Ένας νέος οριζόντιος κόσμος

Το βράδυ της ομιλίας του απερχόμενου Προέδρου Ομπάμα στην αίθουσα της κεντρικής σκηνής της Εθνικής Λυρικής Σκηνής στο Κέντρο Πολιτισμού του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος έτυχε να ανεβαίνω την οδό Πέτρου Κόκκαλη, τον δρόμο που διασχίζει τη νοτιοδυτική πλευρά της Πρεσβείας των ΗΠΑ στην Αθήνα. Σταμάτησα να δω την αστερόεσσα –τη σημαία των ΗΠΑ–, η οποία κάτω από τον ρομαντικό φωτισμό της κυμάτιζε ακόμα υπερήφανα, παρ’ ότι, κάπως ενστικτωδώς, ανέμενα να κυματίζει μεσίστια.

Και εκεί είναι που αναρωτήθηκα ποιες ΗΠΑ είχα στο μυαλό μου, αν οι ΗΠΑ έχουν ενιαίο εννοιολογικό βάρος ή αν αναφερόμουν στις ΗΠΑ του Ομπάμα ή του Τραμπ ξεχωριστά. Το πρωί της ίδιας ημέρας ο Μπαράκ Ομπάμα, από έναν χώρο σύγχρονου πολιτισμού με έντονες αναφορές στη διαχρονική αττική γη, είχε διαβεβαιώσει ότι η αμερικανική δημοκρατία λειτουργεί με βάση την αρχή της συνέχειας, εξού και ο ίδιος υποδέχτηκε στο γραφείο του τον διάδοχό του στην Προεδρία Ντόναλντ Τραμπ.

Αν και η διάσταση μεταξύ δύο πόλων εξουσίας, συνήθως ενός δεξιόστροφου και ενός αριστερόστροφου, ανέκαθεν προσδιόριζε το πολιτικό σύστημα των δυτικών φιλελεύθερων δημοκρατιών, η έλευση της παγκοσμιοποίησης, της ιδέας μιας παγκόσμιας ελεύθερης αγοράς, επέφερε τη διακομματική υιοθέτηση ενός κοινού συστήματος αξιών απ’ όλο τον μετέχοντα σε αυτήν «δυτικό» κόσμο.

Αυτή η «συμμαχία αξιών» άρχισε να κλονίζεται με την έλευση της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης το 2008 και τα πρώτα εμφανή σημάδια αυτού του κλονισμού φάνηκαν στον ευρωπαϊκό χώρο, αρχής γενομένης με τις ελληνικές διπλές εκλογές του 2012 και με τελευταίο δείγμα το αποτέλεσμα του βρετανικού δημοψηφίσματος το καλοκαίρι του 2016.

Ένας νέος κόσμος φάνηκε να γεννιέται, ο τοκετός του οποίου επισημοποιήθηκε με την εκλογή του Ντόναλντ Τραμπ στην Προεδρία των ΗΠΑ. Ο Μπαράκ Ομπάμα, ως απερχόμενος Πρόεδρος των ΗΠΑ, όχι τυχαία σε μία από τις τελευταίες του ομιλίες έδωσε ιδιαίτερη έμφαση στην ανάγκη προάσπισης του κεκτημένου της παγκοσμιοποίησης, ως ενός δομικού κεκτημένου για τον δυτικό κόσμο. 

Τα παγκόσμια ιδεολογικά ρεύματα μπορεί να είναι πάλι δύο, αλλά διχοτομούν πλέον την υφήλιο σε έναν άξονα διαφορετικό από τον προηγούμενο μεταξύ ενός «δυτικού» και ενός «εκτός Δύσης» κόσμου. Στα σωθικά του δυτικού κόσμου φαίνεται ότι γεννήθηκε ένα νέο ρεύμα αξιών, ριζικά αντίθετο στο επικρατούν έως σήμερα σύστημα αξιών του. Το νήμα του ξεδιπλώνεται από τις ΗΠΑ του Ντόναλντ Τραμπ και φτάνει μέχρι τη Ρωσία του Βλαντίμιρ Πούτιν, τη μεταπραξικοπηματική Τουρκία του Ταγίπ Ερντογάν και ενδεχομένως την Ευρώπη της Μαρίν Λεπέν και του Μπέπε Γκρίλο…

Αυτή την εισβολή στο γενετικό υλικό των σύγχρονων δυτικών δημοκρατιών περιέγραψε αλληγορικά και κάπως προφητικά ο Γάλλος συγγραφέας Μισέλ Ουελμπέκ στο βιβλίο του «Υποταγή». Σε μια παράλληλη Γαλλία, τρομακτικά όμοια με τη σημερινή, το δικομματικό σύστημα, που απάρτιζαν οι Ρεπουμπλικάνοι και το γαλλικό Σοσιαλιστικό Κόμμα και το οποίο κυβερνούσε διαδοχικά τη χώρα, έδωσε τη θέση του μέσω εκλογών σε ένα άλλο σύστημα, απαρτιζόμενο από το Εθνικό Μέτωπο και το νεοσύστατο κόμμα της Μουσουλμανικής Αδελφότητας. 

Το κόμμα της Μουσουλμανικής Αδελφότητας, παρ’ ότι αρχικά προσδιοριζόταν από το μουσουλμανικό στοιχείο, στη συνέχεια μετεξελίχθηκε σε ένα κόμμα εξίσου υπερσυντηρητικό και κοινωνιστικό, γεγονός που του επέτρεψε να αντλήσει ψηφοφόρους τόσο από τη γαλλική κεντροδεξιά όσο και από την κεντροαριστερά, να ανέλθει στην εξουσία και τελικά να εξωθήσει και τα δύο παραδοσιακά κόμματα σε μια συντηρητική αντιδιεθνιστική αναδίπλωση.

Το κόμμα-σύμβολο που δημιούργησε ο Ουελμπέκ και ήρθε να γεννηθεί από τις στάχτες του παλιού μοιάζει σαν να τέμνει τον σύγχρονο κόσμο οριζοντίως. Το κοινό σύστημα αξιών του δυτικού φιλελεύθερου κόσμου, που ασπάζονταν σχεδόν καθολικά τα κόμματα εξουσίας σε όλα τα μήκη και πλάτη του, φαίνεται πλέον να απειλείται από ένα αντισυστημικό παράσιτο που έρχεται στην εξουσία και θέτει σε αμφισβήτηση αυτή την ίδια την έννοια του «δυτικού».