«Τα 12μ. απαιτούν ελληνική υπεροπλία, εσωτερική πατριωτική ομοφωνία και διαφορετικό περιβάλλον συμμαχιών»

Την εκτίμηση ότι το κόστος της Τουρκίας από σοβαρές οικονομικές κυρώσεις (και όχι κυρώσεις που στρέφονται κατά φυσικών προσώπων) θα είναι εξαιρετικά βαρύ κάνει ο καθηγητής Ευρωπαϊκής Πολιτικής στο Πάντειο Πανεπιστήμιο Κώστας Λάβδας.

Ο κ. Λάβδας, ο οποίος έχει διατελέσει, μεταξύ άλλων, Senior Research Fellow στο LSE και κάτοχος της έδρας Ελληνικών και Ευρωπαϊκών Σπουδών «Κωνσταντίνος Καραμανλής» στο Fletcher School of Law and Diplomacy στις ΗΠΑ, σημειώνει ότι ο Ερντογάν ακολουθεί μια εξαιρετικά ριψοκίνδυνη πορεία, αλλά τον στηρίζει στο εσωτερικό ένα κομμάτι του τουρκικού κατεστημένου πάνω σε μια ατζέντα μόνιμης εθνικιστικής κινητοποίησης και στο εξωτερικό καθεστώτα (όπως το Κατάρ και το Πακιστάν), αλλά και κινηματικά στοιχεία, όπως οι Αδελφοί Μουσουλμάνοι.

Λειτουργεί αποτρεπτικά στην προσπάθεια της Άγκυρας να εκμεταλλευτεί ένα ενδεχόμενο περιόδου «κουτσής πάπιας» στις ΗΠΑ η απόφαση της Ε.Ε. να δώσει προθεσμία στην Τουρκία μέχρι τον Δεκέμβριο για να παρουσιάσει δείγματα αλλαγής στάσης;

Εδώ υπάρχουν δύο συνδεόμενα αλλά διακριτά επίπεδα. Το επίπεδο των δηλώσεων, συζητήσεων, ανακοινώσεων και προθεσμιών, αλλά και το επίπεδο των επαφών πίσω από κλειστές θύρες. Δυστυχώς, τα μηνύματα που εκπέμπει η Ε.Ε. στην Τουρκία, και στα δύο επίπεδα, είναι μηνύματα ανοχής. Τον Δεκέμβριο, μετά και τις αμερικανικές εκλογές, η γερμανική προεδρία στη λήξη της οφείλει να εμφανιστεί περισσότερο ευρωπαϊκή και αλληλέγγυα.

Θα μπορούσε η Ελλάδα να υπερασπιστεί έμπρακτα το δικαίωμά της να έχει χωρικά ύδατα 12 μιλίων χωρίς να το έχει ασκήσει;

Ναι, με συνεχή διπλωματική και στρατιωτική κινητοποίηση, όχι με έναρξη εχθροπραξιών. Η Τουρκία θα ήθελε να ξεκινήσουμε εμείς ένα επεισόδιο. Κάποιοι ζητούν να δηλώσει η ελληνική κυβέρνηση ότι η «κόκκινη γραμμή» είναι στα 12 ν.μ. Κατανοώ αυτή την προσέγγιση, αλλά δεν με πείθει. Εάν υπήρχαν συνθήκες ελληνικής υπεροπλίας, εσωτερικής πατριωτικής ομοφωνίας και διαφορετικού περιβάλλοντος συμμαχιών, θα μπορούσε ίσως να θεωρηθεί ότι θα έληγε έτσι η εκκρεμότητα της δυνητικής κυριαρχίας. Αλλά και τότε, θα ήταν απλούστερο εάν η Ελλάδα αποφάσιζε την επέκταση στα 12 ν.μ. Και στη συνέχεια να την υπερασπιστεί, ανεξαρτήτως τουρκικού casus belli.

Υπάρχει πάντα ο κίνδυνος ενός ψευδομαξιμαλισμού που ουσιαστικά συνιστά αναπλήρωση. Πολλές πράξεις και παραλείψεις του ελληνικού κράτους στις εξωτερικές σχέσεις του τις τελευταίες δεκαετίες εξηγούνται εν μέρει μέσα από το πρίσμα της εξάρτησης από τις τουρκικές αντιδράσεις, π.χ. η μέχρι πρόσφατα αδυναμία οριοθέτησης θαλασσίων ζωνών. Ταυτόχρονα, ο ψευδομαξιμαλισμός της αναπλήρωσης στα λόγια συνόδευσε και υπηρέτησε πιστά, ως δικλείδα ασφαλείας, την πολιτική της φοβικής παρακολούθησης του χτισίματος της τουρκικής μεγαλομανίας. Οι συμφωνίες με Ιταλία και Αίγυπτο αποτέλεσαν σωστές κινήσεις, που έδωσαν το ώριμο στίγμα μιας πολιτικής επωφελούς συμβιβασμού με φίλες χώρες. Η Τουρκία είναι εντελώς άλλη περίπτωση.

Έχει η Τουρκία τη δυνατότητα μιας πολιτικής «οφθαλμόν αντί οφθαλμού» σε ενδεχόμενο ευρωπαϊκών κυρώσεων;

Οι οικονομικές και εμπορικές σχέσεις της Τουρκίας είναι πολύ καλές με αρκετές χώρες της Ε.Ε., συμπεριλαμβανομένης της Ελλάδας. Με στοιχεία του 2019, η Ε.Ε. συνολικά παραμένει πρώτος εμπορικός εταίρος της Τουρκίας, ακολουθούμενη από τη Βρετανία, τη Ρωσία, τις ΗΠΑ και την Κίνα. Για την Ε.Ε. συνολικά, η Τουρκία είναι έκτος εμπορικός εταίρος (μετά τις ΗΠΑ, την Κίνα, τη Βρετανία, την Ελβετία και τη Ρωσία). Κατά συνέπεια, το πεδίο των οικονομικών κυρώσεων είναι σημαντικό, αλλά στην Ε.Ε. αφορά κυρίως συγκεκριμένα κράτη, με πρώτη τη Γερμανία, ακολουθούμενη από την Ιταλία, τη Γαλλία, την Ισπανία και την Ολλανδία. Κάθε επιλογή έχει κόστος και, εν προκειμένω, κόστος θα υπάρξει και στις δύο πλευρές (Ε.Ε. - Τουρκία), αλλά η Τουρκία θα υποφέρει πολύ περισσότερο. Εάν προστεθεί και η επίπτωση που θα έχει στις διεθνείς αγορές η εφαρμογή ενός καθεστώτος κυρώσεων, το κόστος της Τουρκίας από σοβαρές οικονομικές κυρώσεις (και όχι κυρώσεις που στρέφονται κατά φυσικών προσώπων) θα είναι εξαιρετικά βαρύ. Να σημειώσω, πάντως, ότι το εμπάργκο για τα όπλα, και ειδικά τα γερμανικά υποβρύχια, είναι για μένα κρίσιμο.

Σε περίπτωση ελληνοτουρκικής κλιμάκωσης, ποια θα μπορούσαν να είναι τα διεθνή στηρίγματα του κ. Ερντογάν;

Προφανώς το Κατάρ με την οικονομική του στήριξη, όμως και η γενικότερη διείσδυση του τουρκικού οράματος σε μερίδες του σουνιτικού κόσμου δεν θα πρέπει να υποτιμάται. Η μεγαλομανής αναθεωρητική δυναμική της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής έχει καταστεί τα τελευταία χρόνια περισσότερο πολυεπίπεδη και πολυδιάστατη. Επιχειρώντας να εκμεταλλευτεί το ριζοσπαστικοποιημένο πολιτικό Ισλάμ στη Μέση Ανατολή και στη Βόρεια Αφρική, γνωρίζοντας τις προφανείς αντιθέσεις εντός του αραβικού κόσμου, αλλά προωθώντας ό,τι είναι δυνατόν να συνδυάσει την κινητοποίηση του εσωτερικού εθνικιστικού μετώπου με την εξωτερική ανάδειξη της Τουρκίας ως περιφερειακής μουσουλμανικής δύναμης, το καθεστώς Ερντογάν χτίζει μέσω τετελεσμένων, υπολογίζοντας σε δύο πυλώνες στήριξης. Στο εσωτερικό, ένα κομμάτι του τουρκικού κατεστημένου αναδύθηκε ξανά, συμμαχώντας με τον πανίσχυρο Πρόεδρο πάνω σε μια ατζέντα μόνιμης εθνικιστικής κινητοποίησης. Στο εξωτερικό, το καθεστώς Ερντογάν υπολογίζει στη στήριξη καθεστώτων (όπως το Κατάρ και το Πακιστάν) αλλά και κινηματικών στοιχείων, όπως οι Αδελφοί Μουσουλμάνοι.

Κινδυνεύει η εξουσία Ερντογάν;

Η ανάμνηση του Μεντερές είναι παρούσα στη σκέψη πολλών, αλλά η εποχή είναι διαφορετική. Προφανέστατα ο Ερντογάν ακολουθεί μια εξαιρετικά ριψοκίνδυνη πορεία, όμως φαίνεται ότι ένα κομμάτι του τουρκικού κατεστημένου τον στηρίζει.

Τι μήνυμα στέλνει εκτός Ελλάδας η αύξηση της στρατιωτικής θητείας;

Σωστή κίνηση, που στέλνει το απαραίτητο μήνυμα: ότι η Ελλάδα προετοιμάζεται για κάθε σενάριο, πράττοντας οτιδήποτε μπορεί να γίνει άμεσα. Ελπίζω ότι θα ακολουθήσει η συμφωνία με τη Γαλλία. Οι αιτιάσεις επ’ αυτής οφείλονται σε άγνοια, σε επικέντρωση σε λάθος κριτήρια ή σε εξυπηρέτηση διαφορετικών προτεραιοτήτων. Μόνο μια σχετικά άμεση βελτίωση της προσλαμβανόμενης ισορροπίας δυνάμεων στην περιοχή μπορεί να αποτρέψει την Τουρκία. Δεν πρέπει να καθυστερήσουμε άλλο με τη Γαλλία.

Ενισχύει τη θέση της χώρας ο τρόπος με τον οποίο η αντιπολίτευση διαχειρίζεται την ελληνοτουρκική ένταση τους τελευταίους μήνες;

Σε γενικές γραμμές, οι ηγεσίες των κομμάτων της αντιπολίτευσης χειρίζονται την κρίση με αίσθημα ευθύνης. Υφέρπει πάντα ο πειρασμός της αξιοποίησης μιας δύσκολης συγκυρίας για κομματικά οφέλη, όμως μέχρι σήμερα σε γενικές γραμμές το πολιτικό σύστημα εμφανίζεται ώριμο και υπεύθυνο. Και αυτό είναι από μόνο του σημαντική κατάκτηση.