Επιστροφή στον πουριτανισμό. Ή πως οι γυναίκες αυτολογoκρίνουν τη θηλυκότητα τους

 Στα τέλη της Βικτωριανής εποχής ο Βρετανός ζωγράφος Τζον Γουίλιαμ Γουοτερχάουζ παρουσίασε τον πίνακα  του «Ύλας και Νύμφες». Τα ήθη του 1896 δεν επέτρεπαν το γυμνό, εκτός κι αν αυτό ήταν ρεαλιστικό. Και, φυσικά, αφορούσε μυθολογικά πρόσωπα κι όχι γυναίκες της εποχής.

Ο Γουοτερχάουζ εμπνέεται από τον κλασικό μύθο του Ηρακλή και του Ύλα. Σε μία από τις περιπέτειες του ο Ηρακλής βρίσκεται στη Δρυοπίδα, μία περιοχή ανάμεσα στα βουνά Οίτη και Παρνασσός. Εκεί σκοτώνει τον βασιλιά Θειοδάμαντα, αλλά χαρίζει τη ζωή στον πανέμορφο γιό του Ύλα. Για την ακρίβεια ο Ύλας γίνεται σύντροφός του- με όλες τις έννοιες του όρου. Οι δύο ήρωες θα πάρουν μέρος στην Αργοναυτική εκστρατεία και καθώς βρίσκονται στην Χίο ο Ύλας αναζητά πόσιμο νερό. Βρίσκει σε μια πηγή όπου κατοικούν οι Νύμφες, οι οποίες επίσης θαμπώνονται από την ομορφιά του. Καθώς ο Ύλας έσκυψε στην πηγή για να γεμίσει το αγγείο του με νερό, η νύμφη Εφυδάτια, που κατοικούσε μέσα στο νερό, τον πλησίασε για να τον φιλήσει, αγκαλιάζοντας τον από το λαιμό και παρασέρνοντας τον μαζί της στο βυθό. Ο Ύλας εξαφανίστηκε για πάντα. Ο Ηρακλής αναζητά τον Ύλα απαρηγόρητος, αλλά οι Νύμφες μεταμόρφωσαν τον αγαπημένο του φίλο σε… αντίλαλο. Η ιστορία της αρπαγής του Ύλα από τις Νύμφες έχει εμπνεύσει καλλιτέχνες στο πέρασμα των αιώνων, συμπεριλαμβανομένου του Γουοτερχάουζ.

Ο καλλιτέχνης απεικονίζει τις Νύμφες με εφηβικά γυμνά στήθη και ηδυπάθεια στο βλέμμα να αποπλανούν τον Ύλα. Ο πίνακας του, πλέον, βρίσκεται στην πινακοθήκη του Μάντσεστερ, όπου 122 χρόνια μετά τη δημιουργία του αφαιρέθηκε από την μόνιμη έκθεση.

Η απόφαση ανήκει στην επιμελήτρια της Πινακοθήκης Κλερ Γκάναγουει, που δήλωσε πως με αφορμή τις συζητήσεις γύρω από το γυναικείο κίνημα των Time’s Up και #MeToo, θέλησε να προκαλέσει μια προβληματική σχετικά με τον τρόπο που οι άντρες καλλιτέχνες επιλέγουν τα απεικονίζουν τις γυναίκες στα έργα τους ∙ με έναν τρόπο παθητικό με έντονους σεξουαλικούς συμβολισμούς.

Αυτό, ωστόσο, δεν άρεσε καθόλου στο κοινό, το οποίο έσπευσε και κόλλησε σημειώματα διαμαρτυρίας γύρω από τον κενό χώρο, στον οποίο υπήρχε μέχρι την προηγούμενη μέρα ο πίνακας.

Η ερώτηση, βέβαια, που προκύπτει είναι διαφορετική: Χωράει η πολιτική ορθότητα στην τέχνη; Καθώς η απάντηση είναι προφανής αναρωτιόμαστε αν ο πουριτανισμός κάνει ηχηρή επιστροφή.

Δεν είναι αφελές ερώτημα αν σκεφτεί κανείς πως πριν από δύο ημέρες την κατακραυγή που δέχτηκε η βραβευμένη με Όσκαρ νεαρή ηθοποιός Τζένιφερ Λόρενς, για ένα αποκαλυπτικό φόρεμα Versace που επέλεξε να φορέσει σε μία δεξιώση που αφορούσε της νέα της ταινίας, Red Sparrow. Η Λόρενς εμφανίστηκε με ένα μακρύ φόρεμα το οποίο ξεχώριζε για το τολμηρό του σκίσιμο και το βαθύ ντεκολτέ, σε μία ταράτσα του Λονδίνου, ενώ οι άνδρες που την πλαισίωναν ήταν καλυμμένοι με ζεστά ρούχα, σε μια μέρα ιδιαιτέρως κρύα μέα για ελαφρύ ντύσιμο.

Πολλοί σχολιαστές έγραψαν στο social media πως η εμφάνισή αυτή ήταν άστοχη, δεδομένης της χαμηλής θερμοκρασίας και γενικά το φόρεμα προσέλκυσε μεγάλη προσοχή. 

Δεν είναι η πρώτη που δέχεται συντηρητικά πυρά. Πριν ενάμιση μήνα, κατά τη διάρκεια της 75ης απονομής των Χρυσών Σφαιρών, έπειτα από την «καταιγίδα Χάρβεϊ Γουάινσταϊν» και ό,τι επακολούθησε, οι γυναίκες σταρ , εμφανίστηκαν με μαύρες τουαλέτες, δίνοντας με αυτόν τρόπο το σύνθημα ότι η σεξουαλική παρενόχληση δεν έχει χώρο ανάμεσά τους. Ωστόσο, η τουαλέτα της Εύα Λονγκόρια και της Κάθριν Τζέτα Τζόουνς θεωρήθηκε υπερβολικά θηλυκές για το μήνυμα που ήθελαν να περάσουν οι γυναίκες συνάδελφοί τους. Αλλά και εκτός μόδας. 

Στο τεύχος Δεκεμβρίου η Vogue, ένα brand που καθιερώνει στερεότυπα και διαμορφώνει νοοτροπίες, υποστηρίζει ότι το μπούστο είναι κάτι passé, μια τάση που καλό είναι να μείνει στο ράφι για αυτή τη σεζόν. Η Vogue λέει ότι τα αποκαλυπτικά ανοίγματα στο στήθος θα δημιουργήσουν μόνο αρνητικά σχόλια στα κόκκινα χαλιά της σεζόν.

“Το στήθος, αυτό το σύμβολο της σεξουαλικής χειραφέτησης, προορισμένο να αποπλανήσει, να προκαλέσει ερωτική επιθυμία ή ακόμα και να χρησιμοποιηθεί για επίδειξη και μόνο, μας τελείωσε. Το μπούστο δεν θα είναι πλέον έξω για τα παλικάρια. Ή για οποιονδήποτε άλλον...” σημείωνε η Kathleen Baird-Murray ενώ η στιλίστρια Elizabeth Saltzman συμπλήρωσε ότι κάθε φορά που μια από τις διάσημες πελάτισσες της ανεβάζει στο Instagram μια φωτογραφία με βαθύ ντεκολτέ δέχεται χιλιάδες αρνητικά ή σεξιστικά σχόλια.

Είναι να απορεί κανείς πως οι γυναίκες αυτολογοκρίνονται σαν να φταίει το προκλητικό τους ντύσιμο ή οι πλούσιες καμπύλες τους για οποιαδήποτε παρενόχληση έχουν δεχτεί. Θα ήταν εξοργιστικό αν δεν ήταν επικίνδυνο.

«Γιατί κάποιος μπορεί να ανεβάσει ανενόχλητος στο Facebook βίντεο με δημόσιους αποκεφαλισμούς από τη Σαουδική Αραβία ή να πουλήσει όπλα μέσω του Instagram, αλλά όταν ποστάρει κάτι στο οποίο φαίνεται ένα σημείο του γυναικείου σώματος βλέπει το λογαριασμό του να μπλοκάρεται;» ρωτάει η Λίζα Έσκο σκηνοθέτιδα της ταινίας «Free The Nipple», που παρουσιάζει την αληθινή ιστορία μιας ομάδας γυναικών οι οποίες στα ‘90s αγωνίστηκαν και πέτυχαν την αποποινικοποίηση του τόπλες στη Νέα Υόρκη. Η σκηνοθέτιδα αναφέρεται στην απαγόρευση στα Social Media η έκθεση του γυμνού γυναικείου στήθους, ακόμα και αν αυτή η φωτογραφία αφορά τον θηλασμό.

Κι, όμως, πριν από τα ρούχα η ιστορία του γυμνού στήθους ήταν η ιστορία της ανθρωπότητας. Από την μινωϊκή Μητέρα- Θεά μέχρι την Ίσιδα και την Κάλι κι  από την Αφροδίτη της Μήλου μέχρι την Αφροδίτη του Ουρμπίνο το γυναικείο στήθος καλύπτεται ή αποκαλύπτεται ανάλογα με την σεξουαλική ευπρέπεια της εποχής.

Σήμερα, σε ένα πρωτοφανές κύμα συντηρητισμού, μάλλον ψευτοσυντηρητισμού, η γυναικεία θηλυκότητα και η έκφραση της εξακολουθεί να ερμηνεύεται απειλητικά. Και μάλιστα από τις ίδιες τις γυναίκες. Αλήθεια πόσο απογοητευτικό και οπισθοδρομικό είναι αυτό;