Δημόσιος εχθρός ο κληρικός Γκιουλέν

«Καλώ την αμερικανική κυβέρνηση να απορρίψει κάθε προσπάθεια κατάχρησης της διαδικασίας έκδοσης που στοχεύει να εξυπηρετήσει πολιτικές βεντέτες» δήλωσε ο αυτοεξόριστος στις ΗΠΑ μουσουλμάνος κληρικός Φετουλάχ Γκιουλέν. Στο χάος της απόπειρας πραξικοπήματος που φέρεται να έγινε από στοιχεία του τουρκικού στρατού την Παρασκευή, ο αναβαπτισμένος ισχυρός άντρας της Τουρκίας Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν έδειξε με το δάχτυλο ποιον θεωρεί υπεύθυνο – και αυτός δεν είναι άλλος από τον μουσουλμάνο κληρικό και το κίνημά του. Παρά την καταδίκη της απόπειρας πραξικοπήματος και την άρνηση κάθε ανάμειξης τόσο από τον ίδιο όσο και από οργανώσεις που τον υποστηρίζουν, ο Γκιουλέν ένιωσε την ανάγκη να κάνει και μια ευθεία έκκληση προς την Ουάσινγκτον να απορρίψει το αίτημα της Τουρκίας για έκδοσή του.

Ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν έκανε σαφές μιλώντας στο CNN ότι θα ζητηθεί έκδοση και το θέμα συζητήθηκε ανάμεσα στον Μπαράκ Ομπάμα και τον Τούρκο Πρόεδρο σε τηλεφωνική τους επικοινωνία. Σύμφωνα με τον εκπρόσωπο του Αμερικανού Προέδρου Τζος Έρνεστ, η τουρκική κυβέρνηση έχει παραδώσει υλικό σε ηλεκτρονική μορφή στην Ουάσινγκτον, το οποίο μελετάται από τις αμερικανικές αρχές. Όπως διευκρίνισε, στην περίπτωση που υποβληθεί αίτημα έκδοσης, αυτό θα εξεταστεί σύμφωνα με τις συμφωνίες που έχουν υπογραφεί ανάμεσα στις δύο πλευρές.

Ο Φετουλάχ Γκιουλέν είναι ένας μουσουλμάνος κληρικός ο οποίος γεννήθηκε και μεγάλωσε στην Τουρκία και δραστηριοποιείται από το 1960 και το 1970. Κηρύττει μια ιδιαίτερη ανάγνωση του σουνιτικού Ισλάμ, που εστιάζει στη συνεργασία και στην ανοχή, και βλέπει τη νεωτερικότητα ως συμβατή σε γενικές γραμμές με το Ισλάμ, υπογραμμίζοντας πάνω απ’ όλα τη σημασία της εκπαίδευσης έξω από αμιγώς θρησκευτικά σχολεία. Το κίνημα Γκιουλέν (γνωστό στην Τουρκία ως Χιζμέτ ή, αλλιώς, «Υπηρεσία») διαθέτει σχολεία τα οποία βρίσκονται παντού στην Τουρκία, αλλά έχουν εξαπλωθεί και στο εξωτερικό, σε χώρες όπως το Πακιστάν, η Γερμανία, ακόμη και οι Ηνωμένες Πολιτείες. Ομάδες που σχετίζονται με το δίκτυό του λειτουργούν περισσότερα από 100 σχολεία στις ΗΠΑ.

Τα σχολεία αυτά επιμένουν στην εκπαίδευση στα μαθηματικά και στην επιστήμη και αποφεύγουν τον προσηλυτισμό. Ακολουθούν ένα δυτικό πρόγραμμα σπουδών, με μαθήματα που διδάσκονται στα αγγλικά, ωστόσο ενθαρρύνουν το Ισλάμ στους κοιτώνες τους, όπου οι εκπαιδευτικοί δίνουν το παράδειγμα με τον τρόπο ζωής τους και την προσευχή. Οι γκιουλενιστές επιμένουν ότι πιστεύουν στην κοσμική δημοκρατία και έχουν σχετικά προοδευτικές απόψεις σε πολλά κοινωνικά θέματα. Για παράδειγμα, τα αγόρια και τα κορίτσια εκπαιδεύονται επί ίσοις όροις στα σχολεία Γκιουλέν. Το κίνημα επιμένει στη διαθρησκευτική συνεργασία και ο Γκιουλέν είχε καλή σχέση με τον πάπα Ιωάννη Παύλο ΙΙ, προκαλώντας κύματα κριτικής από συντηρητικούς μουσουλμάνους στην Τουρκία.

Παρά το γεγονός ότι ο κληρικός ορκίζεται πίστη στη δημοκρατία και στη νεωτερικότητα της χώρας του, οι υποστηρικτές του κοσμικού κράτους στην Τουρκία είχαν εδώ και δεκαετίες στο στόχαστρό τους το κίνημα Γκιουλέν, το οποίο χαρακτήριζαν δούρειο ίππο του ριζοσπαστικού ισλαμισμού. Τη δεκαετία του 1980 οι Τούρκοι στρατηγοί –που είχαν τον έλεγχο της κυβέρνησης μετά το στρατιωτικό πραξικόπημα– κατηγόρησαν τον Γκιουλέν ότι είχε σχεδιάσει να εγκαταστήσει ισλαμική δικτατορία. Αλλά και το 2000 η τουρκική κυβέρνηση, με επικεφαλής τον πρωθυπουργό Μπουλέντ Ετζεβίτ, είχε απαγγείλει κατηγορίες στον Γκιουλέν ότι προσπαθεί να υπονομεύσει τον κοσμικό χαρακτήρα του τουρκικού κράτους. Όλως τυχαίως εκείνος βρισκόταν στις ΗΠΑ, όπου είχε ταξιδέψει για ιατρικούς λόγους και παραμένει μέχρι σήμερα.

Από το ησυχαστήριό του στα όρη Ποκόνο της Πενσιλβάνια ο Γκιουλέν βοήθησε να εγκαθιδρυθεί ο παντοδύναμος Ερντογάν στην εξουσία. Ο μουσουλμάνος κληρικός και ο νυν Πρόεδρος δεν ήταν πάντα εχθροί, για πολλά χρόνια το κίνημα του Γκιουλέν αποτελούσε σημαντικό σύμμαχο του Ερντογάν και του κόμματος ΑΚΡ – λειτουργούσε ως δεξαμενή βάσης με σημαντική χρηματοδότηση που μπορούσε να υποστηρίξει τις προσπάθειες του Ερντογάν να αντιταχθεί στους κοσμικούς και, όπως καταγγέλλεται, να καταστείλει τις διαφωνίες. Η σχέση άρχισε να χαλάει μετά το 2010, οπότε ο Ερντογάν αγκιστρώθηκε για τα καλά στην εξουσία. Αυτό που άρχισε ως διαμάχη για την εξουσία μεταξύ της αστυνομικής και δικαστικής εξουσίας, που ήταν κοντά στον Γκιουλέν, και του AKP σοβάρεψε επικίνδυνα όταν άρχισαν έρευνες που ήθελαν αξιωματικούς των μυστικών υπηρεσιών να κυνηγούν εισαγγελείς. Τον Νοέμβριο του 2013 ο Ερντογάν ανακοίνωσε ότι σχεδίαζε να κλείσει τα προπαρασκευαστικά σχολεία (που έκαναν μαθήματα το Σαββατοκύριακο για προετοιμασία για τις πανεπιστημιακές εξετάσεις), περίπου το 1/4 από τα οποία διοικούνταν από το κίνημα Γκιουλέν.

Και ξαφνικά, ένα πρωινό, άρχισε μια μεγάλη αστυνομική και εισαγγελική έρευνα για διαφθορά στον στενό κύκλο του Ερντογάν, έντεκα ολόκληρα χρόνια αφότου το AKP είχε ανέβει στην εξουσία. Γι’ αυτή τη μεθόδευση ο Πρόεδρος κατηγόρησε ευθέως τον Γκιουλέν ότι βρισκόταν πίσω από τις έρευνες που επιχείρησαν να τον πλήξουν προσωπικά και ότι συνωμοτούσε για να τον ανατρέψει μέσω των δικτύων του Χιζμέτ και των υποστηρικτών του στα μέσα ενημέρωσης, στο δικαστικό σώμα και στην παιδεία. Μετά τα γεγονότα του 2013 οι τουρκικές αρχές εξαπέλυσαν ευρείας κλίμακας δικαστική έρευνα εναντίον μελών και παρακλαδιών της αδελφότητας της «Υπηρεσίας», που κατηγορήθηκε ότι συνωμότησε εναντίον της κυβέρνησης Ερντογάν και ότι επιδίωκε να «ανατρέψει τη συνταγματική τάξη».

Τον περασμένο Μάιο ο ίδιος ο Τούρκος Πρόεδρος χαρακτήρισε επισήμως «τρομοκρατική οργάνωση» το θρησκευτικό κίνημα του Φετουλάχ Γκιουλέν και δήλωσε ότι θα ασκήσει διώξεις σε βάρος των μελών του, τα οποία κατηγόρησε, για μια ακόμη φορά, ότι προσπαθούν να ανατρέψουν την κυβέρνηση. Ο Ερντογάν είχε τότε κάνει γνωστό πως το Υπουργικό Συμβούλιο ενέκρινε απόφαση να προσδιορίζονται οι οπαδοί του Γκιουλέν ως «γκιουλενιστική τρομοκρατική οργάνωση».

Η κίνηση αυτή του Ερντογάν έβαζε στην ουσία την οργάνωση, που δημιούργησε και διηύθυνε ο πρώην σύμμαχός του, στην ίδια μοίρα με τους Κούρδους που αντιμάχονται τον στρατό στη ΝΑ Τουρκία. Μάλιστα, όπως χαρακτηριστικά έλεγαν πριν από λίγες εβδομάδες οι αναλυτές, ο Ερντογάν ενδέχεται να χρησιμοποιούσε τον χαρακτηρισμό για να πιέσει την Ουάσινγκτον να εκδώσει τον Γκιουλέν. Ο Τούρκος Πρόεδρος έψαχνε κάθε είδους αφορμή για να μειώσει την επιρροή του ιερωμένου, μια επιρροή που οικοδομήθηκε χάρη στο δίκτυο σχολείων και εταιρειών στην Τουρκία και στο εξωτερικό. Λέγεται ότι η τουρκική κυβέρνηση είχε προσλάβει και μεγάλη διεθνή δικηγορική εταιρεία για να ερευνήσει τις δραστηριότητες του κινήματος σε όλο τον κόσμο. «Δεν θα αφήσουμε αυτούς που διχάζουν το έθνος να ξεφύγουν σε αυτή τη χώρα» είχε δηλώσει τότε ο Ερντογάν μιλώντας στη Σμύρνη. Η αποτυχημένη απόπειρα πραξικοπήματος του έδωσε μια γερή ευκαιρία να χτυπήσει τον αντίπαλό του με όση ισχύ κέρδισε από την επικράτησή του.