Δ. Λέντζης: Η κατάργηση του βέτο σε θέματα εξ. πολιτικής θα ευνοούσε τα μεγαλύτερα κράτη της ΕΕ - Free Sunday
Δ. Λέντζης: Η κατάργηση του βέτο σε θέματα εξ. πολιτικής θα ευνοούσε τα μεγαλύτερα κράτη της ΕΕ

Δ. Λέντζης: Η κατάργηση του βέτο σε θέματα εξ. πολιτικής θα ευνοούσε τα μεγαλύτερα κράτη της ΕΕ

Την εκτίμηση ότι τρία μέλη της Ε.Ε., που καλύπτουν πληθυσμιακά λιγότερο από το 35%, θα μπορούσαν να μπλοκάρουν οποιαδήποτε απόφαση του Συμβουλίου και να δώσουν τη δυνατότητα για κατευνασμό των επιφυλάξεων για κατάργηση της ομοφωνίας που ισχύει στην Ε.Ε., σε θέματα εξωτερικής πολιτικής και πολιτικής άμυνας, κάνει ο επίκουρος καθηγητής Δικαίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης στη Νομική Σχολή του ΑΠΘ, Δημοσθένης Λέντζης, μιλώντας στη Free Sunday με αφορμή τη συζήτηση για κατάργηση του βέτο στα θέματα εξωτερικής πολιτικής της Ένωσης.

Ο κ. Λέντζης υπενθυμίζει ότι η κατάργηση της ομοφωνίας προϋποθέτει ομόφωνη απόφαση και χαρακτηρίζει πιο ρεαλιστικό τον περιορισμό της σε ορισμένους τομείς, και σε καμία περίπτωση χωρίς τη συμμετοχή δύο μεγάλων χωρών της Ε.Ε.

Πώς λαμβάνονται οι αποφάσεις στο Συμβούλιο των Υπουργών;

Σήμερα το Συμβούλιο αποφασίζει κατά κανόνα με ειδική πλειοψηφία. Ειδική σημαίνει αυξημένη και, ταυτόχρονα, διπλή: απαιτείται να συγκεντρώνονται οι ψήφοι του 55% των μελών του Συμβουλίου που να αντιπροσωπεύουν το 65% του πληθυσμού της Ένωσης. Η ομοφωνία, ως τρόπος λήψης των αποφάσεων, έχει διατηρηθεί σε λίγες σχετικά περιπτώσεις. Ωστόσο, στο πεδίο της Κοινής Εξωτερικής Πολιτικής και Πολιτικής Ασφάλειας (ΚΕΠΠΑ), η ομοφωνία παραμένει ο κανόνας. Το ίδιο και όταν αναθεωρούνται οι ιδρυτικές συνθήκες της Ένωσης.

Εδώ και χρόνια στην Ε.Ε. ακούγονται εκτιμήσεις ότι το βέτο είναι αντιπαραγωγικό. Πόσες φορές ένα βέτο μπλόκαρε μια μεγάλη θεσμική αλλαγή στην Ε.Ε.;

Η κριτική αυτή έχει μια βάση. Είναι γνωστό ότι τις τελευταίες δεκαετίες πολλές, μείζονος σημασίας, μεταρρυθμίσεις του θεσμικού οικοδομήματος της Ένωσης ματαιώθηκαν ή καθυστέρησαν σημαντικά εξαιτίας της άρνησης του Ηνωμένου Βασιλείου να τις αποδεχθεί. Το Ηνωμένο Βασίλειο κατέφευγε πάντως στο βέτο, επειδή είχε μια δική του αντίληψη, διαφορετική από των υπολοίπων, για το πώς πρέπει να είναι η Ένωση. Μετά την αποχώρησή του, τη σκυτάλη έχουν πάρει η Ουγγαρία και η Πολωνία, οι οποίες –και αυτό είναι που προκαλεί αντιδράσεις– δεν χρησιμοποιούν το βέτο για να προασπίσουν ζωτικά εθνικά τους συμφέροντα, αλλά ως μοχλό πίεσης, προκειμένου να εκβιάσουν ευνοϊκές για τις ίδιες αποφάσεις σε άλλους τομείς.

Ποιο ήταν το πιο σημαντικό ελληνικό βέτο και τι αποτελέσματα είχε;

Το βέτο, ακόμη και όταν προβλέπεται, είναι το τελευταίο βέλος στη φαρέτρα κάθε διαπραγματευτή. Τα τελευταία χρόνια, η Ελλάδα έχει ασκήσει –πάντοτε μαζί με άλλα κράτη-μέλη– βέτο σε ορισμένες δηλώσεις που αφορούσαν τις σχέσεις της Ένωσης με την Τουρκία, τις οποίες έκρινε αδικαιολόγητα ευνοϊκές, καθώς και σε μερικά σχέδια αποφάσεων στο πλαίσιο της Κοινής Αγροτικής Πολιτικής, τα οποία θεώρησε ότι δεν ήταν προς το συμφέρον των Ελλήνων αγροτών. Δεν θα ξεχώριζα κάποιο. Μεγαλύτερο ενδιαφέρον θα είχε να ξέραμε σε ποιες περιπτώσεις η Ελλάδα απείλησε με βέτο…

Δημιούργησε επιφυλάξεις το γεγονός ότι την τελευταία αναφορά σε κατάργηση του βέτο την έκανε ο Γερμανός ΥΠΕΞ.; Θα καθιστούσε η κατάργηση του βέτο ισχυρότερο τον ρόλο των ισχυρών κρατών και δη της Γερμανίας;

Πράγματι, η κατάργηση της ομοφωνίας και η μετάβαση στην ειδική πλειοψηφία και για τα θέματα ΚΕΠΠΑ θα ευνοούσε τα μεγαλύτερα κράτη-μέλη, υπό την έννοια ότι μια απόφαση θα ήταν σχετικά εύκολο να ληφθεί χωρίς τη συμφωνία κάποιων μικρών σε πληθυσμό κρατών-μελών, πολύ δύσκολα όμως χωρίς τη συμμετοχή δύο τουλάχιστον εκ των μεγάλων.

Θα ήταν εύκολη η κατάργηση του βέτο για τα ζητήματα εξωτερικής πολιτικής ή είναι χώρος που όλα τα κράτη-μέλη έχουν σημαντικά εθνικά συμφέροντα να προασπίσουν;

Η κατάργηση της ομοφωνίας ως τρόπου λήψης των αποφάσεων για θέματα ΚΕΠΠΑ, για θέματα δηλαδή που βρίσκονται στον πυρήνα της κρατικής κυριαρχίας, είναι μάλλον απίθανο να λάβει χώρα στο άμεσο μέλλον. Κάτι τέτοιο θα ήταν σημάδι ενός ποιοτικού μετασχηματισμού της Ένωσης, ένα αποφασιστικό βήμα προς τη δημιουργία ενός ομοσπονδιακού κράτους – και είναι νομίζω ότι απέχουμε σαφώς πολύ από το σημείο αυτό. Άλλωστε, η κατάργηση της ομοφωνίας προϋποθέτει… ομόφωνη απόφαση! Πιο ρεαλιστικός φαίνεται ένας περιορισμός της σε ορισμένους τομείς.

Ποια θεσμική ισορροπία θα διασφάλιζε τα συμφέροντα των μειοψηφιών; Θα μπορούσαν να θεσμοθετηθούν ειδικές πλειοψηφίες; Θα μπορούσε το βέτο να αντικατασταθεί από μια συντονισμένη άρνηση 2-3 μελών; Και πόσο πιθανό θα ήταν μια τέτοια τριάδα να επιβάλλει την πολιτική της βούληση για μπλοκάρισμα των σχέσεων με την Τουρκία;

Θεωρώ δεδομένο ότι τυχόν περιορισμός της ομοφωνίας σε θέματα ΚΕΠΠΑ θα γινόταν υπέρ ενός συστήματος ενισχυμένης ειδικής πλειοψηφίας. Πρότυπο θα μπορούσε να είναι ο ισχύον τρόπος λήψης αποφάσεων επί προτάσεων μη προερχόμενων από την Επιτροπή. Σε αυτή την περίπτωση απαιτείται η ψήφος του 72% (αντί του 55%) των μελών του Συμβουλίου που αντιπροσωπεύουν το 65% του πληθυσμού της Ένωσης. Και η μειοψηφία αρνησικυρίας, η οποία επίσης προβλέπεται σήμερα, θα μπορούσε να προσαρμοστεί στις ιδιαιτερότητες της ΚΕΠΠΑ. Αντί για τέσσερα μέλη του Συμβουλίου, που αντιπροσωπεύουν το 35% του πληθυσμού της Ένωσης, θα ήταν σκόπιμο να προβλεφθεί ότι για τον σχηματισμό της αρκούν τρία, με αντίστοιχη μείωση του πληθυσμιακού κριτηρίου. Μια τέτοια ομάδα θα είχε, νομικά τουλάχιστον, τη δυνατότητα να μπλοκάρει οποιαδήποτε απόφαση.