Η πανδημία αλλάζει και την κοινωνία
Ο κορονοϊός αποτελεί μια παγκόσμια δοκιμασία, η οποία δημιουργεί νέες κοινωνικές τάσεις και συμπεριφορές. Την Παρασκευή 24 Απριλίου έχουν ήδη καταγραφεί 191.061 θάνατοι από κορονοϊό και 2.725.972 κρούσματα. Η δυναμική του φαινομένου είναι τέτοια ώστε στις 24 ώρες που θα μεσολαβήσουν από το γράψιμο ως τη δημοσίευση αυτού του κειμένου οι αριθμοί θα έχουν αλλάξει.
Δύσκολη κατάσταση
Με βάση την καταγραφή της 24ης Απριλίου, πρώτες σε θανάτους και κρούσματα έρχονται οι ΗΠΑ, με 50.243 και 886.709 αντίστοιχα.
Παρά την αρνητική εικόνα των ΗΠΑ, η κατάσταση στην Ευρώπη είναι χειρότερη. Πρώτη έρχεται η Ιταλία με 25.549 θανάτους και 189.973 κρούσματα, ακολουθούμενη από την Ισπανία με 22.157 θανάτους και 213.024 κρούσματα.
Στην τρίτη θέση με μικρή διαφορά η Γαλλία με 21.856 θανάτους και 158.183 κρούσματα. Στην τέταρτη το Ηνωμένο Βασίλειο με 18.738 θανάτους και 138.078 κρούσματα. Στο Ηνωμένο Βασίλειο έχει ξεσπάσει διαμάχη, με γιατρούς και επιστήμονες να υποστηρίζουν ότι ο αριθμός των θανάτων είναι υπερδιπλάσιος, εφόσον σε επίσημες ανακοινώσεις περιλαμβάνονται μόνο οι θάνατοι σε νοσοκομεία, ενώ πάρα πολλοί πεθαίνουν ουσιαστικά αβοήθητοι στα γηροκομεία ή στο σπίτι τους.
Η Γερμανία –με ένα πολύ αποτελεσματικό σύστημα υγείας– έχει καταφέρει να περιορίσει τους θανάτους στους 5.575, παρά το γεγονός ότι τα κρούσματα που έχουν καταγραφεί είναι 153.129. Μια εξήγηση είναι ότι κάνει καλύτερη δουλειά και στην ακριβή καταγραφή των κρουσμάτων, εφόσον στις περισσότερες χώρες ο πραγματικός αριθμός είναι πολλαπλάσιος του επίσημου αριθμού των κρουσμάτων. Για παράδειγμα, στην Ελλάδα εκτιμάται ότι ο πραγματικός αριθμός των κρουσμάτων μπορεί να είναι επτά έως δέκα φορές ο αριθμός των βεβαιωμένων κρουσμάτων.
Εντύπωση προκαλεί η σχετική ή απόλυτη αποτυχία ευρωπαϊκών κρατών που θεωρούμε ιδιαίτερα αναπτυγμένα στην αντιμετώπιση του κορονοϊού. Στο Βέλγιο –όπου βρίσκεται και η έδρα των ευρωπαϊκών θεσμών– έχουμε 6.490 θανάτους και 42.797 κρούσματα. Το Βέλγιο έχει πληθυσμό συγκρίσιμο με της Ελλάδας, αλλά περίπου 50 φορές περισσότερους θανάτους από εμάς.
Στην Ολλανδία έχουμε 4.177 θανάτους και 35.729 κρούσματα, ενώ στη Σουηδία 2.021 θανάτους και 16.755 κρούσματα. Οι δύο τελευταίες χώρες παρουσιάζουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον, γιατί εφαρμόζουν όσο το δυνατόν λιγότερα μέτρα και πλησιάζουν στην πολιτική αντιμετώπισης του κορονοϊού που εφαρμόζουν τη λεγόμενη θεωρία της ανοσίας της αγέλης.
Από τα παραπάνω στοιχεία προκύπτει ότι η Ευρώπη είναι και θα παραμείνει για αρκετά μεγάλο χρονικό διάστημα το επίκεντρο της πανδημίας.
Στο Ιράν έχουμε 5.481 θανάτους και 87.026 κρούσματα και στην Κίνα 4.652 θανάτους και 82.804 κρούσματα. Πολλοί αμφισβητούν την αξιοπιστία των επίσημων στοιχείων της Κίνας και ιδιαίτερα του Ιράν. Δεν υπάρχει όμως αμφιβολία ότι η Κίνα –απ’ όπου ξεκίνησε ο κορονοϊός– έχει την πιο αποτελεσματική αντιμετώπισή του και βρίσκεται πιο κοντά στην επιστροφή στην κανονικότητα.
Στη Βραζιλία έχουμε 3.531 θανάτους και 50.036 κρούσματα και στην Τουρκία 2.491 θανάτους και 101.790 κρούσματα.
Η πανδημία αναπτύσσει δυναμική και εκτός Ευρώπης και ΗΠΑ και μπορεί να απειλήσει τη σταθερότητα σε λιγότερο αναπτυγμένες χώρες με πολλά προβλήματα.
Το φαινόμενο βρίσκεται σε εξέλιξη. Δεν μπορεί να γίνει ασφαλής πρόγνωση για το τι ακριβώς θα συμβεί, ενώ καθημερινά αναδεικνύονται νέες δυσκολίες στην επιστροφή στη νέα κανονικότητα, όποια και να είναι αυτή.
Είναι τέτοια η σημασία της πανδημίας για τις εξελίξεις σε παγκόσμιο, ευρωπαϊκό και εθνικό επίπεδο ώστε θα διαμορφώσει κοινωνική συμπεριφορά σε βάθος χρόνου.
Αυτό πρόκειται να συμβεί και στη χώρα μας, η οποία προς το παρόν διακρίνεται διεθνώς για την αποτελεσματική αντιμετώπιση του κορονοϊού. Παλαιότερα είχαμε το σύνδρομο της Κατοχής και των στερήσεών της που οδηγούσε στην έμφαση στην καλή διατροφή όταν το επέτρεπαν οι οικονομικές και κοινωνικές συνθήκες ή τις οικογενειακές επενδύσεις σε ακίνητα σε όλη τη διάρκεια της μεταπολεμικής περιόδου ως απάντηση στον υπερπληθωρισμό και τις συχνές υποτιμήσεις του εθνικού νομίσματος.
Θεωρώ ότι η κοινωνική νέα κανονικότητα που θα προκύψει μετά την αντιμετώπιση της πανδημίας θα είναι διαφορετική, όπως η κοινωνική συμπεριφορά και η κοινωνική δυναμική.
Ευάλωτοι ηλικιωμένοι
Οι επίσημες ανακοινώσεις για τους θανάτους από κορονοϊό στην Ελλάδα ενισχύουν την εντύπωση ότι οι ηλικιωμένοι με υποκείμενο νόσημα είναι ιδιαίτερα ευάλωτοι. Ένα από τα χαρακτηριστικά του κορονοϊού είναι ότι χτυπάει πιο σκληρά τις μεγαλύτερες ηλικίες, σε αντίθεση με την ισπανική γρίπη του 1918-1919, που υπολογίζεται ότι προκάλεσε γύρω στους 50.000.000 θανάτους, κυρίως μεταξύ των νέων.
Ήρθε από τη Βοστώνη μαζί με τα αμερικανικά στρατεύματα που ενίσχυσαν τις συμμαχικές δυνάμεις κατά της Γερμανίας του Κάιζερ. Σκότωσε πάνω από 100.000 στρατιωτικούς στα χαρακώματα του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, αλλά για προφανείς λόγους η σημασία της υποβαθμίστηκε στην αρχή της πανδημίας. Οι αναφορές για θανάτους και κρούσματα ήρθαν κυρίως από την ουδέτερη Ισπανία και τελικά η θανατηφόρα γρίπη ονομάστηκε ισπανική χωρίς να σχετίζεται με τη συγκεκριμένη χώρα.
Η έννοια του ηλικιωμένου αλλάζει υπό την πίεση της πανδημίας στη χώρα μας. Πριν από λίγους μήνες ένας 65άρης θεωρούνταν σε απόλυτα δημιουργική ηλικία και σε αρκετά καλή βιολογική κατάσταση. Και το υποκείμενο νόσημα είναι μια σχετική έννοια, η οποία προσαρμόζεται στις συνθήκες.
Πολλοί από αυτούς που καταλήγουν λόγω κορονοϊού έχουν υπέρταση, η οποία πριν από λίγο καιρό θεωρούνταν περίπου αυτονόητη και σχεδόν απόλυτα ελεγχόμενη κατάσταση που συνδέεται με τον σύγχρονο τρόπο ζωής, το στρες, την υπερκατανάλωση φαγητού και αλκοόλ, το τσιγάρο κ.λπ.
Με την Ελλάδα να πάσχει από δημογραφική γήρανση και το ποσοστό των άνω των 65 ετών πολιτών να αυξάνεται συνεχώς, είναι φανερό ότι χρειαζόμαστε μια διαφορετική αντιμετώπιση αυτών που αποδεικνύονται ευάλωτοι.
Μεγαλύτερη φροντίδα, καλύτερη διατροφή, λιγότερο ή καθόλου αλκοόλ ή τσιγάρο, περισσότερα μέτρα προστασίας και αυτοπροστασίας.
Η εποχή των Πολάκηδων έχει περάσει. Δεν πρόκειται για μαγκιά, αλλά για άγνοια κινδύνου και ανεύθυνη κοινωνική συμπεριφορά.
Η σημασία της οικογένειας
Σε πολλές δυτικοευρωπαϊκές χώρες σχεδόν οι μισοί θάνατοι από κορονοϊό καταγράφονται στα γηροκομεία. Έχει αναπτυχθεί η τάση να στέλνουν τους ανήμπορους ηλικιωμένους στα γηροκομεία –οίκοι ευγηρίας είναι ένας πιο ελκυστικός τρόπος παρουσίασης–, όπου η μεγάλη συγκέντρωση, η μοναξιά και σε αρκετές περιπτώσεις η εγκατάλειψη μετατρέπουν τους ευάλωτους ηλικιωμένους σε εύκολο στόχο του κορονοϊού.
Τα διεθνή ΜΜΕ είναι γεμάτα ρεπορτάζ για σκηνές Αποκάλυψης στα γηροκομεία της Ιταλίας, της Ισπανίας και της Γαλλίας, που δεν τιμούν τον πολιτισμό μας ούτε τον λεγόμενο ευρωπαϊκό τρόπο ζωής.
Ευτυχώς, στην Ελλάδα λειτουργεί ακόμη αποτελεσματικότερα ο θεσμός της διευρυμένης οικογένειας και δεν έχουμε τέτοιου είδους κοινωνικές καταστάσεις στην ίδια κλίμακα.
Από τη δοκιμασία του κορονοϊού βγαίνει ενισχυμένη η παραδοσιακή διευρυμένη οικογένεια στην Ελλάδα, ως μέσο κοινωνικής αυτοάμυνας.
Η κατάσταση βέβαια κάθε άλλο παρά ιδανική είναι, διότι σε συνθήκες εγκλεισμού –συχνά σε ένα δύσκολο οικογενειακό περιβάλλον– παρατηρήθηκε κατακόρυφη αύξηση της ενδοοικογενειακής βίας. Φάνηκε επίσης η έλλειψη κοινωνικών υπηρεσιών και λειτουργών ικανών να χειριστούν τέτοιες καταστάσεις, εφόσον η προσφυγή στην αστυνομία σπάνια οδηγεί στην επίλυση σύνθετων οικογενειακών προβλημάτων.
Η κοινωνία των πολιτών αρχίζει να οργανώνεται προς αυτή την κατεύθυνση, αλλά είναι φανερό ότι έχουμε να καλύψουμε τεράστια απόσταση.
Απροσδόκητο brain gain
Ο κορονοϊός δεν φαίνεται να απειλεί σοβαρά την υγεία των νέων, τουλάχιστον όχι στον ίδιο βαθμό με την υγεία των ηλικιωμένων.
Δημιουργεί όμως πρόσθετες δυσκολίες στην προετοιμασία τους για τη ζωή –απόδειξη όσα παρατηρούνται με την προσπάθεια οργάνωσης των εισαγωγικών εξετάσεων–, αλλά και στην ένταξή τους στην αγορά εργασίας, από την οποία πολλοί από αυτούς έχουν ήδη αποκλειστεί.
Με ρεκόρ ανεργίας των νέων και σοβαρά προβλήματα επαγγελματικής και κοινωνικής κοινωνικότητας για τη νέα γενιά, το τελευταίο που μας έλειπε είναι οι πρόσθετες δυσκολίες που προκαλεί η πανδημία.
Υπάρχει όμως ένα εντυπωσιακό κέρδος από τις πολύ καλές επιδόσεις μας στον περιορισμό των θανάτων συγκριτικά με άλλες, πιο αναπτυγμένες χώρες. Αυτή τη φορά η «κόλαση» για τους νέους δεν είναι η έλλειψη επαγγελματικής προοπτικής στην Αθήνα, αλλά οι κίνδυνοι για τη δημόσια υγεία στο Λονδίνο, στη Νέα Υόρκη ή σε άλλες μεγαλουπόλεις.
Η Ελλάδα απέδειξε στην πράξη ότι προστατεύει τα παιδιά της και αυτό έχει τεράστια σημασία για τους νέους μας που βρίσκονται αντιμέτωποι με δύσκολες καταστάσεις στις μεγαλουπόλεις του εξωτερικού.
Όλα δείχνουν ότι θα περάσουμε από το brain drain της προηγούμενης κρίσης στο brain gain αυτής της κρίσης με έναν πραγματικά απροσδόκητο τρόπο.
Στροφή στη μικρή ιδιοκτησία
Στις νέες κοινωνικές συνθήκες που δημιουργεί ο κορονοϊός, αυξάνεται η σημασία της μικρής ιδιοκτησίας, η οποία είχε πληγεί από την προηγούμενη κρίση.
Μπήκαμε στην κρίση του 2008-2009 με πανευρωπαϊκό ρεκόρ στα ποσοστά της ιδιοκατοίκησης (πάνω από 80%), με τη Γερμανία να κινείται γύρω στο 45%.
Επρόκειτο για μία εντυπωσιακή ελληνική κοινωνική κατάκτηση, η οποία αμφισβητήθηκε έντονα από τα μέτρα υπερφορολόγησης των ακινήτων του Σεπτεμβρίου 2011 και από τα «κόκκινα δάνεια» των νοικοκυριών και των μικρομεσαίων και πολύ μικρών οικογενειακών επιχειρήσεων.
Το ποσοστό ιδιοκατοίκησης στην Ελλάδα υποχώρησε σε αυτές τις συνθήκες προς το 70%, παραμένει όμως συγκριτικά υψηλό σε σχέση με τις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες. Η επιστροφή στο οικογενειακό ακίνητο αναμένεται να ενισχυθεί, γιατί είναι και μια καλή άμυνα έναντι της πανδημίας. Για παράδειγμα, σε περιοχές της Βόρειας Ιταλίας υπήρξε εντυπωσιακή διάδοση του ιού με τη βοήθεια μεγάλων οικιστικών συγκροτημάτων, όπου οι ένοικοι των διαμερισμάτων –εργαζόμενοι στις επιχειρήσεις της ιδιαίτερα αναπτυγμένης περιοχής– εναλλάσσονται με αρκετά μεγάλη ταχύτητα.
Στο νέο περιβάλλον μπαίνει ουσιαστικά τέλος και στα σχέδια για πλειστηριασμούς πρώτης κατοικίας, με την εξαίρεση ίσως δόλιας πτώχευσης πολιτών με μεγαλύτερες οικονομικές δυνατότητες από αυτές που παρουσιάζουν στη φορολογική τους δήλωση. Οι θεσμοί μπορεί να αντιδρούν σε αυτή την προοπτική, αλλά η κοινωνική πίεση για να κινηθούμε προς αυτή την κατεύθυνση θα υπερισχύσει.
Εθνική αυτοπεποίθηση
Οι καλές επιδόσεις της κυβέρνησης, των αρμόδιων υπηρεσιών και της κοινωνίας στο σύνολό της στην αντιμετώπιση του κορονοϊού ενισχύουν την εθνική μας αυτοπεποίθηση.
Πρόκειται για μια εξέλιξη με τεράστια σημασία, εφόσον έχουμε πίσω μας μία δεκαετία εθνικής ταπείνωσης και αυτοταπείνωσης εξαιτίας του αρνητικού πρωταγωνιστικού μας ρόλου στην προηγούμενη κρίση της Ευρωζώνης και μπροστά μας μια δύσκολη περίοδο εξαιτίας των οικονομικών και κοινωνικών συνεπειών της πανδημίας.
Η διεθνής εικόνα μιας αδύναμης και εξαρτημένης Ελλάδας δίνει τη θέση της στην εικόνα μιας συγκριτικά ισχυρής και αποτελεσματικής Ελλάδας. Αντίθετα, άλλοι λαοί περνάνε από την αυτοπεποίθηση σε περίοδο αμφισβήτησης και εσωστρέφειας.
Χαρακτηριστική η περίπτωση των Αμερικανών, που διαπιστώνουν ότι η χώρα τους δεν είναι μόνο χώρα ευκαιριών και οικονομικού δυναμισμού αλλά και πεδίο μεγάλων κοινωνικών ανισοτήτων που συνδυάζονται με τη διοικητική υποβάθμιση. Όσο για τους Βρετανούς, που έκλεισαν με δύναμη πίσω τους την πόρτα στην Ε.Ε. για να πρωταγωνιστήσουν σε παγκόσμιο επίπεδο, διαπιστώνουν τώρα σοβαρές διοικητικές και οργανωτικές αδυναμίες και την κρίση του εθνικού συστήματος υγείας, το οποίο υποτίθεται ότι θα «απογείωναν» με τα χρήματα που θα γλίτωνε το Ηνωμένο Βασίλειο από την καθαρή συνεισφορά του στον ευρωπαϊκό προϋπολογισμό.
Υπάρχουν κι άλλοι λαοί που βλέπουν την αυτοπεποίθησή τους να κλονίζεται, όπως οι Ολλανδοί, που έχουν αποκτήσει την κακή συνήθεια να κουνάνε το δάχτυλο στους Νότιους της Ευρωζώνης για ζητήματα οικονομικής διαχείρισης. Αποδεικνύονται όμως κατώτεροι των περιστάσεων στην αντιμετώπιση της πανδημίας. Ξεκίνησαν εφαρμόζοντας μια παραλλαγή της θεωρίας της ανοσίας της αγέλης και τώρα προσπαθούν να καταλάβουν τι ακριβώς πρέπει να κάνουν.
Μετράμε αντοχές
Με την κρίση του κορονοϊού και τις οικονομικές και κοινωνικές συνέπειές της θα μετρήσουμε αναπόφευκτα και κοινωνικές αντοχές. Θα δούμε πόσες οικονομικές δυσκολίες αντέχουν οι κοινωνίες και πώς αντιδρούν σε συνθήκες αφόρητης πίεσης.
Η εκτίμησή μου είναι ότι θα είμαστε στους νικητές και σε αυτή τη δοκιμασία για δύο λόγους.
Ύστερα από μία δεκαετία οικονομικής και κοινωνικής κρίσης με τα σχετικά μέτρα προσαρμογής είμαστε καλά εκπαιδευμένοι στην αντιμετώπιση δύσκολων καταστάσεων. Μπορεί να είμαστε ταλαιπωρημένοι, είμαστε όμως και ετοιμοπόλεμοι.
Επιπλέον, η καλή ψυχολογία που δημιουργεί η επιτυχημένη αντιμετώπιση της πανδημίας αυξάνει τις πιθανότητες για μια καλή συνέχεια σε δύσκολες συνθήκες.
Οι μεγάλες κρίσεις με ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, σαν αυτή του κορονοϊού, θα δοκιμάσουν την αντοχή των μεγάλων συστημάτων. Οι βεβαιότητες στη βάση των οποίων λειτούργησαν χώρες όπως οι ΗΠΑ, η Γερμανία ή το Ηνωμένο Βασίλειο δεν υπάρχουν πια και τώρα θα δούμε αν οι κοινωνίες τους μπορούν να προσαρμοστούν στη νέα κανονικότητα ή οι δυσκολίες θα φέρουν στην επιφάνεια μεγάλες αντιθέσεις.
Η επιστροφή της αξιοπιστίας
Οι κρίσεις δημιουργούν συσπείρωση –τουλάχιστον για ένα διάστημα– της κοινής γνώμης γύρω από την εξουσία σε αναζήτηση διεξόδου.
Όταν οι επιδόσεις της εξουσίας είναι καλές έως εντυπωσιακές, η ενστικτώδης συσπείρωση αποκτά χαρακτηριστικά ενίσχυσης της αξιοπιστίας των θεσμών και του κράτους.
Αυτό ακριβώς καταγράφουν όλες οι έρευνες της κοινής γνώμης στην Ελλάδα, όπου τα ποσοστά ικανοποίησης από τους χειρισμούς του Μητσοτάκη και της κυβέρνησης είναι, ανάλογα με τη δημοσκόπηση, από 75% έως 85%.
Πέρα από τα δημοσκοπικά κέρδη του πρωθυπουργού και της ΝΔ, παρατηρείται κάτι πολύ πιο σημαντικό και υπερκομματικό. Ενισχύεται η εμπιστοσύνη των πολιτών στην κυβέρνηση, στη δημόσια διοίκηση, στην ΕΛ.ΑΣ., στο ΕΣΥ.
Ύστερα από δεκαετίες αμφισβήτησης –στα όρια της γελοιοποίησης– της κυβέρνησης και της δημόσιας διοίκησης από τους πολίτες, παρατηρείται η μεγάλη επιστροφή της εμπιστοσύνης του πολίτη.
Πραγματοποιείται επίσης η αξιολόγηση και η αναβάθμιση της δημόσιας διοίκησης που έχει υποσχεθεί ο Μητσοτάκης σε συνθήκες μεγάλης πίεσης.
Οι υποστηρικτές του παραδοσιακού κομματικού κράτους ζητάνε ξανά περισσότερα χρήματα και ένα νέο κύμα προσλήψεων, θεωρώντας μάλιστα ότι οι εξελίξεις τούς έχουν δικαιώσει. Δεν έχουν αντιληφθεί ότι το πλαδαρό νεοελληνικό κράτος ανήκει οριστικά στο παρελθόν και τώρα αναδεικνύονται υπηρεσίες –από το ΕΣΥ μέχρι την ΕΛ.ΑΣ.– που κερδίζουν τον σεβασμό του πολίτη στην πράξη.
Πτώση χωρίς μνημόνιο
Παρά τα όσα υποστηρίζουν ορισμένοι, δεν κινδυνεύουμε από κάποιου είδους μνημόνιο, γιατί αυτό το «εργαλείο» είναι εντελώς ξεπερασμένο σε ό,τι αφορά την κρίση που προκαλεί η πανδημία.
Οι περισσότερες χώρες της Ευρωζώνης πηγαίνουν για μεγάλη πτώση του ΑΕΠ, διψήφιο δημοσιονομικό έλλειμμα ως ποσοστό επί του ΑΕΠ και μεγάλη αύξηση του δημόσιου χρέους.
Δεν υπάρχει μνημόνιο που να αντιμετωπίζει τέτοιες καταστάσεις, γι’ αυτό επιλέγονται άλλες μέθοδοι διαχείρισης της κρίσης, όπως είναι η νέα ποσοτική χαλάρωση που εφαρμόζει η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ).
Το ότι δεν θα υπάρξει μνημόνιο δεν σημαίνει ότι θα προστατευτούν πλήρως οι θέσεις εργασίας και το βιοτικό μας επίπεδο. Από τη στιγμή που έχουν «παγώσει» ολόκληροι κλάδοι της οικονομίας και το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (ΔΝΤ) προβλέπει πτώση του ΑΕΠ στην Ευρωζώνη της τάξης του 7,5% για το 2020, ενώ η πρόεδρος της ΕΚΤ, Λαγκάρντ, κάνει λόγο για βασικό σενάριο πτώσης 9% και κακό σενάριο για την Ευρωζώνη με πτώση του ΑΕΠ κατά 15% το 2020, όλοι καταλαβαίνουμε τι πρόκειται να συμβεί.
Εκατομμύρια Έλληνες θα δουν το εισόδημά τους να περιορίζεται κι άλλο. Αυτοί που βρίσκονται ήδη στο επαγγελματικό και οικονομικό περιθώριο θα διαπιστώσουν την έλλειψη αποτελεσματικού κράτους πρόνοιας, ενώ οι «κόκκινοι» δανειολήπτες θα περάσουν από τη μια περίοδο μαζικών χρεοκοπιών στην άλλη.
Οι διαστάσεις της κρίσης επιβάλλουν αλλαγή πολιτικής και συμπεριφοράς, με έμφαση στην κοινωνική αλληλεγγύη και στη δίκαιη κατανομή των βαρών.
Οι πολίτες αντιλαμβάνονται το μέγεθος του προβλήματος και θα κάνουν ό,τι μπορούν για την αποτελεσματική αντιμετώπισή του. Δεν πρόκειται όμως να ανεχθούν τις γνώριμες πρακτικές εξυπηρέτησης οργανωμένων ή μεγάλων συμφερόντων σε βάρος του δημόσιου συμφέροντος, κατασπατάλησης του δημόσιου χρήματος και προκλητικά άδικης κατανομής των βαρών.
Η υπόθεση των κέντρων επαγγελματικής κατάρτισης (ΚΕΚ), που έφερε σε εξαιρετικά δύσκολη θέση την κυβέρνηση, αναδεικνύει τα κριτήρια της νέας εποχής. Το παραδοσιακό κόλπο να πάρουμε κάποια ευρωπαϊκά χρήματα και να τα βαφτίσουμε επαγγελματική κατάρτιση για να καλύψουμε εισοδηματικές ανάγκες και δημοσιονομικές τρύπες, εξυπηρετώντας ταυτόχρονα επαγγελματικά κυκλώματα, είναι εκτός τόπου και χρόνου.
Η αντίδραση στην κυβερνητική επιλογή δεν ήρθε τόσο από την αντιπολίτευση όσο από την ίδια την κοινωνία και τους άμεσα ενδιαφερόμενους επαγγελματίες. Ο πρωθυπουργός κατάλαβε το λάθος και πέταξε το υποτιθέμενο πρόγραμμα επαγγελματικής κατάρτισης εκεί όπου ανήκει, στο καλάθι των αχρήστων.
Ψηφιακή επιτάχυνση
Οι περιορισμοί που επιβάλλει η πανδημία επιταχύνουν την πορεία μας προς το ψηφιακό μέλλον.
Αλλάζει ο τρόπος εργασίας, με την τηλεργασία –μέσω της αναγκαίας υποδομής– να κερδίζει συνεχώς έδαφος.
Το αναγκαστικό πέρασμα στην ψηφιακή εποχή αναδεικνύει το πρόβλημα του ψηφιακού αναλφαβητισμού, ιδιαίτερα για τις μεγαλύτερες ηλικίες. Επιβάλλεται η σχετική κατάρτιση, αρκεί βέβαια να είναι πραγματική και όχι εικονική.
Με βάση όσα συμβαίνουν στις πιο αναπτυγμένες χώρες, καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι η κυριαρχία της ψηφιακής οικονομίας προκαλεί συχνά σοβαρές κοινωνικές αναταράξεις. Χαρακτηριστικό το παράδειγμα της Amazon του Τζεφ Μπέζος στις ΗΠΑ και διεθνώς, εταιρείας που θεωρείται από τους μεγάλους κερδισμένους της πανδημίας. Στις ΗΠΑ, όπου δημιουργήθηκαν 25 εκατομμύρια άνεργοι σε διάστημα λίγων εβδομάδων, η Amazon πραγματοποίησε 75.000 προσλήψεις, δεχόμενη ταυτόχρονα σκληρή κριτική για το καθεστώς που επιβάλλει στους εργαζομένους.
Η επιτάχυνση της ψηφιακής μετάβασης επιβάλλεται και για την όσο το δυνατόν ταχύτερη επιστροφή στη νέα κανονικότητα. Χωρίς μαζικά διαγνωστικά τεστ, πλήρη ιχνηλάτηση των κρουσμάτων και έκδοση πιστοποιητικών υγείας, είναι πρακτικά αδύνατο να πάμε στην επόμενη μέρα με επανεκκίνηση της οικονομίας και κλάδων με τεράστιο ενδιαφέρον για εμάς, όπως ο τουρισμός.
Από την άλλη, το μοντέλο που περιγράφουμε, το οποίο εφαρμόζεται με απόλυτο τρόπο στην Κίνα, έχει στοιχεία ψηφιακής παρακολούθησης των πολιτών, που προκαλούν δικαιολογημένο προβληματισμό. Θα πρέπει να βρούμε την κατάλληλη ισορροπία μεταξύ πλήρους καταγραφής και προστασίας της ιδιωτικότητας.
Ποιότητα και πειθαρχία
Στα κοινωνικά χαρακτηριστικά της νέας εποχής συμπεριλαμβάνω την ενίσχυση της καλώς εννοούμενης πειθαρχίας και τη διαρκή αναζήτηση της ποιότητας.
Ένας από τους λόγους για τους οποίους ο Μητσοτάκης έχει εξαιρετικά υψηλή δημοτικότητα και ισχυρά πρωθυπουργικά χαρακτηριστικά είναι ότι στέλνει με τη συμπεριφορά του τα σωστά μηνύματα.
Χωρίς πειθαρχημένη κοινωνική συμπεριφορά, είναι πρακτικά αδύνατο να αντιμετωπίσουμε την πολυδιάστατη πρόκληση της πανδημίας. Επιπλέον, θα βρεθούμε σύντομα μπροστά σε προβλήματα όπως είναι η αυτάρκεια σε βασικά τρόφιμα και η επιδίωξη της σχετικής ευρωπαϊκής και εθνικής αυτοδυναμίας σε ιατροφαρμακευτικό υλικό.
Η χαλαρή προσέγγιση της προηγούμενης περιόδου, με την Ελλάδα να είναι εισαγωγέας τροφίμων και αγροτικών προϊόντων και να απευθύνεται μαζί με όλη την Ε.Ε. στην Κίνα για να καλύψει βασικές ανάγκες στην αντιμετώπιση του κορονοϊού, πρέπει να αλλάξει ριζικά.
Μόλις η πανδημία απλωθεί στις λιγότερο αναπτυγμένες χώρες με τα περισσότερα προβλήματα, θα προκύψουν τεράστια ζητήματα σε σχέση με την αγροτική παραγωγή, την επάρκεια των τροφίμων και προς τα πού θα κατευθυνθεί το ιατροφαρμακευτικό υλικό, με τη ζήτηση να ξεπερνά την προσφορά.
Επιβάλλεται, λοιπόν, αλλαγή προτεραιοτήτων, με έμφαση στην καλώς εννοούμενη πειθαρχία, στην ενίσχυση –στο μέτρο του δυνατού– της αυτάρκειας και στη στροφή στην ποιότητα.
Πρέπει να έχουμε κατά νου ότι όλα θα γίνουν πιο σύνθετα και απαιτητικά. Για παράδειγμα, το μοντέλο του μαζικού τουρισμού, όπου περίπου όλοι κάνουν ό,τι θέλουν, δεν μπορεί πλέον να λειτουργήσει. Χρειάζονται συστηματικοί έλεγχοι, ενδεχομένως και πιστοποιητικά υγείας, αλλαγή του τρόπου λειτουργίας των ξενοδοχειακών μονάδων και των χώρων εστίασης, μέτρα ειδικού τύπου στις αεροπορικές συγκοινωνίες και άλλα πολλά.
Η πανδημία επιβάλλει αλλαγές και επηρεάζει άμεσα και σε βάθος χρόνου τη δυναμική της κοινωνίας. Η επόμενη μέρα θα είναι εντελώς διαφορετική από την προηγούμενη, εφόσον η επιστροφή στο γνωστό παρελθόν μοιάζει πρακτικά αδύνατη.
Οι κοινωνικές προκλήσεις που έχουμε μπροστά μας είναι πιο σύνθετες και από τα ζητήματα της υγείας και της οικονομίας και μας επιβάλλουν να αναδείξουμε τον καλύτερο εαυτό μας, σε ατομικό και συλλογικό επίπεδο.
