Τραγική απομυθοποίηση Ερντογάν σε Ιντλίμπ - Free Sunday
Τραγική απομυθοποίηση Ερντογάν σε Ιντλίμπ
Η Τουρκία πολύ πιο αδύναμη απ’ ό,τι τη θεωρεί η ελληνική κοινή γνώμη.

Τραγική απομυθοποίηση Ερντογάν σε Ιντλίμπ

Κατά την εκτίμησή μου, η ελληνική κοινή γνώμη διαμορφώνεται σε λάθος κατεύθυνση σε σχέση με την Τουρκία. Η άποψη που επικρατεί και αναπαράγεται από τα περισσότερα ΜΜΕ και αρκετούς πολιτικούς είναι ότι βρισκόμαστε αντιμέτωποι με μια Τουρκία που θέλει να μας επιβάλει τους όρους της, έχοντας μετατραπεί σε μεγάλη περιφερειακή δύναμη.

Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι την τελευταία εικοσαετία ο ευρύτερος συσχετισμός δυνάμεων μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας άλλαξε σε βάρος μας. Εμάς μας ρήμαξε η κρίση που εκδηλώθηκε το 2008-2009 και η αναγκαστική αντιμετώπισή της. Αντίθετα, η Τουρκία έχει πίσω της μία δεκαπενταετία εντυπωσιακής οικονομικής και κοινωνικής ανάπτυξης.

Με ΑΕΠ πολλαπλάσιο του ελληνικού και με έναν νεανικό πληθυσμό 80 εκατομμυρίων –με τον δικό μας να είναι γύρω στα 10 εκατομμύρια και αρκετά γερασμένος–, η Τουρκία δείχνει πιο ισχυρή και δυναμική.

Το βασικό λάθος αυτής της προσέγγισης είναι ότι περιορίζει τον συσχετισμό δυνάμεων σε μια απευθείας σύγκριση, ενώ η σύγχρονη πραγματικότητα είναι εξαιρετικά σύνθετη. Η σημαντική περιφερειακή δύναμη Τουρκία έχει εσωτερικές αντιφάσεις, αδυναμίες, υποχρεώσεις, που περιορίζουν τις δυνατότητές της σε σχέση με την Ελλάδα. Από την πλευρά μας, έχουμε συγκριτικά πλεονεκτήματα, τα οποία φροντίζει να ενισχύει η κυβέρνηση Μητσοτάκη, που ενισχύουν συνολικά τη θέση μας έναντι της Τουρκίας. Άλλωστε είμαστε μια χώρα με πιο ώριμο και σταθερό πολιτικό σύστημα, με μεγαλύτερη εθνική και κοινωνική συνοχή και με μεγαλύτερη αυτοπεποίθηση για την προοπτική της.

Όλα αυτά δεν σημαίνουν ότι πρέπει να υπερτιμούμε τις δυνάμεις μας ή να θεωρούμε την Τουρκία υποδεέστερη. Σημαίνουν όμως ότι δεν χρειάζεται να δημιουργούμε ψυχολογική πίεση στον εαυτό μας, ούτε να παρακολουθούμε τους Τούρκους αξιωματούχους στη διαρκή εκδήλωση ανασφάλειας που τους χαρακτηρίζει.

Το μήνυμα της Συρίας

Η «παντοδυναμία» Ερντογάν δοκιμάζεται με τον σκληρότερο τρόπο στη Συρία και ειδικά στην περιοχή της Ιντλίμπ. Χωρίς απαραίτητα να φταίει η Τουρκία, έχει δημιουργηθεί μια κατάσταση που δείχνει τα όρια της νεο-οθωμανικής στρατηγικής του Ερντογάν.

Τα τουρκικά στρατεύματα έχουν προωθηθεί στην Ιντλίμπ και στην ευρύτερη περιοχή της στη βάση της ρωσοτουρκικής συμφωνίας που υπογράφηκε στο Σότσι τον Σεπτέμβριο του 2018 και αποσκοπούσε στη δημιουργία «αποστρατιωτικοποιημένης ζώνης».

Οι Ρώσοι θα συγκρατούσαν τα στρατεύματα του Άσαντ, τα οποία επικρατούν στον εμφύλιο της Συρίας με τη δική τους βοήθεια, και από την πλευρά τους οι Τούρκοι θα ήλεγχαν τους αντικαθεστωτικούς που έχουν συγκεντρωθεί στην ευρύτερη περιοχή της Ιντλίμπ, την τελευταία που ελέγχουν μετά από έναν σκληρό εμφύλιο που ξεκίνησε το 2011 και φαίνεται να πλησιάζει σε ένα τραγικό τέλος.

Οι Τούρκοι δεν μπόρεσαν να κρατήσουν τον πλήρη έλεγχο της Ιντλίμπ. Οι αντικαθεστωτικοί, που χρηματοδοτούνται από αυτούς, έχασαν τη μάχη από τους πιο καλά οργανωμένους τζιχαντιστές κι έτσι 3 εκατομμύρια κάτοικοι και πρόσφυγες της περιοχής έχουν μετατραπεί σε ένα είδος ανθρώπινης ασπίδας 20.000-25.000 τζιχαντιστών. Σύμφωνα με τις καταγγελίες της κυβέρνησης της Συρίας στον ΟΗΕ –οι οποίες δεν είναι απαραίτητα αξιόπιστες–, οι τζιχαντιστές που έχουν συγκεντρωθεί στην Ιντλίμπ προέρχονται από 50 χώρες. Μεταξύ αυτών φαίνεται να υπάρχει και ισχυρή παρουσία Τσετσένων ισλαμιστών, γεγονός που ενισχύει την αποφασιστικότητα των Ρώσων να συμβάλουν στην «εκκαθάριση» της περιοχής.

Από την πλευρά του, το καθεστώς Άσαντ, ενθαρρυμένο από τις στρατιωτικές επιτυχίες του, οι οποίες στηρίζονται στη ρωσική πολεμική αεροπορία και σε στρατιωτικές δυνάμεις του Ιράν, δείχνει αποφασισμένο να ελέγξει το σύνολο της Συρίας. Τα στρατεύματά του έχουν διεισδύσει στην ευρύτερη περιοχή της Ιντλίμπ, έχουν ελέγξει για πρώτη φορά κατά τη διάρκεια του εμφυλίου τον στρατηγικής σημασίας αυτοκινητόδρομο Μ5 και έχουν συνδέσει ξανά αεροπορικώς το Αλέπι με μεγάλα αστικά κέντρα της χώρας.

Ανθρωπιστική τραγωδία

Οι μέθοδοι που χρησιμοποιούν τα στρατεύματα της Συρίας θεωρούνται από πολλούς εγκλήματα πολέμου. Ο βομβαρδισμός των πόλεων είναι ανηλεής, χρησιμοποιούνται οι λεγόμενες «βόμβες βαρελιού», που είναι σχεδιασμένες να σπέρνουν τον όλεθρο στους αμάχους, ενώ χτυπιούνται συστηματικά όλες οι κοινωνικές υποδομές, συμπεριλαμβανομένων των νοσοκομείων.

Υπολογίζεται ότι από τα τέλη του 2019 η προέλαση των στρατευμάτων του Άσαντ έχει δημιουργήσει 750.000-900.000 νέους πρόσφυγες, με πολλούς από αυτούς να είναι αντικαθεστωτικοί που κατέφυγαν από άλλα μέρη της Συρίας στη σχετική ασφάλεια της Ιντλίμπ.

Με την κατάσταση που έχει δημιουργηθεί, το μόνο που μπορεί να κάνει ο Ερντογάν είναι να σώσει τα προσχήματα μέσα από μια νέα συνεννόηση με τον Πούτιν, η οποία θα καθυστερήσει κάπως τις εξελίξεις, χωρίς να επηρεάσει τη δυναμική που ήδη εκδηλώνεται.

Διπλή αποτυχία

Ο Ερντογάν βρίσκεται αντιμέτωπος με μια διπλή αποτυχία. Μπορεί να δηλώνει κάθε τόσο ότι τα τουρκικά στρατεύματα θα δώσουν ένα σκληρό μάθημα στα στρατεύματα του Άσαντ αν συνεχίσουν να προωθούν τις θέσεις τους στην Ιντλίμπ, αυτό όμως δεν λύνει το πρόβλημά του.

Όσο περισσότερο βυθίζονται τουρκικά στρατεύματα στον εμφύλιο της Συρίας, τόσο μεγαλώνουν οι πιθανότητες για πολύ σοβαρές απώλειες. Δεν μπορούν να τα βάλουν με τους τζιχαντιστές «συμμάχους» τους, γιατί οι τελευταίοι είναι έμπειροι, αποφασισμένοι και ειδικοί στον ανορθόδοξο πόλεμο. Δεν μπορούν να τα βάλουν με τα στρατεύματα του Άσαντ, γιατί πρόκειται για φανατικούς που ζητάνε εκδίκηση στο πλαίσιο ενός ανελέητου εμφυλίου και υποστηρίζονται στην ευρύτερη περιοχή από τη ρωσική πολεμική αεροπορία, που έχει την κυριαρχία των αιθέρων.

Κατά συνέπεια, το μόνο που μπορεί να κάνει ο Ερντογάν είναι να διαμαρτύρεται, να διατυπώνει απειλές και να μετράει νεκρούς και τραυματίες στρατιωτικούς.

Δοκιμάζεται επίσης η πολιτική αντοχή του από το νέο κύμα προσφύγων που δημιουργείται και κατευθύνεται προς την Τουρκία. Οι άμαχοι που φεύγουν από την Ιντλίμπ θέλουν να πάνε στην Τουρκία, επειδή είναι η πιο κοντινή χώρα αλλά και επειδή η Τουρκία έπαιξε όλα αυτά τα χρόνια ρόλο πρωταγωνιστή στην προσπάθεια αποσταθεροποίησης του καθεστώτος Άσαντ και τους υποστήριξε με διάφορους τρόπους στον εμφύλιο.

Το νέο κύμα προσφύγων οδηγεί σε πλήρη κατάρρευση την πολιτική του Ερντογάν σε σχέση με τον έλεγχο περιοχών της Συρίας στις οποίες κυριαρχεί το κουρδικό στοιχείο αλλά οι τουρκικές δυνάμεις κατοχής θέλουν να μετατρέψουν σε «ζώνη ασφαλείας», στην οποία θα εγκατασταθούν Σύροι πρόσφυγες που έχουν καταφύγει στην Τουρκία.

Ο αριθμός των Σύρων προσφύγων στην Τουρκία ξεπερνάει τα 3,5 εκατομμύρια. Στην αρχή αξιοποιήθηκαν σαν καλό και φτηνό εργατικό δυναμικό, στη συνέχεια όμως η επιβράδυνση του ρυθμού ανάπτυξης της τουρκικής οικονομίας άρχισε να αναδεικνύει σοβαρά κοινωνικά προβλήματα.

Ο Ερντογάν και οι βασικοί συνεργάτες του θεωρούν ότι έχασαν τις δημοτικές εκλογές στην Κωνσταντινούπολη εξαιτίας της υπερσυγκέντρωσης Σύρων προσφύγων, φθειρόμενοι πολιτικά από την κατάσταση που έχει δημιουργηθεί. Οργανώνοντας την εισβολή στις ουσιαστικά αυτόνομες περιοχές της Συρίας που ελέγχονταν από τους Κούρδους, το καθεστώς προσπάθησε να συνδυάσει την παραδοσιακή καταπίεση των Κούρδων με τη μορφή της «πάταξης της τρομοκρατίας» με την απομάκρυνση εκατομμυρίων Σύρων από την Τουρκία, οι οποίοι θα εγκαθίσταντο στις περιοχές των Κούρδων της Συρίας υπό τουρκικό πολιτικό και στρατιωτικό έλεγχο.

Στην αντίληψη του Ερντογάν, η Ε.Ε. είχε υποχρέωση να χρηματοδοτήσει τη μετεγκατάσταση των Σύρων προσφύγων από την Τουρκία στις περιοχές των Κούρδων της Συρίας.

Πλήρης κατάρρευση

Η τουρκική ηγεσία διαπιστώνει τώρα την πλήρη κατάρρευση του σχεδιασμού της.

Πρώτον, η Άγκυρα δεν έχει μπροστά της μια μείωση των 3,5 εκατομμυρίων Σύρων προσφύγων που βρίσκονται στην Τουρκία, αλλά πιθανότατα την αύξησή τους σε 4 ή και 4,5 εκατομμύρια.

Δεύτερον, όχι μόνο δεν υπήρξε διεθνής χρηματοδότηση για την αλλαγή της σύνθεσης του πληθυσμού στις περιοχές των Κούρδων της Συρίας που έχουν καταλάβει οι Τούρκοι αλλά σημειώνονται και αρνητικές οικονομικές αντιδράσεις.

Ενδεικτική η απόφαση της γερμανικής αυτοκινητοβιομηχανίας Volkswagen να «παγώσει» μια τεράστια επένδυση στην ευρύτερη περιοχή της Σμύρνης μέχρις ότου ξεκαθαρίσει ο Ερντογάν τη στάση του σε σχέση με τις περιοχές των Κούρδων της Συρίας.

Τρίτον και σημαντικότερο, η προώθηση τουρκικών στρατευμάτων σε περιοχές της Συρίας από την Ιντλίμπ μέχρι την Αφρίν, που βρίσκονται κοντά στα σύνορα με την Τουρκία, θεωρήθηκε επίδειξη ισχύος του Ερντογάν και ενίσχυσε προσωρινά τη δημοτικότητά του.

Τώρα, που αποκαλύπτεται η στρατιωτική και πολιτική αδυναμία της Τουρκίας στην Ιντλίμπ και γενικότερα στη Συρία, ο Ερντογάν κινδυνεύει να βρεθεί σε δύσκολη θέση στο εσωτερικό της Τουρκίας.

Έκθεση με σημασία

Η δημοσίευση της έκθεσης του αμερικανικού think tank RAND σχετικά με την κατάσταση στην Τουρκία και την εξωτερική πολιτική της έφερε στο προσκήνιο τις δυσκολίες που αντιμετωπίζει ο Ερντογάν.

Εξελίσσεται μια σκληρή σύγκρουση μεταξύ στρατιωτικού κατεστημένου και τουρκικής ηγεσίας, η οποία, κατά την άποψη των ειδικών του αμερικανικού think tank, μπορεί να οδηγήσει μέχρι και σε νέα απόπειρα στρατιωτικού πραξικοπήματος.

Είναι γνωστό ότι ο Ερντογάν θεωρεί ότι το στρατιωτικό πραξικόπημα της 15ης Ιουλίου 2016, το οποίο λίγο έλειψε να του στοιχίσει την εξουσία και τη ζωή, είχε την έμμεση υποστήριξη των ΗΠΑ και του ΝΑΤΟ.

Έχει προχωρήσει σε μαζικές εκκαθαρίσεις στο στράτευμα. Οι ειδικοί του RAND υπολογίζουν ότι 46% των ανώτατων αξιωματικών σε αεροπορία, στρατό και ναυτικό έχουν αποταχθεί ή υποχρεωθεί σε παραίτηση.

Αυτό έχει σοβαρές επιπτώσεις στο αξιόμαχο των τουρκικών ενόπλων δυνάμεων. Στην έκθεση του αμερικανικού think tank αναφέρεται, για παράδειγμα, ότι πριν από την απόπειρα πραξικοπήματος αναλογούσαν δύο πιλότοι σε κάθε τουρκικό μαχητικό αεροσκάφος. Τον Σεπτέμβριο του 2017, μετά την εκδίωξη 280 πιλότων, η Τουρκία έφτασε να έχει λιγότερο από έναν πιλότο για κάθε αεροσκάφος, ενώ τώρα, με τις διορθωτικές κινήσεις που έγιναν, η αναλογία πιλότων ανά αεροσκάφος βελτιώθηκε κάπως, στο 1,2.

Όλα αυτά δείχνουν ότι δεν έχουμε να κάνουμε με κάποια στρατιωτική περιφερειακή υπερδύναμη αλλά με μια χώρα που έχει αποδυναμώσει τις ένοπλες δυνάμεις της, συντηρεί με διάφορους τρόπους την αντίθεση του στρατιωτικού κατεστημένου ή ό,τι απέμεινε από αυτό με το καθεστώς Ερντογάν και βάζει στρατιωτικούς στόχους των οποίων η επίτευξη μοιάζει αδύνατη ή μπορεί και να προκαλέσει την αποσταθεροποίηση ενός αρκετά προβληματικού συστήματος.

Χωρίς δίχτυ ασφαλείας

Η πολιτική κατάσταση στην Τουρκία εξελίσσεται χωρίς κάποιο θεσμικό δίχτυ ασφαλείας. Ο Ερντογάν έχει φτιάξει ένα αντιδημοκρατικό, προσωποπαγές καθεστώς και είναι πολύ δύσκολο να αναδειχθεί μια δημοκρατική δύναμη που θα τον οδηγήσει σε ήττα στις προεδρικές εκλογές του 2023 ή στην αποχώρηση από την πολιτική στο τέλος της δεύτερης τετραετίας του, το 2028.

Είναι καταδικασμένος να υπερισχύει συνεχώς των αντιπάλων του και το σύστημα δεν έχει μια βαλβίδα ασφαλείας για την εκτόνωση της πολιτικής πίεσης που δημιουργείται. Έτσι, τροφοδοτούνται τα σενάρια για νέα απόπειρα στρατιωτικού πραξικοπήματος, αν φυσικά το επιτρέψουν οι συνθήκες.

Προς το παρόν ο Ερντογάν προσπαθεί να νομιμοποιηθεί στην αντίληψη της ευρύτερης κοινής γνώμης μέσα από τη λεγόμενη νεο-οθωμανική στρατηγική. Η Τουρκία υποτίθεται ότι έχει διεθνή παρουσία επιπέδου της οθωμανικής αυτοκρατορίας και γι’ αυτό καταλαμβάνει μέρος της Συρίας, αναμειγνύεται δυναμικά στον εμφύλιο στη Λιβύη, χρησιμοποιεί τη συμφωνία με την κυβέρνηση της Τρίπολης για την ψευτο-ΑΟΖ για να επιβάλει τους όρους της στην ενεργειακή στρατηγική της Κύπρου και της Ελλάδας κ.λπ.

Οι εξελίξεις στη Λιβύη μάς προσφέρουν άλλο ένα παράδειγμα για το πώς η Τουρκία αναλαμβάνει ολοένα μεγαλύτερες υποχρεώσεις και δημιουργεί περισσότερους ανταγωνιστές και αντιπάλους, χωρίς να μπορεί να προσδοκά οποιοδήποτε άμεσο όφελος.

Στη Λιβύη ο στρατάρχης Χαφτάρ, που μάχεται κατά της υποστηριζόμενης από την Τουρκία κυβέρνησης της Τρίπολης, γίνεται ολοένα πιο επιθετικός. Χρησιμοποιεί τον έλεγχο των περισσότερων περιοχών με τις πετρελαιοπηγές και τους αγωγούς πετρελαίου της Λιβύης για να ρίξει στο ελάχιστο την παραγωγή πετρελαίου της χώρας. Τα έσοδα από τις εξαγωγές πετρελαίου ελέγχονται από την κεντρική τράπεζα της χώρας στην Τρίπολη και χρηματοδοτούν με 50-60 εκατ. δολάρια την ημέρα την κυβέρνηση της Τρίπολης.

Τα στρατεύματα του Χαφτάρ πολιορκούν την Τρίπολη από την περασμένη άνοιξη, αλλά αδυνατούν να την καταλάβουν. Ακολουθώντας μια πολιτική «καμένης γης», ο Χαφτάρ κινείται πλέον εκτός ορίων, επιδιώκοντας τον οικονομικό στραγγαλισμό των περιοχών που ελέγχονται από την κυβέρνηση της Τρίπολης. Ο βομβαρδισμός του λιμανιού της Τρίπολης από τις δυνάμεις του έβαλε προσωρινό τέλος στις διαπραγματεύσεις για την επίτευξη κάποιου είδους ανακωχής.

Από την πλευρά της, η Ε.Ε. αποφάσισε, ύστερα από περίτεχνους συμβιβασμούς, θαλάσσιες περιπολίες για να σταματήσει η αντίθετη σε αποφάσεις του ΟΗΕ προμήθεια στρατιωτικού υλικού στις δύο αντίπαλες πλευρές.

Η Τουρκία βρίσκεται σε εξαιρετικά δύσκολη θέση στη Λιβύη, γιατί ο Χαφτάρ υποστηρίζεται από την Αίγυπτο και το σύνολο σχεδόν του αραβικού κόσμου, με αποτέλεσμα να είναι σχετικά εύκολος ο ανεφοδιασμός των δυνάμεών του από τους συμμάχους του, ενώ η Τουρκία είναι πολύ μακριά και πρέπει να ξεπεράσει πολλά οργανωτικά και διεθνοπολιτικά προβλήματα για να στηρίξει αποφασιστικά τις δυνάμεις της κυβέρνησης της Τρίπολης.

Γνωρίζοντας την πραγματική κατάσταση των δυνάμεων της Τουρκίας και την αδυναμία τους να ανταποκριθούν στους στόχους που τους έχει θέσει ο Ερντογάν για τη Συρία, αντιλαμβανόμαστε ότι οι δυνατότητες άμεσης ή έμμεσης παρέμβασής τους στη Λιβύη είναι εξαιρετικά περιορισμένες.

Τα νεο-οθωμανικά οράματα του Ερντογάν τείνουν να μετατραπούν σε πολιτικοστρατιωτικό εφιάλτη για το καθεστώς. Η σύγκριση του δυναμικού Ελλάδας και Τουρκίας αλλάζει δραματικά σε όφελός μας αν λάβουμε υπόψη τις δυσλειτουργίες και τα προβλήματα που δημιουργούν στην Τουρκία στρατηγικές επιλογές του Ερντογάν.

Τα συγκριτικά μειονεκτήματα της Τουρκίας συμπληρώνονται από τα πλεονεκτήματα της Ελλάδας, στα οποία επενδύει με συνέπεια και αποτελεσματικότητα η κυβέρνηση Μητσοτάκη.