«Η πρόκληση ενός θερμού επεισοδίου δεν αποκλείεται» - Free Sunday
«Η πρόκληση ενός θερμού επεισοδίου δεν αποκλείεται»

«Η πρόκληση ενός θερμού επεισοδίου δεν αποκλείεται»

Η δικαστική επίλυση των νομικών διαφορών με την Τουρκία παραμένει η καλύτερη επιλογή για τα ελληνικά συμφέροντα, καθώς έτσι περιορίζεται η ατζέντα των διαφορών μας μόνο στα ζητήματα των οριοθετήσεων των θαλάσσιων ζωνών μας, που αλληλεπικαλύπτονται, τονίζει σε συνέντευξή του στην F.S. o επίκουρος καθηγητής Δημοσίου Διεθνούς Δικαίου στη Νομική Σχολή του ΑΠΘ, Μιλτιάδης Σαρηγιαννίδης.

 

Ποιο είναι το νομικό καθεστώς με το οποίο η διεθνής κοινότητα προσεγγίζει τη Λιβύη; Ποιος την εκπροσωπεί;

Το 2011 η λεγόμενη «Αραβική Άνοιξη» οδήγησε τη Λιβύη σε διαδοχικά επεισόδια ένοπλων συγκρούσεων και πολιτικών αντιπαραθέσεων. Η κατάρρευση του καθεστώτος Καντάφι, η επιρροή του Ισλαμικού Κράτους στην περιοχή και ο πολιτικός κατακερματισμός και ανταγωνισμός ανάμεσα σε εκπροσώπους τοπικών πολιτικών φορέων και φυλών δημιούργησαν τις προϋποθέσεις για έναν εμφύλιο πόλεμο ανάμεσα σε πολλούς και διαφορετικούς εμπλεκόμενους. Τον Δεκέμβριο του 2015 ο Ειδικός Απεσταλμένος του Γ.Γ. του ΟΗΕ και η Αποστολή Αρωγής του ΟΗΕ για τη Λιβύη πέτυχαν μια Πολιτική Συμφωνία που επιχειρούσε να κρατήσει τις πολιτικές ισορροπίες, ώστε να διασφαλιστεί η ειρήνη και η ασφάλεια στη χώρα και τα εμπλεκόμενα μέρη να συγκροτήσουν Σύνταγμα και να διενεργήσουν εκλογές για την ανάδειξη κοινοβουλίου και κυβέρνησης. Η Πολιτική Συμφωνία δημιούργησε ένα εννεαμελές εκτελεστικό όργανο, το Προεδρικό Συμβούλιο, με έδρα την Τρίπολη και επικεφαλής τον Φαγέζ Αλ-Σάρατζ. Το Προεδρικό Συμβούλιο διορίζει και εποπτεύει την Κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας, ωστόσο το Κοινοβούλιο, που αποτελεί τον άλλο ισχυρό πολιτικό πόλο που εδρεύει στο Τομπρούκ, δεν έχει αποδεχτεί τον διορισμό της και επομένως δεν έχει δώσει ψήφο εμπιστοσύνης. Με δεδομένο, λοιπόν, ότι το Κοινοβούλιο στο Τομπρούκ προέκυψε από εκλογές, που διεξήχθησαν πριν από την επίτευξη της Πολιτικής Συμφωνίας και το αποτέλεσμα των οποίων αναγνωρίστηκε από τη διεθνή κοινότητα, διαθέτει και την πολιτική νομιμοποίηση να αμφισβητεί το «δοτό» Προεδρικό Συμβούλιο της Τρίπολης. Ωστόσο, η Πολιτική Συμφωνία, που επιτεύχθηκε υπό την αιγίδα των Ηνωμένων Εθνών και με τη συμφωνία όλων των εμπλεκομένων, δεν αναγνωρίζει εκτελεστικές αρμοδιότητες στο Κοινοβούλιο. Συνεπώς, ελλείψει Υπουργικού Συμβουλίου, το Προεδρικό Συμβούλιο, του οποίου ηγείται ο Φαγέζ Αλ-Σάρατζ, εκπροσωπεί τη Λιβύη στις διεθνείς σχέσεις της, ενώ την ίδια στιγμή το Κοινοβούλιο, που ελέγχεται από τον στρατάρχη Χαφτάρ, πιέζει για την άρση της διεθνούς αναγνώρισης της de facto κυβέρνησης του Φαγέζ Αλ-Σάρατζ.

 

Σε ποια δικαιοδοτικά όργανα μπορεί να αμφισβητηθεί η νομιμότητα του τουρκολιβυκού μνημονίου;

Το ζήτημα είναι αν μπορεί κάποιος άλλος, εκτός από τα δύο κράτη, να αμφισβητήσει τη νομιμότητα του τουρκολιβυκού μνημονίου ενώπιον ενός δικαιοδοτικού οργάνου. Κάτι τέτοιο φαίνεται μάλλον δύσκολο. Ωστόσο, αυτό που θα προκύψει στο μέλλον είναι η παραβίαση των κυριαρχικών δικαιωμάτων της Ελλάδας στην υφαλοκρηπίδα της, εξαιτίας της παράνομης συμπεριφοράς της Τουρκίας ή της Λιβύης ή και των δύο, με έρευνες και γεωτρήσεις, με άξονα τον χάρτη και τις συντεταγμένες με τις οποίες καθόρισαν στο μνημόνιο/συμφωνία του περασμένου Νοέμβριου τις θαλάσσιες ζώνες δικαιοδοσίας τους. Ενώ, λοιπόν, η Λιβύη έχει δηλώσει επίσημα την προθυμία της να επιλύσει τις διαφορές της με την Ελλάδα για την οριοθέτηση των θαλάσσιων ζωνών τους ενώπιον του Διεθνούς Δικαστηρίου Δικαιοσύνης στη Χάγη, όπως το έχει κάνει στο παρελθόν με τη Μάλτα και την Τυνησία, η Τουρκία προφανώς δεν ενδιαφέρεται γι’ αυτό το σενάριο. Και το κρίσιμο ερώτημα είναι αν το Διεθνές Δικαστήριο Δικαιοσύνης θα εκδίκαζε μια υπόθεση οριοθέτησης της υφαλοκρηπίδας μεταξύ Λιβύης και Ελλάδας χωρίς τη συμμετοχή της Τουρκίας και μέχρι ποιο σημείο πάνω στον χάρτη.

 

Η Τουρκία επικαλείται την κατάθεση του τουρκολιβυκού μνημονίου στον ΟΗΕ. Είναι αυτή νομιμοποιητική διαδικασία;

Στο Άρθρο 3 του μνημονίου προβλέπεται η καταχώρισή του στη Γραμματεία του ΟΗΕ, προκειμένου να πρωτοκολληθεί και να τηρηθεί ο τύπος της δημοσιότητας. Πρόκειται για διαδικασία που ακολουθείται για κάθε διεθνή συμφωνία που παράγει έννομες συνέπειες. Ακολούθως, η Τουρκία συμμορφώθηκε με την παραπάνω διάταξη και προχώρησε στην καταχώριση του μνημονίου στη Γραμματεία του ΟΗΕ, με τη συναίνεση της de facto κυβέρνησης του Φαγέζ Αλ-Σάρατζ. Η καταχώριση του μνημονίου από μόνη της δεν περιβάλλει το κείμενο με τον τύπο της διεθνούς συνθήκης, αλλά αποτελεί ισχυρή ένδειξη για την πρόθεση των δύο μερών να δεσμευτούν νομικά και όχι πολιτικά ή ηθικά. Καθίσταται, λοιπόν, προφανές ότι και οι δύο πλευρές ευθυγραμμίστηκαν με τη διάταξη του Άρθρου 102(2) του Χάρτη του ΟΗΕ για την καταχώριση και δημοσίευση των διεθνών συμφωνιών, ώστε να θεμελιώσουν πέρα από κάθε αμφιβολία τη δυνατότητά τους να επικαλεστούν το περιεχόμενο του μνημονίου και ενώπιον των οργάνων του ΟΗΕ, και ειδικότερα εκείνων που σχετίζονται με το Δίκαιο της Θάλασσας, όπως η Διεύθυνση Ωκεάνιων Υποθέσεων και Δικαίου της Θάλασσας.

 

Μπορεί το τουρκολιβυκό μνημόνιο να έχει πολιτική λύση ή έχει παραγάγει ήδη μη αναστρέψιμες νομικές συνέπειες;

Εννοείται πως ήδη παράγει νομικές συνέπειες, οι οποίες όμως περιορίζονται στις σχέσεις ανάμεσα στην Τρίπολη και την Άγκυρα. Από την άλλη πλευρά, η Αθήνα έχει ενεργήσει με τέτοιον τρόπο ώστε το μνημόνιο αυτό να μην είναι αντιτάξιμο έναντί μας και έχει αναδείξει διπλωματικά τη γεωπολιτική ανορθογραφία του. Ενδεχόμενη πολιτική λύση προϋποθέτει πολιτική μεταβολή, προφανώς στη Λιβύη, η οποία θα μπορούσε να οδηγήσει και στην ακύρωση του μνημονίου, χωρίς όμως αυτό το ενδεχόμενο να αποτελεί απαραίτητα και την πλέον βέβαιη έκβαση.

 

Πόση διεθνή νομιμότητα δημιουργεί η αποδοχή από την τουρκική κυβέρνηση ενός αιτήματος τουρκικών εξορυκτικών εταιρειών για έρευνες στα οικόπεδα;

Το καθεστώς Ερντογάν διαλέγει καρπούζι και μαχαίρι. Με άλλα λόγια, το τουρκικό κράτος απαντά στο αίτημα της Τουρκικής Εταιρείας Πετρελαίου. Πρόκειται για καθαρά εσωτερικό ζήτημα της Τουρκίας που δεν παράγει διεθνή νομιμότητα. Αντιθέτως, η επίσημη δημοσίευση χαρτών με θαλασσοτεμάχια παράγει νομική διαφορά με την Ελλάδα, η οποία πρέπει να επιλυθεί, κατά προτίμηση ενώπιον δικαιοδοτικού οργάνου.

 

Η αποτροπή των τουρκικών ερευνών σε ελληνικό χώρο, αν υποτεθεί ότι ξεκινούν, γίνεται μόνο με χρήση βίας ή υπάρχουν κι άλλες διαδικασίες;

Η Ελλάδα οφείλει να είναι προσεκτική στον τρόπο με τον οποίο θα επιλέξει τακτικά να κλιμακώσει τις ενέργειές της. Με άλλα λόγια, είναι σημαντικό να λειτουργήσουμε προληπτικά σε διπλωματικό επίπεδο, τόσο διμερώς με την Τουρκία όσο και σε πολυμερές επίπεδο, στο πλαίσιο διεθνών οργανισμών και συνεργατικών σχημάτων, ειδικά με γειτονικά μας κράτη. Με άλλα λόγια, χρειαζόμαστε αποτελεσματική δημόσια διπλωματία για να αναδείξουμε τον τουρκικό αναθεωρητισμό που εκφράζεται με την παραβίαση των κανόνων του διεθνούς δικαίου και εκδηλώνεται με ενέργειες όπως αυτές στην κυπριακή ΑΟΖ. Από κει και πέρα, αν η Τουρκία μεταφέρει ερευνητικά σκάφη στην ελληνική υφαλοκρηπίδα, αυτά θα συνοδεύονται και από πολεμικά σκάφη. Συνεπώς, σε τακτικό επίπεδο, το ενδεχόμενο απελευθέρωσης κανόνων εμπλοκής και η πρόκληση ενός θερμού επεισοδίου είναι μια πιθανότητα που δεν αποκλείεται. Το ερώτημα είναι πόσο πολύ είναι αποφασισμένη η Τουρκία να πιέσει αυτό το καλοκαίρι, που ο πιο σημαντικός παράγοντας άσκησης επιρροής πάνω της όχι μόνο είναι ιδιαίτερα ανεκτικός απέναντί της αλλά είναι και απασχολημένος με την εσωστρέφεια των προεδρικών εκλογών.

 

Υπάρχει η εντύπωση ότι η Τουρκία βάζει στο τραπέζι της διαπραγμάτευσης όλα τα πιθανά θέματα προς διμερή διαπραγμάτευση. Ποια είναι αυτά και πόσα μπορεί να δεχτεί η Ελλάδα;

Η Τουρκία επιδιώκει τη διαπραγμάτευση και θέτει όλο και περισσότερα ζητήματα, διότι θεωρεί, πιθανόν βάσιμα, ότι μπορεί να αποσπάσει περισσότερα κέρδη απ’ οποιαδήποτε άλλη μορφή ειρηνικής επίλυσης των διαφορών. Άλλωστε, το ανατολίτικο παζάρι, ως διαδικασία απαλλαγμένη από τύπους και κανόνες, είναι μια ελκυστική προοπτική για οποιοδήποτε αναθεωρητικό καθεστώς. Προφανώς, στην παρούσα χρονική συγκυρία, δεν πρέπει να επιλέξουμε τη διαπραγμάτευση, ούτε και να συρθούμε σε διαπραγμάτευση με αφανείς επιδιαιτητές μετά από ένα θερμό επεισόδιο «τύπου Ιμίων». Η δικαστική επίλυση των νομικών διαφορών με την Τουρκία παραμένει η καλύτερη επιλογή για τα ελληνικά συμφέροντα, καθώς έτσι περιορίζεται η ατζέντα των διαφορών μας μόνο στα ζητήματα των οριοθετήσεων των θαλάσσιων ζωνών μας, που αλληλεπικαλύπτονται. Ωστόσο, πρόκειται για μια επιλογή που δεν εξυπηρετεί την Άγκυρα, ανεξάρτητα αν πρόκειται για κεμαλιστές ή για νεο-οθωμανιστές. Και ίσως δεν εξυπηρετεί ούτε και την Αθήνα, η οποία θα έπρεπε να περιμένει για μια καλύτερη πολιτική συγκυρία στην άλλη πλευρά του Αιγαίου.