει την ανηφόρα και έχει αρχίσει να απασχολεί τους ευρωπαϊκούς θεσμούς.

Το δημόσιο χρέος σπάει το ένα ρεκόρ μετά το άλλο, προκειμένου να χρηματοδοτηθούν οι πολιτικές κατά των συνεπειών της πανδημίας και βρίσκεται ήδη στο 208% του ΑΕΠ.

Κάνουν την επανεμφάνισή τους τα λεγόμενα δίδυμα ελλείμματα. Αποκτήσαμε ξανά σημαντικό έλλειμμα στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών εξαιτίας του συνδυασμού αρνητικών παραγόντων, όπως είναι η κατάρρευση των τουριστικών εσόδων, η αύξηση των εισαγωγών –που ξεπερνάει σε απόλυτους αριθμούς την αύξηση των εξαγωγών– και η επιβάρυνσή μας από την άνοδο των διεθνών τιμών του φυσικού αερίου και του πετρελαίου.

Οι ανατροπές σε βασικά οικονομικά μεγέθη μας προειδοποιούν ότι ο λογαριασμός της κρίσης της πανδημίας θα είναι μαζί μας για αρκετά χρόνια. Επιβάλλεται να αξιοποιήσουμε πλήρως τα κονδύλια του Ευρωπαϊκού Ταμείου Ανάκαμψης και του ΕΣΠΑ και να αναπτύξουμε πρόσθετες δημιουργικές πρωτοβουλίες για να επιτύχουμε υψηλό ρυθμό ανάπτυξης για πολλά χρόνια. Διαφορετικά, η αναπόφευκτη προσαρμογή θα γίνει σε βάρος της οικονομίας και της κοινωνίας, όπως στη διάρκεια της κρίσης που ξεκίνησε το 2009-2010.

Η πανδημία έχει μέλλον

Η τελευταία και εξαιρετικά σημαντική ανατροπή της διετίας της κυβέρνησης Μητσοτάκη έχει σχέση με την επ’ αόριστον παράταση της κρίσης της πανδημίας.

Είχε επικρατήσει η εντύπωση μεταξύ των κυβερνήσεων της Ε.Ε. ότι τα χειρότερα πέρασαν –σε ό,τι αφορά την πανδημία– και πως θα μπορούσαμε να προχωρήσουμε στον σχεδιασμό της οικονομικής ανάκαμψης και της ενίσχυσης της κοινωνικής συνοχής.

Η εμφάνιση της μετάλλαξης Δέλτα αλλάζει για μία ακόμη φορά τον σχεδιασμό. Η βελτίωση των τουριστικών επιδόσεων δεν θα είναι τόσο σημαντική όσο θα θέλαμε. Η ανάκαμψη της ελληνικής οικονομίας περνάει υποχρεωτικά από διαρθρωτικές αλλαγές και επενδύσεις που δεν είναι βέβαιο ότι θα γίνουν στην κλίμακα που τις χρειαζόμαστε, ενώ χρειάζονται χρόνο για να αποδώσουν.

Το γενικό συμπέρασμα είναι ότι ο θρίαμβος του απρόβλεπτου συνεχίζεται δοκιμάζοντας τις αντοχές και το δυναμικό της οικονομίας, της κοινωνίας και της κυβέρνησης.

Η κυβέρνηση πέρασε με επιτυχία το τεστ της κρίσιμης πρώτης διετίας. Το πρόβλημα είναι ότι έχουν συσσωρευτεί εκκρεμότητες και λογαριασμοί, οι οποίοι δεσμεύουν –σε μεγάλο βαθμό– τη δεύτερη διετία.

Η ελληνική οικονομία έχει πραγματοποιήσει ρεκόρ πτώσης την περίοδο 2009-2021, η οποία αγγίζει το 30% του ΑΕΠ. Έχουμε φτάσει στο σημείο το κατά κεφαλήν ΑΕΠ της Ελλάδας να είναι μόλις τα δύο τρίτα του ευρωπαϊκού μέσου όρου. Η πρωτοφανής οικονομική μας πτώση έχει φοβερές κοινωνικές συνέπειες, με εκατομμύρια συμπολίτες μας να έχουν οδηγηθεί στο επαγγελματικό και κοινωνικό περιθώριο, ή να έχουν φτωχοποιηθεί.

Η κυβέρνηση καλείται να συνδυάσει στη διάρκεια της δεύτερης διετίας τη δυναμική οικονομική ανάπτυξη με την ενίσχυση της κοινωνικής συνοχής. Πρόκειται για μια δύσκολη αποστολή σε εξαιρετικά σύνθετες συνθήκες, ενώ δεν υπάρχουν εγγυήσεις πως δεν θα σημειωθούν νέες ανατροπές και πως θα σταματήσει ο διαρκής θρίαμβος του απρόβλεπτου.