Γρ.Καλφέλης, καθηγητής Νομικής: «Η Χρυσή Αυγή δεν έπρεπε να συμμετέχει στις εκλογές»

Την πεποίθηση ότι θα πρέπει να γίνει πολύ πιο ουσιαστικός ο έλεγχος του Αρείου Πάγου για το κατά πόσο τα κόμματα που συμμετέχουν στις εκλογές είναι συμβατά με το άρθρο 29 του Συντάγματος, που επιτρέπει τη λειτουργία κομμάτων εφόσον εξυπηρετούν την εύρυθμη λειτουργία του δημοκρατικού πολιτεύματος, εκφράζει μιλώντας στην F.S. o καθηγητής Ποινικής Δικονομίας της Νομικής του ΑΠΘ Γρηγόρης Καλφέλης.

Τι μήνυμα εστάλη στην κοινωνία με τη συγκεκριμένη απόφαση στη δίκη της Χρυσής Αυγής;

Πρόκειται για μία ποινική δίκη η οποία έχει δημόσιο και πολιτικό ενδιαφέρον και επηρεάζει και το δημοκρατικό μας πολίτευμα. Η απόφαση, η οποία αποδέχεται την ενοχή για διεύθυνση εγκληματικής οργάνωσης, είναι πολύ σημαντική, γιατί για πρώτη φορά στην πολιτική ιστορία του τόπου καταφάσκεται ότι πίσω από ένα κόμμα που εξελέγη με ψήφους Ελλήνων ψηφοφόρων υποκρύπτεται μια εγκληματική οργάνωση. Αυτό πρέπει να βάλει σε σκέψη τους ψηφοφόρους που ψήφισαν ένα τέτοιο κόμμα, παρ’ ότι και από το καταστατικό και απ’ όλη την περιρρέουσα ατμόσφαιρα ήταν φανερό ότι δεν ήταν συμβατό με την ομαλή λειτουργία ενός δημοκρατικού πολιτεύματος, όπως απαιτεί το άρθρο 29 του Συντάγματος.

Θα μπορούσε να το ελέγξει αυτό ο Άρειος Πάγος όταν υπέβαλε το αίτημα αναγνώρισης;

Πιστεύω, ναι. Το άρθρο 29 επιτρέπει τη λειτουργία κομμάτων εφόσον εξυπηρετούν την εύρυθμη λειτουργία του δημοκρατικού πολιτεύματος. Ο έλεγχος που γίνεται από τον Άρειο Πάγο ενόψει εκλογών είναι τυπικός και θα πρέπει να γίνει πολύ πιο ουσιαστικός. Η έρευνα που έκανε ο εισαγγελέας Ντογιάκος και η πρότασή του προς το Συμβούλιο Εφετών Αθηνών με την οποία παραπέμφθηκαν οι αυτουργοί της Χρυσής Αυγής δείχνει ότι υπήρχε κάτι βαθύτερο, ένα καταστατικό το οποίο αποτύπωνε σκοπούς εκτροχιασμού του δημοκρατικού πολιτεύματος, μια αποδοχή της νεοναζιστικής ιδεολογίας. Δεν τιμωρείται η ιδεολογία, οι πρακτικές βίας και οι αξιόποινες πράξεις που διέπραξαν στο πλαίσιο της οργάνωσης τιμωρούνται.

Θα μπορούσε να γίνει κάτι άλλο;

Η ελληνική έννομη τάξη, δυστυχώς, έδειξε μεγάλη ανεκτικότητα. Επέτρεψε να συμμετάσχει ένα τέτοιο κόμμα στις εκλογές και δεν έθεσε κωλύματα όταν ασκήθηκαν οι ποινικές διώξεις και ήταν στις φυλακές υποδίκων ο ηγετικός πυρήνας της Χρυσής Αυγής, αλλά είχαν το δικαίωμα να κατέβουν υποψήφιοι, κάτι το οποίο αντιμετωπίζουμε και τώρα, μετά την κατάφαση ενοχής από το δικαστήριο.

Κι αν κάποιος χρησιμοποιήσει αυτή την πρακτική όταν είναι στην εξουσία για να καταστείλει τους πολιτικούς αντιπάλους του;

Υπάρχουν Συντάγματα χωρών, όπως η Γερμανία και η Ιταλία, που είχαν τις επώδυνες ιστορικές εμπειρίες του ναζισμού και του φασισμού, που έχουν τέτοιες, πολύ πιο δραστικές ρυθμίσεις. Το άρθρο 29 δεν είναι για κλασικά κοινοβουλευτικά κόμματα αλλά για περιπτώσεις κομμάτων όπως η Χρυσή Αυγή. Ένας πιο ουσιαστικός έλεγχος του Αρείου Πάγου δεν θα είναι προληπτικός. Θα αναζητήσει αν τα κόμματα αυτά είναι συμβατά με τις βασικές αρχές του δημοκρατικού πολιτεύματος. Αν αυτό δεν γίνει, τέτοιες εμπειρίες θα ξαναζήσουμε.

Οι εσωκομματικές έριδες στον ΣΥΡΙΖΑ μετά την απόφαση μπορεί να στέλνουν στην κοινωνία το μήνυμα ότι πίσω από την ψήφιση των νόμων υπάρχει ένα υπόγειο αλισβερίσι;

Δεν ξέρω αν υπήρχε υπόγειο αλισβερίσι. Την ευθύνη για τις ρυθμίσεις των άρθρων δεν την έχουν οι επιστήμονες καθηγητές, οι οποίοι κάνουν προτάσεις για τη διαμόρφωση ενός νέου ποινικού κώδικα. Την τελική ευθύνη την έχει ο αρμόδιος υπουργός Δικαιοσύνης και η κυβέρνηση, οι οποίοι γνώριζαν ότι προωθούνταν μια διάταξη η οποία καταργούσε την παρεπόμενη ποινή της στέρησης πολιτικών δικαιωμάτων, επομένως, ακόμη κι αν καταδικαζόταν η οργάνωση της Χρυσής Αυγής, με την ακύρωση της παρεπόμενης ποινής, όπως συμβαίνει τώρα, θεωρητικά οι καταδικασθέντες για ένα βαρύτατο έγκλημα που προσβάλλει το έννομο αγαθό της δημόσιας τάξης Χρυσαυγίτες θα είχαν το δικαίωμα του εκλέγειν και εκλέγεσθαι στις επόμενες εκλογές.

Κι αν αλλάξει η ρύθμιση για τα πολιτικά δικαιώματα;

Ακόμη κι αν γίνει η τροποποίηση, όπως το προτείνω κι εγώ για ορισμένα σοβαρά εγκλήματα, δεν θα αγγίξει τους Χρυσαυγίτες, για τους οποίους ισχύει το άρθρο 2 του ποινικού κώδικα περί του ευμενέστερου νόμου από την τέλεση της πράξης.

Συμμερίζεστε την εκτίμηση ότι μπορεί να υπήρξε σύμπτωση συμφερόντων ανάμεσα στην κυβέρνηση και τη Χρυσή Αυγή;

Δεν θέλω να διατυπώσω μια τέτοια βαρύτατη μομφή. Εκ του αποτελέσματος, η προηγούμενη κυβέρνηση έχει βαρύτατη ευθύνη για ό,τι συμβαίνει. Η ρύθμιση για την κατάργηση της αποστέρησης των πολιτικών δικαιωμάτων προτάθηκε από τους επιστήμονες, αλλά έγινε δεκτή από την κυβέρνηση, η οποία, όπως αναφέρεται στην εισαγωγική έκθεση, θεωρούσε ότι είναι «παρωχημένη» και ότι θα έπρεπε η εκλογική νομοθεσία να ρυθμίζει το όλο θέμα. Το θεωρώ λάθος, γιατί το κύριο νομοθέτημα που ρυθμίζει ποιες είναι οι κύριες και ποιες οι παρεπόμενες ποινές είναι ο ποινικός κώδικας και όχι η εκλογική νομοθεσία.

Τι σας ενοχλεί σε αυτό;

Είναι αξιακά αντιφατικό να καταδικάζεται κάποιος για ένα βαρύτατο έγκλημα –θα μπορούσε να είναι και εσχάτη προδοσία– και ταυτόχρονα να διατηρεί το δικαίωμα να είναι υποψήφιος στις εκλογές ή να ψηφίζει. Την ευθύνη για τη ρύθμιση την έχει ο υπουργός και η απερχόμενη κυβέρνηση. Οι επιστήμονες προτείνουν. Αν δεν θέλει, δεν δέχεται την πρόταση η κυβέρνηση.

Ο πρώτος υπουργός Δικαιοσύνης των κυβερνήσεων Τσίπρα έδωσε διευκρινίσεις για να μη διαγραφεί, ο δεύτερος διεγράφη και ο μόνιμος αναπληρωτής οδεύει προς ειδικό δικαστήριο. Κάτι δεν πήγαινε καλά με τον ΣΥΡΙΖΑ και τη Δικαιοσύνη…

Με όλα όσα συμβαίνουν, και ειδικά με την υπόθεση της Novartis, κάτι τέτοιο θα μπορούσε να πιθανολογηθεί. Όμως το κρίσιμο είναι ότι κάποιος πρέπει να εκφέρει τις ενστάσεις του έγκαιρα. Θα ήταν πολύ πιο λειτουργικό για τα πολιτικά πράγματα της χώρας να είχε εκφέρει ο κ. Κοντονής τις ενστάσεις του όταν ήταν υπουργός Δικαιοσύνης και του είχαν φέρει οι επιστήμονες τέτοιου είδους προτάσεις. Τότε δεν είπε τίποτε.

Τα είπε στον κ. Τσίπρα…

Τα είπε στον κ. Τσίπρα, αλλά δεν τα είπε στη δημόσια σφαίρα. Το θέμα είναι να καταθέτει κάποιος τις ενστάσεις του δημόσια, για να γίνεται μια σύνθεση διαφορετικών απόψεων. Με όσα έγιναν την τελευταία περίοδο, υπάρχει ένα πρόβλημα, το οποίο ανιχνεύει κανείς για να δει τι συνέβη. Αν οι υπουργοί καθοδηγούνται τόσο πολύ από τον πρωθυπουργό. Το πρωθυπουργοκεντρικό σύστημα που έχουμε δυσκολεύει τα πράγματα, όμως προσωπικότητες που θέλουν να παίξουν τον ρόλο του πολιτικού πρέπει να καταθέτουν έγκαιρα τις ενστάσεις τους και, αν χρειάζεται, να αποχωρούν. Ο κ. Κοντονής κάθισε. Αν τις έλεγε τότε, μπορεί να μην είχε περάσει η διάταξη του ποινικού κώδικα και να μη βρισκόμασταν στο σημείο που βρισκόμαστε σήμερα.

Θα μπορούσαν οι κατηγορούμενοι να ισχυριστούν ότι το δικαστήριο λειτούργησε κάτω από πολιτική πίεση, επειδή την ώρα της ανακοίνωσης της απόφασης γινόταν συγκέντρωση με σύνθημα «Δεν είναι αθώοι»;

Δεν συμφωνώ με αυτό που έγινε. Ήταν πρωτογενώς μία ποινική δίκη με δικονομικά χαρακτηριστικά και σε δεύτερο επίπεδο με έντονες παρενέργειες στο δημοκρατικό μας πολίτευμα. Με την έννοια αυτή, θα ήταν καλύτερο να έχουμε μια ακραιφνή ποινική δίκη και όλοι να νιώσουμε τα αισθήματα ανακούφισης εκ των υστέρων. Οι δικαστές ζουν πάντοτε σε ένα συγκρουσιακό κλίμα. Θα πρέπει να μάθουν να λειτουργούν αυτόνομα, έστω και σε μια κοινωνία που λειτουργεί υπό την επιρροή των media. Ο δικαστής πρέπει να μάθει να αντιμετωπίζει αυτές τις συγκρούσεις και τις εξωγενείς παρεμβάσεις.

Τα πεντέμισι χρόνια της δίκης είναι ένας εύλογος χρόνος;

Όχι, δεν είναι. Το άρθρο 6 της Σύμβασης της Ρώμης για την προστασία των θεμελιωδών δικαιωμάτων προβλέπει ότι μια ποινική δίκη πρέπει να ολοκληρώνεται μέσα σε λογική προθεσμία. Εδώ όμως υπήρχαν ορισμένα ιδιόμορφα φαινόμενα. Η ελληνική έννομη τάξη δεν είχε βιωμένη εμπειρία από τέτοιες τερατώδεις ποινικές δίκες με 68 κατηγορούμενους και 130 συνηγόρους. Πρέπει όμως να λάβουμε υπόψη και το ότι η προδικαστική φάση τελείωσε πολύ γρήγορα, μόλις σε δύο χρόνια, με μια τεράστια δικογραφία. Σε άλλες δίκες, όπως του Σάμινα Εξπρές, διήρκεσε πολύ περισσότερο. Πρέπει να υπάρχει ένα μέγεθος συγκρισιμότητας.

Τα δικονομικά δικαιώματα των κατηγορουμένων έγιναν σεβαστά;

Δεν είδα κάτι που να έρχεται σε πρόσκρουση με τη δικονομία σε όσα έχω εγώ υπόψη.

Πάντως, γενικώς, η Δικαιοσύνη δεν προχωρά γρήγορα, παρά τις διαβεβαιώσεις της κυβέρνησης για την ψηφιοποίησή της…

Είναι ένα σύνθετο ζήτημα. Η δομή της ελληνικής ποινικής διαδικασίας είναι χρονοβόρα. Με τον τελευταίο κώδικα ποινικής δικονομίας πέρασε μια ρύθμιση για την ποινική διαπραγμάτευση. Σε αλλοδαπές έννομες τάξεις ισχύει ο συμβιβασμός, δηλαδή συμβιβάζεται ο κατηγορούμενος με τον εισαγγελέα και τελειώνει γρήγορα η ποινική δίκη, έστω κι αν πολλοί επιστήμονες έχουν σφοδρές αντιρρήσεις για τη δικαιοκρατική δομή μιας τέτοιας διαδικασίας. Πρέπει να σκεφτούμε λύσεις διαφορετικές, οι οποίες θα εκκαθαρίζουν πιο εύκολα μια ποινική υπόθεση. Η κυβέρνηση μπορεί να το λέει θεωρητικά, αλλά σε καμία περίπτωση δεν είμαστε στην ψηφιοποίηση της απονομής της δικαιοσύνης, ειδικά της ποινικής δικαιοσύνης.