Ο αυταρχισμός στην καθημερινότητα

Στις διασταυρώσεις και στις λεωφόρους ωστόσο δεν έχεις τη δυνατότητα επιλογής του διπλανού σου. Έχεις όμως την ευκαιρία να συνειδητοποιήσεις τη διαφορετικότητα και την κοινωνική πολυχρωμία, έννοιες που παραδόξως αποκτούν αρνητικό πρόσημο στο συγκεκριμένο πλαίσιο. 

Ο οδηγός που θα τραβήξει το χειρόφρενο με μανία δίπλα σου στο φανάρι, θα κατεβάσει το παράθυρο και θα σε βρίσει επειδή δεν του άφησες χώρο να προσπεράσει αντικανονικά ή ο ποδηλάτης που θα χτυπήσει το τζάμι του παραθύρου σου απαιτητικά για να το κατεβάσεις και να σου επιτεθεί φραστικά επειδή δεν τήρησες κατά τη γνώμη του τη δέουσα απόσταση κατά την προσπέραση είναι άτομα που δε μου μοιάζουν. Η συνάντηση μαζί τους στα φανάρια της πόλης τις προηγούμενες ημέρες μου υπενθύμισε αυτήν την προβληματική ποικιλομορφία και μοιραία με έκανε να αναρωτηθώ αν αυτός ο «αυταρχισμός στην καθημερινότητα» έχει τις ρίζες του, ή έστω συνδέεται, με τις πολιτικές αξίες τούτων των οδηγών.

Η τεκμηρίωση αιτιωδών σχέσεων στις κοινωνικές επιστήμες είναι εξαιρετικά δύσκολη και γίνεται ακόμα δυσκολότερη ελλείψει πόρων που θα εξασφάλιζαν την υλοποίηση ερευνών κοινής γνώμης με μεγάλο αριθμό ερωτήσεων που να εκκινούν από την καταγραφή αξιών και τοποθετήσεων σε ζητήματα πολιτικής και θα κατέληγαν στην καταγραφή της οδηγικής συμπεριφοράς. Ανιχνεύοντας τα δεδομένα μιας τέτοιας μεγάλης έρευνας –υλοποιημένης το 2015 με ευρωπαϊκή χρηματοδότηση στο πλαίσιο της πράξης «Θαλής»– εντοπίζει κανείς τις προεκτάσεις, ή ίσως και τις ρίζες, του «αυταρχισμού στην καθημερινότητα». 

Το πλέον εντυπωσιακό εύρημα αφορά τις απαντήσεις της κοινής γνώμης στο ερώτημα «αν θα ήταν επιτρεπτή η ύπαρξη ενός ισχυρού πολιτικού ηγέτη που δε θα ελεγχόταν από τη βουλή και τις εκλογές»: το 25% του δείγματος της έρευνας απάντησε πως αποδέχεται μια τέτοια εκδοχή πολιτικής οργάνωσης που καταπατά συθέμελα τις αρχές της δημοκρατίας. Τέτοιες τοποθετήσεις συσχετίζονται σαφώς με την έντονη απογοήτευση από τη λειτουργία της δημοκρατίας, αίσθημα που καταγράφεται ανάγλυφα στην ίδια έρευνα στο ποσοστό εκείνων που συμφώνησαν με την άποψη ότι «η δημοκρατία είναι ένα καμουφλαρισμένο αυταρχικό καθεστώς» (37%). 

Η αδυναμία διαφοροποίησης των αρχών της δημοκρατίας από αυτές του πολιτικού αυταρχισμού υποδηλώνει, πέραν των ερωτηματικών για την ποιότητα της δημοκρατίας καθαυτής, και την αποδοχή του δεύτερου. Η αντιμετώπιση του αυταρχισμού ως κανονικότητα είναι ορατή και στο υψηλό ποσοστό αποδοχής δράσεων της δικτατορίας των συνταγματαρχών ως θετικών, όπως για παράδειγμα η πολυσυζητημένη συμβολή της στην οικονομική ανάπτυξη της χώρας κατά την επταετία, ή ακόμα και στα εδραιωμένα πλέον ποσοστά υποστήριξης της Χρυσής Αυγής, ενός κόμματος με σαφείς αναφορές κατά του κοινοβουλευτισμού και ανοιχτή χρήση της βίας κατά των πολιτικών του αντιπάλων.

Η σύνδεση του πολιτικών αξιών και της οδηγικής συμπεριφοράς δεν είναι προφανής και ίσως μάλιστα να μοιάζει υπερβολική. Ωστόσο, η ευκολία με την οποία πολλοί συμπολίτες μας απειλούν τον χώρο και τα δικαιώματα ή υποτιμούν τις προτιμήσεις και τις επιλογές των άλλων μαρτυρά έναν διάχυτο αυταρχισμό. Οι εκφάνσεις του εντοπίζονται στις σχέσεις των δύο φύλων, στις σχέσεις γονέων και παιδιών, σε αυτές μεταξύ εργοδοτών και εργαζομένων ή μεταξύ γειτόνων και, φυσικά πολύ ευκολότερα, μεταξύ αγνώστων, όπως για παράδειγμα μεταξύ δύο οδηγών. Ο «αυταρχισμός στην καθημερινότητα» είναι βαριά ασθένεια και για αυτό τελικά η πολιτική του αποτύπωση είναι βαθιά.