M. Σαρηγιαννίδης: Η Ε.Ε. έχει αυτοπαγιδευτεί σε δηλώσεις προθέσεων - Free Sunday
M. Σαρηγιαννίδης: Η Ε.Ε. έχει αυτοπαγιδευτεί σε δηλώσεις προθέσεων

M. Σαρηγιαννίδης: Η Ε.Ε. έχει αυτοπαγιδευτεί σε δηλώσεις προθέσεων

Η ισχύς που αναμφίβολα διαθέτει η Ε.Ε. δεν συνεπάγεται απαραίτητα και την ανάλογη πολιτική συνοχή και ωριμότητα που θα προϋπέθετε και την πιο ουσιαστική και ανταγωνιστική συμμετοχή της στη διαμόρφωση της αρχιτεκτονικής των διεθνών σχέσεων, επισημαίνει ο επ. καθηγητής Διεθνούς Δικαίου στο ΑΠΘ Μιλτιάδης Σαρηγιαννίδης, ο οποίος μιλώντας στην F.S. αναλύει, πολιτικά και νομικά, τον μηχανισμό των ευρωπαϊκών κυρώσεων σε τρίτες χώρες με τον οποίο βρίσκεται αντιμέτωπη η Τουρκία.

 

Η Τουρκία ανακοίνωσε για μία ακόμη φορά τη διακοπή των ερευνών του Oruc Reis, λίγες ημέρες πριν από τη σύνοδο κορυφής που θα συζητήσει τις ευρωτουρκικές σχέσεις. Για την ίδια τη σύνοδο, δεν είναι προφανής η στόχευση;

Φυσικά και η στόχευση της Τουρκίας είναι προφανής, όμως η σύνοδος κορυφής είναι ουσιαστικά ένα διακυβερνητικό όργανο που αγωνίζεται να βρει την εσωτερική του ισορροπία απέναντι στα ζητήματα που αντιμετωπίζει κάθε φορά μέσα από αμοιβαίες υποχωρήσεις για τη σύνθεση των διαφορών και συνήθως με κείμενα συμπερασμάτων που προτάσσουν τη δημιουργική ασάφεια για να καλυφθούν οι διαφωνίες. Με άλλα λόγια, τα κράτη-μέλη της Ε.Ε. φιλτράρουν τις ευρωτουρκικές σχέσεις μέσα από τα επιμέρους εθνικά συμφέροντα και τις προτεραιότητές τους, γεγονός που προκαλεί μια αντιπαραγωγική πολυφωνία, την αδυναμία εναρμόνισης των διαφορετικών προσεγγίσεων και φυσικά στασιμότητα, εκεί που θα χρειαζόταν μια πιο ενεργητική και πειστική θεσμική στάση απέναντι στην τουρκική προκλητικότητα. Εύλογα η Τουρκία εκμεταλλεύεται τους ισχυρούς οικονομικούς, χρηματοπιστωτικούς και εμπορικούς δεσμούς και επομένως τις αλληλεξαρτήσεις που έχει αναπτύξει με αρκετά κράτη-μέλη της Ε.Ε., γι’ αυτό και εξακολουθεί να παίζει με την ένταση στη ΝΑ Μεσόγειο, χωρίς φυσικά να απομακρύνεται κατ’ ελάχιστο από τις δικές της αναθεωρητικές στοχεύσεις και την επιδίωξη τετελεσμένων.

 

Πολλοί διπλωμάτες λένε ότι οι κυρώσεις είναι ένα επιτυχές όπλο, όσο δεν χρησιμοποιείται. Τι αποτέλεσμα μπορεί να έχει αυτό, όταν το ξέρουν και τα δύο μέρη;

Αναμφίβολα η εξαναγκαστική διπλωματία μπορεί να οδηγήσει στην άσκηση αποτελεσματικής εξωτερικής πολιτικής, με την έννοια ότι μπορεί να αναγκάσει το κράτος που αποτελεί τον στόχο των κυρώσεων να υιοθετήσει συγκεκριμένη συμπεριφορά, όπως την επαναφορά στη διεθνή νομιμότητα. Επιπλέον, οι κυρώσεις πρέπει να επιβάλλονται αναλογικά με τον επιδιωκόμενο σκοπό και με τρόπο που αυξάνει σταδιακά την έντασή τους. Αυτή η προοδευτική ενίσχυση των κυρώσεων περνά το μήνυμα της αποφασιστικότητας της πλευράς που τις επιβάλλει και παράλληλα προσφέρει πολύτιμο χρόνο στη διπλωματία για να επιτύχει θετικά αποτελέσματα. Φυσικά, η λογική των κυρώσεων λειτουργεί αποτελεσματικά όταν η εξαναγκαστική διπλωματία που ασκείται είναι αξιόπιστη. Στην προκειμένη περίπτωση το καθεστώς Ερντογάν μάλλον εκτιμά ότι η Ε.Ε. δεν θα επιβάλει κυρώσεις που θα έπλητταν την Τουρκία. Συνεπώς, η απειλή της επιβολής τους δεν είναι αξιόπιστη και η Ε.Ε. έχει αυτοπαγιδευτεί εδώ και μήνες σε δηλώσεις προθέσεων που αδυνατούν να κρύψουν την πολιτική ακινησίας απέναντι στις τουρκικές προκλήσεις. Επομένως, οποιεσδήποτε κυρώσεις αποφασιστούν στη σύνοδο κορυφής, είτε θα είναι προσχηματικές και χωρίς ουσιαστικό αποτύπωμα για να διασώσουν τη θεσμική αξιοπιστία της Ε.Ε. είτε θα οδηγήσουν σε ραγδαία κλιμάκωση για να κερδηθεί ο χαμένος χρόνος και να δηλωθεί με εμφατικό τρόπο η υπεροχή και η αποφασιστικότητα της Ε.Ε. Προφανώς, από τις δύο εκδοχές, η πρώτη βρίσκεται εγγύτερα στην πραγματικότητα, εκτός συγκλονιστικού απροόπτου.

 

Είναι βάσιμο το επιχείρημα ότι από τις κυρώσεις στην Τουρκία θα πληγούν πρωτίστως οι γειτονικές της χώρες;

Οι κυρώσεις θα πλήξουν πρωτίστως την Τουρκία και ειδικά τον πληθυσμό της, που ήδη βιώνει οικονομική δυσπραγία εξαιτίας της οικονομικής πολιτικής που εφαρμόζει το καθεστώς Ερντογάν. Αυτό είναι ένα επιχείρημα που θα χρησιμοποιηθεί, αν δεν έχει χρησιμοποιηθεί ήδη, από εκείνα τα κράτη-μέλη της Ε.Ε. που είναι απρόθυμα να επιβάλουν κυρώσεις σε βάρος της Τουρκίας, γιατί δεν επιθυμούν να διαταράξουν τις διμερείς τους σχέσεις. Αναμφίβολα, θα υπάρξουν και αρνητικές συνέπειες σε εμπορικό και οικονομικό επίπεδο και για τα κράτη-μέλη της Ε.Ε., όμως το ισχυρό μέρος σε αυτή την ταραγμένη σχέση δεν είναι η Τουρκία. Γι’ αυτόν τον λόγο η Ε.Ε. θα έπρεπε να εξετάσει και το ενδεχόμενο της επόμενης μέρας στην Τουρκία, σε περίπτωση που αυστηρές και στιβαρές κυρώσεις θα κλόνιζαν την πολιτική βιωσιμότητα του καθεστώτος Ερντογάν. Ωστόσο, η ισχύς που αναμφίβολα διαθέτει η Ε.Ε. δεν συνεπάγεται απαραίτητα και την ανάλογη πολιτική συνοχή και ωριμότητα που θα προϋπέθετε και την πιο ουσιαστική και ανταγωνιστική συμμετοχή της στη διαμόρφωση της αρχιτεκτονικής των διεθνών σχέσεων.

 

Πόσο ενισχυμένη είναι η θέση της Τουρκίας στη νέα ισορροπία που έφερε στον Καύκασο το τέλος του πολέμου στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ;

Ασφαλώς η Τουρκία ενίσχυσε την επιρροή της στην κρίσιμη περιοχή του Καυκάσου με τη στήριξη που πρόσφερε στο Αζερμπαϊτζάν. Ξεδίπλωσε τη στρατηγική της με τον ίδιο τρόπο που αναμείχθηκε στη Λιβύη για να στηρίξει το καθεστώς Σάρατζ. Είναι πρόδηλο ότι η Τουρκία επιχειρεί να δορυφοροποιήσει καθεστώτα που ελέγχουν περιοχές πλούσιες σε φυσικούς πόρους, όπως το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο. Παράλληλα, βέβαια, διεκδικεί και έναν ηγετικό ρόλο στον ευρύτερο χώρο του Ισλάμ, ωστόσο αυτή η πολιτική επιλογή λειτουργεί περισσότερο ως επίχρισμα των ενεργειακών φιλοδοξιών της Τουρκίας παρά ως στρατηγικός στόχος.

 

Η Ε.Ε. και η Τουρκία είναι εδώ και χρόνια σε έναν αρραβώνα που κανείς από τους δύο δεν δείχνει να θέλει να προχωρήσει. Τι νομικές συνέπειες θα έχει η διάλυσή του;

Οι πολιτικές συνέπειες θα ήταν τεκτονικές σε περίπτωση διάλυσης αυτού του αρραβώνα. Οι νομικές θα αφορούσαν απλώς την επαναφορά στην προηγούμενη κατάσταση ανάμεσα σε Ε.Ε. και Τουρκία, εφόσον το καθεστώς της τελωνειακής σύνδεσης είναι μια συμφωνία, η οποία μπορεί να τερματιστεί, όπως κάθε άλλη διεθνής συμφωνία. Ουσιαστικά, η Τουρκία θα έχανε το προνομιακό καθεστώς που απολαμβάνει απέναντι στην Ε.Ε. χάρη στην τελωνειακή σύνδεση και οι συνέπειες θα ήταν πραγματικά καταστροφικές για την τουρκική οικονομία.

 

Μπορεί να προβλεφθεί μηχανισμός αυτόματης ενεργοποίησης κυρώσεων;

Το Συμβούλιο μπορεί να αποφασίσει την επιβολή κυρώσεων –οι οποίες ονομάζονται περιοριστικά μέτρα–, στο πλαίσιο της κοινής εξωτερικής πολιτικής και πολιτικής ασφάλειας, σε βάρος τρίτων χωρών, οντοτήτων ή προσώπων. Δεν υπάρχει κάποιος μηχανισμός αυτόματης επιβολής των κυρώσεων, ωστόσο τίποτα δεν εμποδίζει το Συμβούλιο να αποφασίσει την επιβολή κυρώσεων, οι οποίες ενεργοποιούνται αυτόματα, εφόσον παρέλθει μια προθεσμία και δεν ικανοποιηθούν οι όροι που έχει θέσει για τη μη επιβολή των κυρώσεων.

 

Ποιος είναι ο μηχανισμός ελέγχου των κυρώσεων που ενδεχομένως θα επιβληθούν;

Τα κράτη-μέλη της Ε.Ε. είναι εκείνα που φροντίζουν για τη συμμόρφωση με τις κυρώσεις που επιβάλλονται, ενώ το Δικαστήριο της Ε.Ε. είναι αρμόδιο για να εξετάσει τη νομιμότητα των κυρώσεων που αποφασίζονται. Μάλιστα, οι κυρώσεις βρίσκονται υπό καθεστώς διαρκούς επανεξέτασης, προκειμένου έτσι να επιβεβαιώνεται συνεχώς η σκοπιμότητα και η αποτελεσματικότητά τους.

 

Πόσο επιτυχείς ήταν οι κυρώσεις που η Ε.Ε. έχει επιβάλει μέχρι τώρα;

Η Ε.Ε. έχει επιβάλει κυρώσεις σε περισσότερες από 40 περιπτώσεις, που αφορούν είτε σε γενικές θεματικές (π.χ. τρομοκρατία και κυβερνοεπιθέσεις) είτε σε κράτη, τα περισσότερα από τα οποία βρίσκονται στην Αφρική και στη Μέση Ανατολή. Υπάρχουν κυρώσεις που επιβάλλονται κατ’ εφαρμογή σχετικών αποφάσεων του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ και κυρώσεις που επιβάλλει αυτόνομα η Ε.Ε. Συνολικά, τα μέτρα που αποφασίζει η Ε.Ε. και αφορούν κυρώσεις οικονομικής, χρηματοπιστωτικής και εμπορικής φύσης είναι αποτελεσματικά, διότι αντικατοπτρίζουν τη δεδομένη οικονομική, χρηματοπιστωτική και εμπορική ισχύ της Ε.Ε. σε διεθνές επίπεδο. Αυτονόητα, λοιπόν, οι κυρώσεις σε βάρος της Ρωσίας με αφορμή την κρίση στην Ουκρανία έχουν μικρότερο αντίκτυπο, και πιθανόν επιτυχία, σε σχέση με τις κυρώσεις της Ε.Ε. σε βάρος χωρών με ισχνό αποτύπωμα ισχύος.