Κ. Κυριακίδης: Η Τουρκία και οι γείτονες της υπό αμερικανικό πρίσμα - Free Sunday
Κ. Κυριακίδης: Η Τουρκία και οι γείτονες της υπό αμερικανικό πρίσμα

Κ. Κυριακίδης: Η Τουρκία και οι γείτονες της υπό αμερικανικό πρίσμα

Ο Κλεάνθης Κυριακίδης, διευθυντής του Μεταπτυχιακού Προγράμματος στη Διπλωματία στο Αμερικανικό Πανεπιστήμιο των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων, αναλύει στη συνέντευξή του στην F.S. το πρίσμα κάτω από το οποίο η νέα αμερικανική κυβέρνηση βλέπει τις σχέσεις της Τουρκίας με τους γείτονές της, το Κυπριακό και τα σχέδια για την Τουρκία του 2050.

Οι μακρόθεν εκτιμήσεις είναι ότι η διοίκηση Μπάιντεν είναι πιο επιφυλακτική απέναντι στην Τουρκία. Ποιοι είναι οι παράγοντες που καθορίζουν τη στάση των ΗΠΑ απέναντι στην Τουρκία;

Η επιφυλακτικότητα που παρατηρείται σχετίζεται με τη συνεχώς αυξανόμενη αναθεωρητική τάση της γείτονος και την ακτιβιστική και επεκτατική εξωτερική πολιτική σε πολλαπλά μέτωπα (όχι μόνο σε σχέση με την Ελλάδα). Οι παράγοντες που καθορίζουν τη στάση των ΗΠΑ σχετίζονται –πέρα από τις βλέψεις της Τουρκίας έναντι των γειτονικών χωρών– με την ισορροπία ισχύος και απειλής στην περιοχή. Αυτό απλά σημαίνει ότι σταθμίζεται πάντα το ενδεχόμενο μεγαλύτερης ρωσο-τουρκικής στρατηγικής συνεργασίας, πιθανή εκ νέου ανάφλεξη της Μέσης Ανατολής, στην οποία η Τουρκία έχει ρόλο περιφερειακού παίκτη, αλλά και οι σχέσεις της Τουρκίας με τον αραβικό κόσμο και το Ισραήλ. Σημείο καμπής και άλυτο πρόβλημα για την Ουάσινγκτον παραμένει η αγορά και ενεργοποίηση των ρωσικών πυραύλων S-400 από την Άγκυρα.

Έχει το περιθώριο ο πρόεδρος Ερντογάν να μην πάρει θέση στην όξυνση των αμερικανο-ρωσικών σχέσεων;

Οι αμερικανο-ρωσικές σχέσεις, σε μια περίοδο Ψυχρής Ειρήνης, ραγδαίας ανόδου της Κίνας και εν μέσω πανδημίας, είναι ρευστές. Παρά τις φραστικές επιθέσεις και την ανάκληση του Ρώσου πρέσβη για διαβουλεύσεις στη Μόσχα, δεν θα απέκλεια μια γρήγορη επαναπροσέγγιση των δύο χωρών. Στο υποθετικό όμως σενάριο της περαιτέρω όξυνσης έως και ρήξης των δύο κρατών, η Τουρκία θα προσπαθήσει να παίξει διαμεσολαβητικό ρόλο. Σε κάθε περίπτωση, θα αρνηθεί να διαλέξει στρατόπεδο – άλλωστε είναι ιστορικά γνωστή η στάση της ως «επιτήδειου ουδετέρου». Ο Ερντογάν, παρά τον εκρηκτικό του χαρακτήρα, που τον έχει οδηγήσει σε γεωπολιτικά λάθη, είναι πολύ έμπειρος για να πάρει οποιαδήποτε άλλη θέση σε τέτοια διένεξη πέραν αυτής του «ειρηνοποιού».

Προβλέπεται αλλαγή στην αμερικανική πολιτική στη Συρία και τι επιπτώσεις θα έχει αυτό στην Τουρκία;

Οι ΗΠΑ επιθυμούν την ειρήνη στη Συρία, χωρίς ισχυρές τρομοκρατικές οργανώσεις και με μικρότερη επιρροή στη χώρα τόσο της Ρωσίας όσο και του Ιράν. Αυτή είναι μια στάση που γενικά συγκλίνει προς τα συμφέροντα της Άγκυρας. Δεν περιμένουμε κάποια αμερικανική «επίθεση φιλίας» στους Κούρδους – άλλωστε ένα ανεξάρτητο Κουρδιστάν δεν απειλεί μόνο την Άγκυρα. Απειλεί ταυτόχρονα τη Δαμασκό, την Τεχεράνη και τη Βαγδάτη. Η πρόσφατη αμερικανική επίθεση σε συριακό έδαφος έγινε εναντίων Ιρανών σε αντίποινα για επίθεση εναντίον Αμερικανών στο Ιράκ και δεν σχετίζεται με καμία αλλαγή πολιτικής στη Συρία.

Είναι ικανοποιημένη η Ουάσινγκτον από την κατάσταση του Ιράκ ή θα πρέπει να αναμένεται αλλαγή;

Οι ΗΠΑ επιθυμούν πολιτική αλλαγή στο Ιράκ, όμως τίθενται τρία ερωτήματα στη μετα-Σαντάμ εποχή, σε μια χώρα που έζησε επιβληθέντα «εκδημοκρατισμό». Πρώτον, κατά πόσο η Ουάσινγκτον έχει τη θέληση να ξαναεπέμβει στη χώρα μετά το 2003, που οδήγησε το Ιράκ στο χάος; Δεύτερον, κατά πόσο έχει τη δυνατότητα να επέμβει σε μια χώρα που τα 2/3 του πληθυσμού της είναι σιίτες, που σημαίνει ότι είναι θρησκευτικά συγγενείς με το Ιράν; Τρίτον, ακόμα και να επέμβει, ποια είναι η επιθυμητή τελική κατάσταση; Υπάρχει φιλοδυτικός ηγέτης (ανεξαρτήτως θρησκεύματος) που θα ήταν αποδεκτός από τον λαό του, τις ΗΠΑ και τις χώρες της περιοχής; Εκτιμώ ότι ακόμα κι αν επέλθει κάποια αλλαγή μέσω των εκλογών του Ιουνίου στη χώρα, η Ουάσινγκτον δεν θα αποτελεί τον καταλύτη γι’ αυτήν.

Η αμερικανική αποστασιοποίηση από την Ανατολική Μεσόγειο έδειχνε να είναι μια στρατηγική επιλογή που ακολούθησαν Ομπάμα και Τραμπ. Πόσο πιθανή είναι η αλλαγή της από τον Μπάιντεν;

Οι ΗΠΑ ποτέ δεν αποστασιοποιήθηκαν ολοκληρωτικά από την Ανατολική Μεσόγειο. Η στρατηγική συνεργασία Ισραήλ-Ελλάδας-Αιγύπτου με προεκτάσεις στην Ιορδανία και τον Κόλπο τούς δίνει την άνεση να αποφύγουν την υπερεξάπλωση, τη στιγμή που ο Αραβικός Κόλπος και η Κινεζική Θάλασσα αποτελούν προτεραιότητα. Ο πρόεδρος Μπάιντεν εκτιμώ ότι θα ακολουθήσει την πεπατημένη, αφήνοντας πεδίο δράσης στους Ευρωπαίους εταίρους (Ε.Ε. και Ηνωμένο Βασίλειο) και παρατηρώντας εκ του σύνεγγυς τυχόν μεγαλύτερες προκλήσεις από την Τουρκία.

Δείχνει η διοίκηση Μπάιντεν να έχει την πρόθεση να αναμειχθεί στην αναζήτηση νέων ισορροπιών στον Καύκασο;

Ο Καύκασος σίγουρα έχει πάψει να αποτελεί περιοχή ιδιαίτερου ενδιαφέροντος για την Ουάσινγκτον. Η τουρκική παρουσία θεωρείται θετική για τους Αμερικανούς, ως εξισορροπητική της ρωσικής, διότι αντιλαμβάνονται την περιοχή ως ένα από τα πεδία αντιπαράθεσης των δύο χωρών και απόκλισης των συμφερόντων τους. Όμως η πρόσφατη ρωσο-τουρκική συνεργασία για τον τερματισμό του πολέμου στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ δείχνει τον τρόπο με τον οποίο οι πρόεδροι Πούτιν και Ερντογάν έχουν μάθει να συνεργάζονται, παρά την αντιπαλότητά τους. Οι Αμερικανοί, παρά τον θεσμικό τους ρόλο, αφού συμπροεδρεύουν στην Ειρηνευτική Ομάδα Μινσκ για το Ναγκόρνο-Καραμπάχ, έδειξαν ότι δεν μπορούν να αναμειχθούν ιδιαίτερα στον Καύκασο.

Είναι μέσα σε όλα αυτά μια ψηφίδα το Κυπριακό ή η αναζήτηση λύσης είναι άσχετη;

Η αναζήτηση λύσης στο Κυπριακό σημαίνει ότι οι Κύπριοι θα πρέπει να αποδεχτούν απαράδεκτες υποχωρήσεις. Σε μια διαπραγμάτευση, όταν η λύση είναι χειρότερη του status quo, αποχωρείς. Αυτοί που πιέζονται για λύση είναι οι Τουρκοκύπριοι, οι οποίοι όμως δεν υποχωρούν, λόγω της Άγκυρας, που ελέγχει την κατάσταση στα Κατεχόμενα. Οι τουρκικές κινήσεις, με αποκορύφωμα τη διάνοιξη του παραλιακού μετώπου των Βαρωσίων, με επίδειξη προκλητικής αδιαφορίας για τα ψηφίσματα του Συμβουλίου Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών, μας πείθουν ότι δεν πρέπει να είμαστε αισιόδοξοι. Στον ορίζοντα δεν διαφαίνεται καμία αποδεκτή λύση, παρά μόνο ακόμα πιο προκλητικές ενέργειες.

Και οι χάρτες της μεγάλης επιρροής της Τουρκίας για το 2050, θέμα εσωτερικής πολιτικής εκμετάλλευσης μέσα σε μια οικονομία που δείχνει να έχει σοβαρά προβλήματα;

Το πρώτο ορόσημο για τον Ερντογάν είναι το 2022 και η δική του «κληρονομιά» σε σχέση με αυτήν του Κεμάλ. Το 2050 είναι μακριά και η Τουρκία, παρά τη μεγάλη (όχι όμως ισχυρή, λόγω ποικίλων προβλημάτων) οικονομία της, παρά το ευμέγεθες των ενόπλων δυνάμεών της και την αδιαμφισβήτητη στρατηγική της θέση, έχει σοβαρά προβλήματα. Είναι μια χώρα με οριακά παραπαίουσα οικονομία, χωρίς κοινωνική συνοχή, με διαφορετικές εθνοτικές και θρησκευτικές ομάδες, ριζικά αντίθετες πολιτικές ιδεολογίες και πολύ περισσότερους εχθρούς παρά φίλους. Θα πρότεινα στους γείτονές μας να κρατούν μικρό καλάθι για τη θέση της Τουρκίας σε 30 χρόνια. Ένα παράδειγμα και θα κλείσω με αυτό: Το «όραμα του 2050» μιλάει μεταξύ άλλων για την ισότιμη θέση της γυναίκας στη χώρα. Η Τουρκία μόλις αποχώρησε από τη συνθήκη της Κωνσταντινούπολης που προστατεύει τις γυναίκες από την ενδοοικογενειακή βία.