Ισορροπία σε τεντωμένο σκοινί

Ας το πούμε από την αρχή: Θα ήταν ευτυχές να μπορούσαμε να μείνουμε στα σπίτια μας μέχρι να περάσει η πανδημία και, αφού βρισκόταν η λύση στο πρόβλημα, να αμολιόμασταν έξω ανέμελοι. Δεν θα χρειαζόταν να αγχωθούμε, δεν θα χρειαζόταν να κινδυνεύσουμε, όλα θα πήγαιναν καλά. Στέκει ο συλλογισμός;

Στέκει, υπό τον όρο ότι η πανδημία είναι το μοναδικό πρόβλημα που έχουμε να αντιμετωπίσουμε στη ζωή μας. Εφόσον έχουμε χρήματα να περάσουμε (τουλάχιστον) ενάμιση χρόνο μη εργαζόμενοι, εφόσον θεωρούμε ότι τα παιδιά δεν χρειάζεται οπωσδήποτε να πηγαίνουν στο σχολείο, εφόσον η εκκλησία δεν μας είναι απαραίτητη, εφόσον δεν θεωρούμε απαραίτητο να βλέπουμε τους γονείς μας από κοντά, εφόσον αντέχουμε τους τέσσερις τοίχους, εφόσον, εφόσον… Έχουν αναλυθεί όλα αυτά λεπτομερώς το δίμηνο που μεσολάβησε.

Η ωμή αλήθεια είναι ότι η χώρα δεν αντέχει να μείνει ανενεργή επί μακρόν. Κλειστήκαμε με πρώτο στόχο να μη σημειωθούν μαζικοί και ανεξέλεγκτοι θάνατοι και προκειμένου να αποκτήσουμε χρόνο ώστε οι ειδικοί να μελετήσουν τον εχθρό. Ξέρουμε ότι θα χρειαστεί πολύς χρόνος για να τον νικήσουμε, αν καταφέρουμε ποτέ να τον νικήσουμε. Ο δεύτερος στόχος, στο εξής, είναι να προλαβαίνουν οι γιατροί. Εκ παραλλήλου, οι λοιπές παρενέργειες του εγκλεισμού, κοινωνικές και ψυχολογικές, δεν είναι αμελητέες.

Στην πραγματικότητα, η ανθρωπότητα ζούσε πάντοτε με τον φόβο (και) των ασθενειών, οι οποίες κατά περιόδους θέριζαν. Ο άνθρωπος συνέχισε να ζει και να εξελίσσεται. Ο φόβος του θανάτου ενυπάρχει σε κάθε δραστηριότητά μας, σε περίπτωση πανδημίας, ωστόσο, αυξάνεται και (λογικό) μπορεί να οδηγήσει σε παράλυση. Η ίδια η ανθρώπινη φύση, όμως, κάποια στιγμή αντιδρά στην παράλυση και οδηγεί στην αντίδραση. Η διαφορά πλέον είναι ότι η ανθρωπότητα ολόκληρη συντονίζεται και ενεργεί με στόχο η παράλυση να μην είναι ενστικτώδης και η αντίδραση-επαναφορά να μην είναι ανεξέλεγκτη. Η γνώση και ο πολιτισμός που κατακτήθηκε στο πέρασμα των αιώνων επιχειρεί να εκλογικεύσει τα βασικά ένστικτα. Και τις συνέπειες φυσικά.

Ας θυμηθούμε ότι όταν η χώρα απαγόρευσε τις καρναβαλικές εκδηλώσεις, πολλοί αντέδρασαν βίαια, αρκετοί αναρωτήθηκαν με απορία. Το παράδειγμα της Ιταλίας, που έκανε το ίδιο έχοντας ήδη θύματα, δεν οδήγησε σε άμεση συνειδητοποίηση του τι ερχόταν. Σήμερα, όμως, γελάμε με την «αφέλεια» αυτών που τότε ζητούσαν αποζημίωση για την απώλεια εσόδων από τα καρναβάλια. Εύκολος αντίλογος διατυπώθηκε από το γεγονός ότι ταυτόχρονα δεν έκλεισαν τα γήπεδα. Το περιστατικό των εκδρομέων στους Αγίους Τόπους αποτέλεσε το «σκιάχτρο» το οποίο άλλαξε την ψυχολογία μας και οδήγησε την πλειοψηφία στο να ζητάει να ληφθούν πολλά και αυστηρά μέτρα εγκλεισμού. Το ίδιο περιστατικό, όμως, δεν πτόησε πολλούς από το να ζητούν να γίνονται οι εκκλησιασμοί κανονικά. Ανάλογες αντιδράσεις υπήρξαν και για την απαγόρευση μετακινήσεων, και για τις βόλτες στις παραλίες, και για τις συναθροίσεις, και για πολλές πτυχές της καραντίνας.

Το σαφές αποτέλεσμα των μειωμένων θυμάτων, συγκρινόμενο ιδιαίτερα με τις επιλογές άλλων χωρών, νομιμοποίησε αναγκαστικά στην κοινή γνώμη τις έως τώρα επιλογές της χώρας. Το ίδιο αυτό αποτέλεσμα φαίνεται τώρα να καθορίζει κάποιες από τις αντιδράσεις για την επιχειρούμενη επαναφορά. Ωστόσο, όπως πάντα συμβαίνει, το κάθε πρόβλημα δεν λύνεται γραμμικά, ούτε με λήψη υπόψη μίας μόνο παραμέτρου. Σε αυτόν που σήμερα δεν έχει χρήματα να αγοράσει τρόφιμα, όλες οι θεωρίες περί ασφαλούς καραντίνας και αναγκαστικής ανεργίας δεν είναι καθόλου ωφέλιμες. Το ίδιο και γι’ αυτόν που βλέπει ότι σε έναν ή δύο μήνες οι οικονομικές δυνάμεις του θα εξαντληθούν και πρέπει να δουλέψει, ενώ την ίδια στιγμή έχει στο σπίτι άνθρωπο που ανήκει στις ευπαθείς ομάδες – ο οποίος δεν πρέπει να έρθει σε επαφή με άλλους, αλλά έχει και αυξημένα έξοδα υγειονομικής περίθαλψης. Δυσκολεύει το ερώτημα όταν αυτός που πρέπει να εργαστεί για να φάει ανήκει ο ίδιος στις ευπαθείς ομάδες.

Η έως τώρα εμπειρία για την πανδημία υποδεικνύει ότι η τήρηση αποστάσεων αποτελεί το μόνο ασφαλές «φάρμακο». Με δεδομένο ότι κάποιοι (εφοδιαστική αλυσίδα, υγειονομικοί, μεταφορές, σώματα ασφαλείας) αναγκαστικά κυκλοφορούν για να ζήσουν οι υπόλοιποι, η καραντίνα είχε τη λογική του περιορισμού των επαφών στο ελάχιστο και προκειμένου να μειωθεί και η έκθεση στον κίνδυνο αυτών που κυκλοφορούν. Η ίδια λογική εξακολουθεί να ισχύει και για το στάδιο της επαναφοράς. Επιχειρείται σταδιακό άνοιγμα, με προδιατυπωμένη την πιθανότητα επαναφοράς της καραντίνας εάν το άνοιγμα επιφέρει δυσμενή αποτελέσματα.

Μέχρι τώρα υπήρχε «ο Χαρδαλιάς», ο οποίος (υποτίθεται ότι) μας συμπεριφερόταν ως σερίφης. Από δω και πέρα πρέπει να υπάρχει η συνειδητοποίηση του καθενός μας ότι πρέπει να εργαστεί και να δραστηριοποιηθεί όσο επιτρέπουν οι περιστάσεις και ταυτόχρονα να αποτρέπει τη διασπορά της πανδημίας. Πλέον ο Χαρδαλιάς παύει να αποτελεί άλλοθι για οποιονδήποτε. Καθένας μας πρέπει αυτοβούλως να κινείται όσο είναι αναγκαίο και πέρα από αυτό να μηδενίζει. Πρέπει να μεταφέρει τα μέτρα ασφαλείας μέσα στο σπίτι του.

Η επανεκκίνηση είναι βέβαιο ότι θα φέρει κρούσματα. Εάν έχουμε συνειδητοποιήσει πλήρως την κατάσταση, θα προσαρμοστούμε και τα κρούσματα θα είναι τα λιγότερα δυνατά. Θα το δοκιμάσουμε και θα μάθουμε. Αυτό κάνουν όλοι, αυτό θα κάνουμε κι εμείς.

Την ίδια στιγμή, εκτός από ατομική υπευθυνότητα, πρέπει να αποκτήσουμε και συλλογική. Κόμματα, συνδικάτα, φορείς, Εκκλησία, σύλλογοι, πρέπει να το πάρουν απόφαση ότι δεν μπορούμε να συμπεριφερόμαστε όπως στο παρελθόν, απαιτώντας να μην αλλάξει τίποτα. Οι δημόσιες υπηρεσίες πρέπει να διευρύνουν τα ωράρια και να δουλέψουν και απόγευμα. Όλες οι δυνατότητες απομακρυσμένης επικοινωνίας που προσφέρει η τεχνολογία πρέπει να αξιοποιηθούν. Η Εκκλησία πρέπει να καθοδηγήσει σωστά το ποίμνιο. Οι φορείς να επανασχεδιάσουν τις δραστηριότητες με βάση τα νέα δεδομένα. Εκ των πραγμάτων, πρέπει να ξεβολευτούμε όλοι για να κινδυνεύσουμε λιγότερο όλοι.

Η οικονομική πίτα που υπάρχει στη χώρα πρέπει να μοιραστεί σε όλους, χωρίς «κεκτημένα» του παρελθόντος. Ο στόχος παραμένει να μείνουν οι επαφές στο χαμηλότερο εφικτό επίπεδο, ώστε να μπορούμε και να λειτουργούμε και να μην πεινάμε, μέχρι να αντιμετωπιστεί η πανδημία.

Αν επιχειρήσουμε να αντιμετωπίσουμε τα μελλούμενα κλεισμένοι μέσα, έχουμε χαθεί. Αν τα αντιμετωπίσουμε με νοοτροπία του παρελθόντος, θα καταστραφούμε. Μόνη επιλογή, να ζήσουμε με τον κίνδυνο και να προσαρμοστούμε. Θα είναι ευκολότερο αν γίνει συντεταγμένα, παρά τις όποιες εσωτερικές μας ανησυχίες.