Μαγειρική και Αρχιτεκτονική

Η αισθητική των πραγμάτων είναι πάντα υποκειμενική και αδύνατο να μετρηθεί, γεγονός που δίνει τη δυνατότητα αυθαίρετης, πλην όμως αποδεκτής, εκδήλωσης των προτιμήσεων των ατόμων. Ωστόσο, αυτό δεν σημαίνει ότι τα προϊόντα της μαγειρικής και της αρχιτεκτονικής δεν έχουν και αντικειμενικές ιδιότητες: ένα φαγητό μπορεί να είναι λιπαρό ή να είναι πλούσιο σε υδατάνθρακες, ενώ και ένα οικοδόμημα μπορεί να έχει μεγάλο εμβαδό ή να έχει πυκνό δομικό οπλισμό.

Οι ιδιότητες αυτές είναι καθολικά αναγνωρίσιμες, ανεξάρτητα από την προτίμησή μας για το προϊόν, και, το σημαντικότερο, καθιστούν φαγητά, αλλά και οικοδομήματα, περισσότερο ή λιγότερα κατάλληλα, για συγκεκριμένους τύπους ανθρώπων. Πέρα από υποκειμενισμούς, ένα πιάτο ή μια αρχιτεκτονική διαρρύθμιση «ταιριάζουν» σε συγκεκριμένες ανάγκες.

Παρακολουθώντας τις κινήσεις, τις αντιδράσεις και τα επιχειρήματα σχετικά με τις επιδιωκόμενες από την κυβέρνηση Τσίπρα αλλαγές στο εκλογικό σύστημα της χώρας, από τη σκέψη μου πέρασαν οι παραπάνω δύο τέχνες. Ίσως γιατί και οι δύο αναφέρονται πολύ συχνά στη δημόσια συζήτηση για τα εκλογικά συστήματα. 

Η πρώτη, η «μαγειρική», χρησιμοποιείται από τα media και την κοινή γνώμη για να περιγράψει την τακτικιστική διάθεση των κυβερνήσεων να αλλάξουν τους κανόνες του παιχνιδιού προκειμένου να ωφεληθούν εκλογικά. Αλλαγές στα γεωγραφικά όρια των εκλογικών περιφερειών, προσθήκη ή κατάργηση κατωφλιού για την κοινοβουλευτική εκπροσώπηση, έμμεσες αλλαγές στον δείκτη αναλογικότητας μεταξύ ψήφων και εδρών μέσω της προσθήκης ή κατάργησης bonus εδρών για τον νικητή, αποκαλούνται συχνά «εκλογομαγειρέματα», με την έννοια ότι νοούνται ως κινήσεις που στοχεύουν με τεχνικά μέσα είτε στην ενίσχυση της δύναμης του κυβερνητικού κόμματος είτε, συνηθέστερα, στην παρεμπόδιση της αντιπολίτευσης να αποκτήσει εκείνη ευρεία κοινοβουλευτική υπεροχή. 

Η δεύτερη, η «αρχιτεκτονική», χρησιμοποιείται στη διεθνή βιβλιογραφία της πολιτικής επιστήμης προκειμένου να περιγράψει τη σημασία που έχουν τεχνικοί παράγοντες, όπως είναι ειδικά το εκλογικό σύστημα, στη διαμόρφωση των πολιτικών συσχετισμών και τελικά του μοντέλου εξουσίας σε μια δημοκρατία. Τα χαρακτηριστικά που αναφέρθηκαν παραπάνω νοούνται ως παράμετροι που δύνανται να μεταβάλουν τις σχέσεις ισχύος μεταξύ θεσμών, υπηρετώντας μια κυρίαρχη επιλογή για τον επιθυμητό τρόπο κατανομής της πολιτικής ισχύος.

Συνεπώς, η διαφορά στη χρήση των δύο όρων ως συνώνυμων των χειρισμών μιας κυβέρνησης γύρω από το εκλογικό σύστημα είναι ότι μιλώντας για «μαγειρική» υπονοείται κακή προαίρεση, ενώ στην περίπτωση της «αρχιτεκτονικής» υπονοείται η υπηρέτηση μιας περίπου κοινώς ορισθείσας ανάγκης του συστήματος. Πράγματι, η επιλογή του εκλογικού συστήματος διαμορφώνει σε σημαντικό βαθμό την κατανομή ισχύος μεταξύ των πολιτικών παικτών. Τα εκλογικά συστήματα πλειοψηφικής λογικής δημιουργούν συνθήκες κοινοβουλευτικής κυριαρχίας του νικητή και συνεπώς διευκολύνουν τον σχηματισμό και τη λειτουργία ισχυρών –και συχνότερα μονοκομματικών– κυβερνήσεων. Συστήματα αναλογικής λογικής διαμορφώνουν συνθήκες σχηματισμού κυβερνήσεων συνεργασίας και τελικά επιβάλλουν συμβιβασμούς και (ενίοτε γόνιμες) εξαρτήσεις μεταξύ των πολιτικών κομμάτων, αλλά και μεταξύ της εκτελεστικής εξουσίας και του κοινοβουλίου. 

Ως παράγοντας, το εκλογικό σύστημα μπορεί να υπηρετήσει είτε τη λογική της «δημοκρατίας του ανταγωνισμού», σύμφωνα με την οποία ο νικητής της ανταγωνιστικής διαδικασίας των εκλογών θα πρέπει να έχει το περιθώριο εφαρμογής του προγράμματός του, είτε τη λογική της «δημοκρατίας της συναίνεσης», σύμφωνα με την οποία οι ανταγωνιστές θα πρέπει να διαπραγματεύονται διαρκώς τις θέσεις τους σε αναζήτηση του βέλτιστου συμβιβασμού για όλους. Και οι δύο παραπάνω λογικές είναι θεμιτές και κατανοητές.

Οι αλλαγές στο εκλογικό σύστημα θα μπορούσαν, λοιπόν, να μην εκλαμβάνονται ως «μαγειρέματα» αλλά ως μέσο για την αναγκαία μεταβολή της αρχιτεκτονικής ενός συστήματος. Αρκεί βεβαίως να υπάρχει μια τέτοια ανάγκη. Όπως όμως και να γίνονται οι μεταβολές των εκλογικών συστημάτων στην πράξη, τροφές και κατασκευές αρέσουν σε κάποιους και δεν αρέσουν σε άλλους.

Το σίγουρο είναι ότι κάθε κοινωνία έχει μία συγκεκριμένη και αντικειμενική ανάγκη θεσμικής διαρρύθμισης: είτε διάχυση της ισχύος σε πολλούς παίκτες, ώστε να αυξηθεί η δυνατότητα ελέγχου του ενός από τον άλλον, είτε συγκέντρωση της ισχύος σε έναν παίκτη, ώστε να αυξηθεί η αποτελεσματικότητα της πολιτικής δράσης. Εστιάζοντας στις αντικειμενικές ιδιότητες των εκλογικών συστημάτων, μπορούμε να είμαστε χρησιμότεροι αξιολογητές των επιδόσεων στη «μαγειρική» και στην «αρχιτεκτονική».