Instagram: Από τα… φίλτρα των influencers στις συγκινητικές εξομολογήσεις

Από το 2010, που έκανε για πρώτη φορά την εμφάνισή του στο διαδίκτυο, μέχρι και σήμερα, το Instagram αριθμεί πάνω από 1 δισεκατομμύριο εγγεγραμμένους χρήστες. Σκοπός των δημιουργών του, Κέβιν Σίστρομ και Μάικ Κρίγκερ, ήταν να διαμορφώσουν μια πλατφόρμα παγκόσμιας εμβέλειας όπου κάθε χρήστης θα οπτικοποιούσε μια σπουδαία στιγμή που βίωνε. Ένα τοπίο, ένα φαγητό, ένα θέαμα, που γινόταν ακόμη πιο θελκτικό χάρη στα δημοφιλή φίλτρα, τα οποία δημιουργούν σχεδόν επαγγελματικές φωτογραφίες.

Το Instagram έγινε το αγαπημένο κοινωνικό δίκτυο των νέων γυναικών που κατοικούν ως επί το πλείστον στα μεγάλα αστικά κέντρα των δυτικών κοινωνιών. Το 68% των χρηστών του είναι γυναίκες, ενώ το 90% των ενεργών χρηστών του βρίσκεται ηλικιακά κάτω από τα 40 έτη.

Η απόκρυψη των likes

Η πλατφόρμα ενίσχυσε την οπτική επικοινωνία σε τέτοιον βαθμό που μεταξύ των προφίλ προέκυψαν χιλιάδες visual blogs από όμορφες γυναίκες που εισέβαλαν δυναμικά στον αγώνα συγκέντρωσης ακολούθων και likes. Οι εμπορικοί κολοσσοί δεν έμειναν άπραγοι, δημιούργησαν ειδικά τμήματα μάρκετινγκ στις εταιρείες τους αναζητώντας χρήστες με εκατοντάδες χιλιάδες followers για να δημιουργήσουν post με κάποιο προϊόν τους. Από το 2015 και μετά, οπότε εκτοξεύτηκε η δημοτικότητα του Instagram, οι επονομαζόμενοι influencers άλωσαν το κοινωνικό δίκτυο και κάπου χάθηκε το νόημα της δημιουργίας του. Τα τοπία και οι αποτυπώσεις της στιγμής έδωσαν τη θέση τους σε σχεδόν επαγγελματικές φωτογραφίες μοντέλων και μια επίπλαστη πραγματικότητα. Πολλές influencers δεν δίσταζαν να πληρώνουν για να αγοράζουν followers, προκειμένου να προσεγγίζονται από εμπορικούς κολοσσούς για την προώθηση των προϊόντων τους.

Η φρενίτιδα έφτασε σε τέτοιο σημείο που τον περασμένο Ιούλιο το Instagram ανακοίνωσε ότι θα αρχίσει σταδιακά να κρύβει τα likes –θα είναι φανερά μόνο στον χρήστη που έχει το προφίλ και όχι στους followers–, με σκοπό τα αντιμετωπίσει την επιζήμια για τη φιλοσοφία του εμπορευματοποίηση. Το εγχείρημα ξεκίνησε πιλοτικά σε έξι χώρες, μεταξύ των οποίων η Αυστραλία, η Νέα Ζηλανδία και ο Καναδάς, με βασική αιτιολογία για την απόκρυψη των likes τον διαδικτυακό εκφοβισμό και την απώλεια του αυθορμητισμού των χρηστών στις φωτογραφίες. Τους επόμενους μήνες θα εφαρμοστεί σε ακόμα περισσότερες χώρες, με τις απανταχού influencers να έχουν ξεσηκωθεί, θεωρώντας ότι ακυρώνεται η διαδικτυακή τους αξία, που μετριέται βάσει των likes.

Από τις influencers στις captionfluencers

Η απόκρυψη, ωστόσο, των likes δεν αποτελεί το μοναδικό πλήγμα για τις σέξι και όμορφες influencers, αφού μια νέα τάση που κατακτά το κοινωνικό δίκτυο έρχεται να αποδείξει ότι η ονειρική οπτική επικοινωνία του Instagram χάνει έδαφος και οι influencers αντικαθίστανται από τις captionfluencers, σύμφωνα με πρόσφατο ρεπορτάζ των «New York Times». Με τον όρο «captionfluencers» αναφέρονται οι χρήστες οι οποίοι ασκούν επιρροή όχι με τη φωτογραφία, αλλά με τη μακροσκελή λεζάντα που συνήθως συνοδεύει τη φωτογραφία.

Το Instagram αναδεικνύεται ως η σημαντικότερη αφηγηματική πλατφόρμα του διαδικτύου, ως μια δημόσια σφαίρα για εξομολογήσεις και έκφραση συναισθημάτων, για σχόλια με πολιτική χροιά, ακόμη και για κείμενα ημερολογίου που παρουσιάζουν τον τρόπο με τον οποίο αντιμετωπίζουν οι χρήστες τους χωρισμούς τους και άλλες δυσάρεστες καταστάσεις, επισημαίνουν οι NYT.

«Το Instagram είναι το νέο WordPress» σημειώνει ο Χάρλινγκ Ρος, αρχισυντάκτης της δημοφιλούς ιστοσελίδας Man Repeller, ενώ ο καθηγητής Δημοσιογραφίας του Πανεπιστημίου Κολούμπια, δρ. Μέσνερ, αναφέρει ότι οι μακροσκελείς εξομολογήσεις των captionfluencers, συνοδευόμενες από ρεαλιστικές φωτογραφίες, δημιουργούν μεγαλύτερη ταύτιση με το κοινό. Όταν το κείμενο κυριαρχεί έναντι της φωτογραφίας, ενισχύεται το διαδικτυακό engagement και με αυτόν τον τρόπο δημιουργείται ένα πιο ισχυρό, σκληροπυρηνικό κοινό, το οποίο ήρθε για να μείνει στο προφίλ.

Στην ερώτηση «γιατί κάποιος να γράφει κείμενα στο Instagram;» οι αναλυτές των NYT απαντούν με σαφήνεια: η δημοτικότητα του κοινωνικού δικτύου, η ανάγκη ταύτισης με κάτι πιο ουσιώδες από τα ψεύτικα σημεία του σώματος μιας πλασματικής καλλονής και το γεγονός ότι σαν άνθρωποι θέλουμε μεν να είμαστε εμφανείς και οπτικά άρτιοι στις φωτογραφίες, αλλά ταυτόχρονα έχουμε την ανάγκη να ακουστούμε μέσα από τον λόγο μας.

Η πιο διάσημη captionfluencer

Τελευταία μονοπωλεί τη συζήτηση στα ξένα μέσα ενημέρωσης η περίπτωση μιας captionfluencer του Instagram που επιχείρησε να αναδειχθεί ως συγγραφέας από το κοινωνικό δίκτυο, χρησιμοποιώντας όμως μια φίλη της για να γράφει τα posts. Ο λόγος για την Αμερικανίδα Κάρολιν Κάλογουεϊ, μια 27χρονη κοπέλα η οποία διαθέτει 795.000 ακολούθους, τους οποίους απέκτησε σταδιακά από το 2015, οπότε δημιούργησε λογαριασμό στο Instagram με σκοπό να εξιστορεί τις περιπέτειές της από τις σπουδές της στη Βρετανία.

Νέα και όμορφη, καλλιεργημένη, χωρίς υπερβολές στην εμφάνιση, αναδείκνυε το προφίλ του κοριτσιού της διπλανής πόρτας, μια ήρεμη και ταυτόχρονα δυναμική προσωπικότητα που δεν είχε ανάγκη να ποστάρει σέξι φωτογραφίες για να συγκεντρώσει likes, καθώς η δύναμη του λόγου της ήταν εξίσου ισχυρή με τη δύναμη της εμφάνισης. Η Κάλογουεϊ έχει μοιραστεί με τους ακολούθους της όλα αυτά τα χρόνια τα συναισθήματα από τον χωρισμό της, τις δυσκολίες που αντιμετώπισε με τον πατέρα της, τις απλές δυσάρεστες στιγμές της που καθόρισαν την πορεία της, τις αποτυχίες της κ.λπ. Το προφίλ της φαινομενικά είναι συμβατικό, οι φωτογραφίες δεν κρύβουν τίποτα το ιδιαίτερο, σε ένα δεύτερο επίπεδο όμως η κατάθεση ψυχής που κάνει σε κάθε post είναι ιδιαίτερα συγκινητική.

Οι ακόλουθοι ανοίγουν συζήτηση μαζί της, εξομολογούνται και οι ίδιοι πράγματα, η δέσμευσή τους στο προφίλ της είναι πολύ πιο ισχυρή και ουσιαστική από τη δέσμευση κάποιου που ακολουθεί μια influencer για να θαυμάσει το κορμί της.

Ghost writer στο Instagram

Η Κάλογουεϊ, ωστόσο, έπεσε στην παγίδα. Η ανάγκη να είναι συνεπής απέναντι στους followers και να γράφει καθημερινά συναισθηματικά κείμενα την οδήγησε στο να εμπιστευτεί μια φίλη της από το πανεπιστήμιο, η οποία τα τελευταία χρόνια πληρωνόταν για να γράφει για λογαριασμό της. Με τη δημοτικότητά της στα ύψη και το πρόγραμμά της γεμάτο, η Κάλογουεϊ δεν προλάβαινε, η δουλειά όμως έπρεπε να γίνει. Έτσι, προσέλαβε μια ghost writer, τη φίλη της. Η τελευταία ενίσχυσε το προφίλ της, της εξασφάλισε μέχρι και μια χρυσή συμφωνία για συγγραφή βιβλίου, δεν άντεξε όμως να βρίσκεται στη σκιά της και πριν από περίπου μία εβδομάδα σε άρθρο της στο περιοδικό «The Cut» της Νέας Υόρκης αποκάλυψε πως η κατάθεση ψυχής της Κάλογουεϊ φέρει τελικά άλλη υπογραφή, τη δική της. Οι δυο κοπέλες είναι στα μαχαίρια και διασταυρώνουν τα ξίφη τους σε τηλεοπτικές εκπομπές και έντυπα μέσα.

Και οι δύο διεκδικούν τα πνευματικά δικαιώματα του γραπτού περιεχομένου του προφίλ της Κάλογουεϊ. Τουλάχιστον τρεις εκδοτικοί οίκοι ζητούν να μεταφέρουν στις σελίδες τους την ιστορία και των δύο με μπόνους τα posts στο Instagram και κάπως έτσι αρχίζει να διαμορφώνεται η κυριαρχία των captionfluencers, με ένα σκάνδαλο και έναν διαδικτυακό καβγά που πρωταγωνιστεί ακόμα και στις σελίδες των NYT και του «Guardian». Γιατί, όπως εξηγεί η Άλιξ Γκόρμαν, δημοσιογράφος του «Guardian», για κάποιον που η ζωή του έχει κοινά με τη ζωή της Κάλογουεϊ ή της φίλης της, είναι πιο σημαντικό να δει ένα post από αυτές παρά μια χαρούμενη influencer που απολαμβάνει την υγιεινή διατροφή της σε ένα πανάκριβο εξωτικό μέρος στο οποίο εκείνος δεν μπορεί να πάει.

Η αφηγηματική διάσταση του Instagram μπορεί να προσφέρει ψυχική λύτρωση, ακόμα και μια μικρή λογοτεχνική αξία, ωστόσο ενέχει κινδύνους και αυτοί δεν είναι άλλοι από τον πολιτικό λαϊκισμό, την προώθηση της ρητορικής του μίσους, ακόμα και τα fake news, που Facebook και Twitter απέτυχαν παταγωδώς να ελέγξουν. Γιατί, μαζί με τους captionfluencers, την πόρτα του κοινωνικού δικτύου θα χτυπήσουν, δυστυχώς, και τα πολιτικά τρολ.