Δρ. Γιώργος Τζογόπουλος: «Κάθε είδους αναταραχή στην Τουρκία δεν ευνοεί την Ελλάδα»

Ο λέκτορας στο Ευρωπαϊκό Ινστιτούτο της Νίκαιας και επιστημονικός συνεργάτης στο Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο τονίζει παράλληλα ότι η Ελλάδα τήρησε τη δέουσα στάση κατά τη διάρκεια της κρίσης, αλλά και στη συνέχεια, συντασσόμενη με τη γραμμή της Ε.Ε.

Κατ’ αρχάς, θα ήθελα να μου πείτε τις πρώτες εκτιμήσεις σας σχετικά με το πραξικόπημα που επιχειρήθηκε στην Τουρκία. Έχετε καταλήξει στο τι συνέβη;

Σε τέτοιες περιπτώσεις ελάχιστοι είναι αυτοί που έχουν πρόσβαση σε πρωτογενείς πηγές. Οι περισσότεροι αναπαράγουν πληροφορίες που δημοσιεύονται στα μέσα ενημέρωσης. Το πραξικόπημα ήταν πραγματικό, αλλά οι επικεφαλής της προσπάθειας ανατροπής του Ερντογάν σε στρατιωτικό και πιθανώς σε πολιτικό επίπεδο δεν ήταν τόσο καλά προετοιμασμένοι για να πετύχουν τον στόχο τους ή ο ίδιος ο Τούρκος Πρόεδρος εξακολουθούσε να είναι σε θέση να ασκεί επιρροή σε κομβικά κέντρα της χώρας ακόμη και υπό καθεστώς πίεσης.

Η αποτυχία του πραξικοπήματος τι σημαίνει από δω και πέρα για την Τουρκία;

Είναι σαφές ότι ο Ερντογάν προσπαθεί να εδραιώσει τη θέση του εντός της χώρας εκκαθαρίζοντας όσους σχετίζονται με το κίνημα του Φετουλάχ Γκιουλέν. Βασικός στόχος του, πάντως, είναι να προχωρήσει σε συνταγματική αναθεώρηση που θα μετατρέψει το πολιτικό σύστημα της Τουρκίας σε προεδρικό. Αυτή τη στιγμή το κυβερνών Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης δεν έχει την απαιτούμενη πλειοψηφία στην τουρκική Εθνοσυνέλευση για να ανοίξει ο δρόμος προς το δημοψήφισμα που θέλει ο Ερντογάν. Συνεπώς, είτε χρειάζεται συνεργασία με κάποιους βουλευτές των κομμάτων της αντιπολίτευσης είτε προκήρυξη νέων εκλογών. Από κει και πέρα, είναι δύσκολο να προδιαγραφεί το μέλλον, κυρίως λόγω της ίδιας της απρόβλεπτης προσωπικότητας του Τούρκου Προέδρου. Στις διεθνείς σχέσεις, ο ίδιος είχε αρχίσει να πραγματοποιεί ρεαλιστική στροφή πριν από το πραξικόπημα, επαναπροσεγγίζοντας Ισραήλ και Ρωσία. Κομβική θα είναι η μελλοντική εξέλιξη των σχέσεων Άγκυρας-Ουάσινγκτον και πολλά θα εξαρτηθούν από το αποτέλεσμα των αμερικανικών προεδρικών εκλογών του Νοεμβρίου.

Ο Ερντογάν μοιάζει να προβαίνει σε μαζικές εκκαθαρίσεις σε διάφορους τομείς της πολιτικής και κοινωνικής ζωής της Τουρκίας. Θεωρείτε ότι ήταν προσχεδιασμένες ή ότι έρχονται ως απότοκο του πραξικοπήματος;

Η ίδια η τουρκική κυβέρνηση απαντάει πως πολλές από τις εκκαθαρίσεις ήταν προσχεδιασμένες. Σε κάθε περίπτωση, σημασία έχει τι γίνεται τώρα. Υπάρχει δόση υπερβολής στα δημοσιεύματα του δυτικού Τύπου για την πολιτική Ερντογάν αλλά ουδείς αμφιβάλλει πως ο Τούρκος Πρόεδρος επιθυμεί να δημιουργήσει προϋποθέσεις μονοκρατορίας. Αυτό που θα έχει μεγάλη σημασία είναι αν οι εκκαθαρίσεις Ερντογάν θα έχουν στόχο μόνο το κίνημα Γκιουλέν ή την αντιπολίτευση γενικότερα. Η αντιπολίτευση είναι ιδιαίτερα ανήσυχη, αλλά μέχρι στιγμής η κυβέρνηση της Τουρκίας στρέφεται κυρίως κατά των υποκινητών του πραξικοπήματος.

Πόσο πιθανή θεωρείτε την επαναφορά της θανατικής ποινής στην Τουρκία;

Είναι πιθανή, όπως έχει πει ο ίδιος ο Ερντογάν. Όμως είναι και θέμα πολιτικών ισορροπιών. Από τη στιγμή που η αντιπολίτευση εντός τουρκικής Εθνοσυνέλευσης τίθεται κατά, δεν αποκλείεται ο ίδιος ο Τούρκος Πρόεδρος να χρησιμοποιήσει την πιθανή επαναφορά της θανατικής ποινής ως πολιτικό χαρτί, για να πετύχει άλλες πολιτικές και στρατιωτικές αλλαγές τις οποίες ο ίδιος επιθυμεί.

Ποιο το σχόλιό σας για τη δήλωση Ερντογάν ότι το πραξικόπημα υποκινήθηκε και από το εξωτερικό της Τουρκίας;

Δεν μπορεί να αποδειχθεί κάτι τέτοιο. Ακόμη κι αν ο Ερντογάν έχει δίκιο στον ισχυρισμό του περί εμπλοκής του Γκιουλέν στην προσπάθεια ανατροπής του, είναι άγνωστο κατά πόσο αυτό υποκινήθηκε από το εξωτερικό. Ο Τούρκος Πρόεδρος έχει μία εξαιρετική ικανότητα να συσπειρώνει τους υποστηρικτές του αποδίδοντας στον ξένο παράγοντα την εσωτερική αστάθεια της Τουρκίας. Δεν είναι η πρώτη φορά που το πράττει. Και, πράγματι, έχει θετικά για τον ίδιο αποτελέσματα, παρόλο που μεσοπρόθεσμα οδηγεί σε πόλωση.

Πώς κρίνετε τις αντιδράσεις της διεθνούς κοινότητας τόσο κατά τη διάρκεια του πραξικοπήματος όσο και μετά; Όσον αφορά την αντίδραση της ελληνικής κυβέρνησης, ποιο είναι το σχόλιό σας;

Οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Ε.Ε. καταδικάζουν την πολιτική Ερντογάν. Οι απειλές περί αποβολής της Τουρκίας από το ΝΑΤΟ είναι βέβαια υπερβολικές, καθώς η σημασία της γειτονικής χώρας για τη Βορειοατλαντική Συμμαχία είναι μεγάλη. Η Ευρώπη είναι επικοινωνιακά σε δεινή θέση, καθώς μόλις πριν από τέσσερις μήνες αγνοούσε επιδεικτικά την παραβίαση της ελευθερίας έκφρασης στην Τουρκία, έτσι ώστε να αποσπάσει την υπογραφή του Ερντογάν για το προσφυγικό. Όσον αφορά την ελληνική κυβέρνηση, σωστά τοποθετείται δημοσίως υπέρ της δημοκρατικά εκλεγμένης κυβέρνησης της Τουρκίας και παρακολουθεί προσεκτικά τις εξελίξεις. Σε επίπεδο άσκησης κριτικής για τις εκκαθαρίσεις Ερντογάν, ευθυγραμμίζεται με την Ε.Ε. αντί να προχωρεί σε μεμονωμένες δηλώσεις.

Τι σημαίνουν κατά την άποψή σας οι εξελίξεις στην Τουρκία για τις ελληνοτουρκικές σχέσεις;

Υπάρχει η αρνητική εμπειρία του παρελθόντος πως η εσωτερική αστάθεια στην Τουρκία μπορεί να οδηγήσει σε δημιουργία κρίσης στο Αιγαίο. Κάθε είδους αναταραχή στη γειτονική χώρα δεν ευνοεί την Ελλάδα. Σήμερα μπορεί να ακούγεται υπερβολικό, αλλά με τα τωρινά δεδομένα ο Ερντογάν εγγυάται περισσότερο τη σχετική νηφαλιότητα στα ελληνοτουρκικά από έναν οποιονδήποτε διάδοχό του εν μέσω αβεβαιότητας. Όσον αφορά το θέμα των οκτώ στρατιωτικών, η Ελλάδα βρίσκεται σε δύσκολη θέση, καθώς από τη μια οφείλει να σεβαστεί το διεθνές δίκαιο και από την άλλη να λάβει υπόψη τη διπλωματική πτυχή του θέματος. Τέλος, σχετικά με το προσφυγικό, υπάρχει έντονη ανησυχία για τη μελλοντική πολιτική του Ερντογάν τόσο για την επανεισδοχή προσφύγων από τα ελληνικά νησιά όσο και για τη μεταφορά τους από την Τουρκία προς κάποια ασφαλή ευρωπαϊκή χώρα. Ο Τούρκος Πρόεδρος, πάντως, δεν είναι σε θέση να εκβιάσει την Ευρώπη τόσο όσο στο παρελθόν σχετικά με τη ροή των προσφύγων προς τα ελληνικά νησιά, αφού πολλοί από τους πρόσφυγες πλέον γνωρίζουν ότι η βαλκανική διαδρομή είναι κλειστή και δεν θέλουν απαραίτητα να εγκλωβιστούν στην Ελλάδα.

Πιστεύετε ότι το αποτυχημένο πραξικόπημα θα επιδράσει, και πώς, στις συνομιλίες για το Κυπριακό;

Πρακτικά, με την πολιτική του Ερντογάν μετά το πραξικόπημα ο δρόμος της Τουρκίας προς την Ευρώπη κλείνει, καθώς ακόμη και όσοι εθελοτυφλούσαν πλέον δεν μπορούν να βρουν προσχηματικές δικαιολογίες. Πριν από το πραξικόπημα υπήρχε κινητικότητα για το Κυπριακό. Όλα θα εξαρτηθούν τώρα από το κατά πόσο ο ηγέτης των Τουρκοκυπρίων, Μουσταφά Ακιντζί, θα μπορέσει να κινηθεί στο κρίσιμο θέμα της πιθανής επίλυσης του προβλήματος ανεπηρέαστος από τον Ερντογάν. Είναι πολύ δύσκολο αυτό να συμβεί, παρόλο που πολλοί Τουρκοκύπριοι ίσως σταθούν στο πλευρό του Ακιντζί.