Τα λύματα είχαν «δείξει» έγκαιρα το κόκκινο της Θεσσαλονίκης

Το απόγευμα της Πέμπτης 29 Οκτωβρίου ο υφυπουργός Πολιτικής Προστασίας, Νίκος Χαρδαλιάς, ανακοίνωνε τη μετάβαση της Θεσσαλονίκης από το πορτοκαλί στο κόκκινο επίπεδο συναγερμού στον χάρτη υγειονομικής ασφάλειας για τον κορονοϊό. Την ειλημμένη απόφαση κατόπιν αλλεπάλληλων συσκέψεων της επιτροπής εμπειρογνωμόνων του υπουργείου Υγείας είχε ανακοινώσει ώρες νωρίτερα ο πρωθυπουργός, Κυριάκος Μητσοτάκης, στο υπουργικό συμβούλιο. Τα ενεργά κρούσματα έφταναν τα 2.000 και τις περίπου 4.500 οι στενές επαφές τους, που βρίσκονταν σε κατ’ οίκον απομόνωση. Δύο ημέρες νωρίτερα, στις 27 Οκτωβρίου, οι αναλύσεις που έκανε το ΑΠΘ στα δείγματα από τα λύματα της πόλης έδειχναν δραματική αύξηση του ιικού φορτίου, της τάξης του 1.000%, σε σχέση με τη 12η Οκτωβρίου, όταν ξεκινούσε να αποτυπώνεται στις μετρήσεις μια δραματικά επιδεινούμενη επιδημιολογική εικόνα για την πόλη.

Η διεπιστημονική ομάδα ερευνητών του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου, που σε συνεργασία με την ΕΥΑΘ αναλύει συστηματικά, ανά δύο ημέρες, δείγματα από τα υγρά αστικά απόβλητα στην είσοδο της Εγκατάστασης Επεξεργασίας Λυμάτων Θεσσαλονίκης, προχώρησε σε έναν ακόμη υπολογισμό, αυτόν της εβδομαδιαίας ποσοστιαίας αύξησης της συγκέντρωσης του γονιδιώματος του κορονοϊού στα λύματα, συγκρίνοντας με την αντίστοιχη ποσοστιαία αύξηση των ανακοινωμένων κρουσμάτων. Επιβεβαίωσε έτσι ότι οι μετρήσεις της στα λύματα δίνουν με ακρίβεια το προγνωστικό προφίλ των επόμενων 4-5 ημερών, χρονικό διάστημα εξαιρετικά κρίσιμο για τη λήψη αποφάσεων, δεδομένης της εκθετικής αύξησης των κρουσμάτων. Υπενθυμίζεται ότι στις 5 Οκτωβρίου είχαν ανακοινωθεί μόλις 2 κρούσματα για τη Θεσσαλονίκη σε σύνολο 303 πανελλαδικά και στις 28 Οκτωβρίου 384 κρούσματα σε σύνολο 1.547 πανελλαδικά.

«Η ανάλυση των δειγμάτων της 27ης Οκτωβρίου μάς έδειξε μια τρομακτική αύξηση της συγκέντρωσης του ιού στα λύματα, σε σχέση με την αύξηση που είχε καταγραφεί την 21η Οκτωβρίου, όταν είχαμε την αρχή της έκρηξης των κρουσμάτων. Άμεσα ενημερώσαμε για τα στοιχεία την Πολιτική Προστασία και την επιτροπή εμπειρογνωμόνων του υπουργείου Υγείας. Εκείνο που ενέτεινε την ανησυχία μας ήταν πως με βάση την πορεία που έδειχναν οι μετρήσεις των προηγούμενων εβδομάδων, η δυναμική της διασποράς του κορονοϊού στην κοινότητα ήταν τέτοια, που αν δεν λαμβάνονταν δραστικά μέτρα, έπειτα από δύο εβδομάδες θα οδεύαμε σε δεκαπλασιασμό των κρουσμάτων στην πόλη, με ό,τι αυτό συνεπάγεται ως προς την πίεση που θα μπορούσε να αντέξει το σύστημα υγείας» δηλώνει στη «Free Sunday» ο πρύτανης του ΑΠΘ, καθηγητής Νίκος Παπαϊωάννου, υπογραμμίζοντας πως «είναι εξαιρετικά σημαντικό ότι η πολιτεία έλαβε άμεσα τις αναγκαίες αποφάσεις».

Διευκρινίζει, δε, πως «ο δικός μας ρόλος δεν είναι να υποδεικνύουμε πώς θα αντιμετωπιστεί μια κρίση και τι μέτρα πρέπει να ληφθούν, αλλά είμαστε εδώ για να υποστηρίζουμε και να τεκμηριώνουμε με επιστημονική γνώση τις σχετικές αποφάσεις της πολιτείας που υπηρετούν την κοινωνία και τη δημόσια υγεία, πόσο μάλλον αν τα επιστημονικά εργαλεία που έχουμε στη διάθεσή μας εξασφαλίζουν κρίσιμο χρόνο ώστε οι αποφάσεις αυτές να ληφθούν ακόμη πιο έγκαιρα».

Η αξία ενός Εθνικού Κέντρου Αναφοράς Επιδημιολογίας Λυμάτων

Πώς, όμως, η ομάδα του ΑΠΘ έφτασε σε μια μεθοδολογία που, υπολογίζοντας νοσούντες και μη, εξασφαλίζει ακριβή πρόγνωση 4-5 ημερών για την εξέλιξη της πανδημίας, δίχως οι μετρήσεις της στα λύματα να αλλοιώνονται π.χ. σε περίπτωση έντονης βροχόπτωσης;

«Αναπτύξαμε ένα μαθηματικό μοντέλο –σε διάφορους βαθμούς χωρικής πολυπλοκότητας– που εξορθολογίζει τις ποσοτικές μετρήσεις της συνολικής διασποράς του ιού στα λύματα, με βάση παράλληλες μετρήσεις 24 περιβαλλοντικών παραμέτρων. Χωρίς αυτόν τον εξορθολογισμό, οι μετρήσεις είναι εσφαλμένες» εξηγεί στην F.S. ο καθηγητής του Τμήματος Χημείας του ΑΠΘ Θοδωρής Καραπάντσιος, κάνοντας λόγο για «σημαντική καινοτομία, καθώς κάτι ανάλογο δεν έχει γίνει μέχρι τώρα από καμία άλλη επιστημονική ομάδα στον κόσμο που ασχολείται με μετρήσεις του ιού στα λύματα» και «δεν είναι τυχαίο ότι μας έχουν στείλει μετρήσεις τους γνωστές ομάδες από Γαλλία, Ολλανδία και Αμερική για να τις εξορθολογίσουμε με το μοντέλο μας».

Η αξιοπιστία των μετρήσεων και το διεθνές ενδιαφέρον για την αξιοποίηση της μεθοδολογίας του ΑΠΘ οδήγησαν σε μία ολοκληρωμένη πρόταση ίδρυσης Εθνικού Κέντρου Αναφοράς Επιδημιολογίας Λυμάτων, ως παρατηρητηρίου δημόσιας υγείας για τις επιδημίες, ώστε οργανωμένα και σε όλη τη χώρα να παρακολουθείται συστηματικά και με τη συνεργασία όλων των συναρμόδιων φορέων η πορεία όχι μόνο της πανδημίας του κορονοϊού αλλά και άλλων λοιμώξεων και επιδημιών, όπως και άλλα στοιχεία υγειονομικού ή κοινωνικού ενδιαφέροντος.

«Τα δείγματα παραλαμβάνονται από εξειδικευμένο προσωπικό, ακολουθώντας τις βασικές αρχές που διέπουν τις καλές μικροβιολογικές πρακτικές (Good Microbiological Practices – GMPs), σε διαπιστευμένο εργαστήριο με τήρηση των βασικών μέτρων βιολογικής ασφάλειας μολυσματικών υλικών, σύμφωνα με τις οδηγίες που δίνει ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (WHO) κατά περίπτωση (βιοασφάλειας επιπέδου 3, BSL3). Ακολουθείται διαδικασία απομόνωσης ιικών νουκλεϊκών οξέων (RNA) τα οποία αναλύονται με τη μέθοδο της αλυσιδωτής αντίδρασης πολυμεράσης σε πραγματικό χρόνο (RT-PCR), ταυτοποιώντας την ύπαρξη ή μη τριών διαφορετικών πιστοποιημένων δεικτών ανίχνευσης SARS-CoV ιικού γονιδιώματος, επιλεγμένων από τα Κέντρα Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων (CDC). Ακολουθεί αξιολόγηση των αποτελεσμάτων και ποσοτικοποίηση ιικού φορτίου ανά κυβικό εκατοστό όγκου ανεπεξέργαστου λύματος» αναφέρει στην F.S. για τη διαδικασία μέσω της οποίας συνεισφέρει στην έρευνα το Τμήμα Βιολογίας η επίκουρη καθηγήτρια Δήμητρα Ντάφου.

Καινοτομία και συνέργεια στον καιρό της καραντίνας

Η έρευνα του ΑΠΘ στα λύματα ξεκίνησε μέσα στις ημέρες της καραντίνας, την περασμένη άνοιξη, με την ΕΥΑΘ να ανταποκρίνεται άμεσα για να ξεκινήσει το πρόγραμμα, με χρηματοδότηση από ίδιους πόρους του πανεπιστημίου.

«Όταν τον Απρίλιο ο πρύτανης του ΑΠΘ πρότεινε να συνεργαστούμε για την εφαρμογή της καινοτομικής μεθόδου προσδιορισμού του ιικού φορτίου στα αστικά λύματα, ανταποκριθήκαμε κυριολεκτικά μέσα σε μία νύχτα. Κι αυτό, αφενός μεν επειδή έχουμε εδώ και χρόνια μια σχέση συνεργασίας με το Αριστοτέλειο –άλλωστε οι τρεις τελευταίοι πρόεδροι της ΕΥΑΘ είμαστε καθηγητές του ΑΠΘ–, αφετέρου δε επειδή είδαμε στην πρόσκληση μία πραγματική πρόκληση» θυμάται ο πρόεδρος της ΕΥΑΘ, καθηγητής Άγις Παπαδόπουλος.

«Η ΕΥΑΘ έχει ένα ευάριθμο, αλλά δυναμικό τμήμα έρευνας, με ενεργή συμμετοχή σε σειρά ευρωπαϊκών προγραμμάτων. Παράλληλα, έχει τρία διαπιστευμένα εργαστήρια ελέγχου νερού και λυμάτων, τα οποία κάνουν αναλύσεις που ελάχιστα άλλα εργαστήρια στη χώρα μπορούν να κάνουν. Κατά συνέπεια, συνεργαζόμαστε στενά με τη διεπιστημονική ομάδα του ΑΠΘ, υποστηρίζουμε και στηρίζουμε αυτήν και κάθε πρωτοποριακή ερευνητική προσπάθεια, βλέποντας σε αυτές τις συνεργασίες τη δυνατότητα για τη συνεχή βελτίωση και εξέλιξή μας» εξηγεί.

Στην έρευνα του ΑΠΘ συμμετέχουν καθηγητές από 11 διαφορετικά εργαστήρια των τμημάτων Ιατρικής, Χημείας, Φαρμακευτικής, Κτηνιατρικής, Βιολογίας, Πολιτικών Μηχανικών, Μηχανικών Χωροταξίας και Ανάπτυξης του ΑΠΘ.