Μιχάλης Αργυρού: «Στην Ελλάδα απουσιάζει μια μακρόπνοη δημογραφική πολιτική»

Τον κώδωνα του κινδύνου για τις δημογραφικές εξελίξεις στην Ελλάδα κρούει ο αναπληρωτής καθηγητής Οικονομικών στο Πανεπιστήμιο του Κάρντιφ Μιχάλης Αργυρού, επισημαίνοντας ότι η χώρα παρουσιάζει τον δεύτερο χαμηλότερο δείκτη γονιμότητας στην περιοχή του ΟΟΣΑ, αλλά και ότι οι κυβερνήσεις διαχρονικά αντιμετωπίζουν το δημογραφικό πρόβλημα της Ελλάδας αποσπασματικά.

Πρόσφατα συμμετείχατε σε ημερίδα σχετικά με το δημογραφικό πρόβλημα της Ελλάδας. Κατ’ αρχάς, πόσο σοβαρό θεωρείτε ότι είναι το πρόβλημα αυτό;

Είναι θεμελιώδες ζήτημα, του οποίου σε μεγάλο βαθμό η σημασία υποτιμάται. Πρέπει να αυξήσουμε την ενημέρωσή μας για το δημογραφικό πρόβλημα και να κατανοήσουμε τη σημασία του όχι μόνο για την Ελλάδα αλλά και για τον καθέναν μας.

Ποια είναι τα βασικά χαρακτηριστικά του δημογραφικού προβλήματος στη χώρα και ποιες οι συνέπειές του στην κοινωνία αλλά και στην οικονομία;

Σε παγκόσμιο επίπεδο παρατηρούνται δύο βασικές δημογραφικές τάσεις. Η πρώτη είναι η αύξηση του προσδόκιμου ζωής. Αυτό αποτελεί μια πολύ θετική εξέλιξη, η οποία, όμως, σε συνδυασμό με τη δεύτερη τάση, που είναι η μείωση του δείκτη γονιμότητας, οδηγεί σε σταδιακή γήρανση του πληθυσμού. Σε ορισμένες δυτικές χώρες η τάση αυτή εξουδετερώνεται από μεταναστευτικές εισροές. Σε άλλες, όπως η Ελλάδα, παρατηρούνται μεταναστευτικές εκροές, με αποτέλεσμα να καταγράφεται πληθυσμιακή συρρίκνωση. Η μείωση του οικονομικά ενεργού πληθυσμού συμβάλλει σε μειωμένο ΑΕΠ, ασκώντας πίεση στο βιοτικό επίπεδο εργαζομένων και συνταξιούχων. Η πίεση αυτή θα αυξάνεται με τον χρόνο, όταν ένα διαρκώς μικρότερο ΑΕΠ θα καλείται να χρηματοδοτεί διαρκώς αυξανόμενες μεταβιβαστικές πληρωμές, προς έναν αυξανόμενο αριθμό συνταξιούχων. Αναπόφευκτα αυτό οδηγεί σε αύξηση φορολογίας και συνταξιοδοτικών ορίων, καθώς και σε μείωση συντάξεων, δημοσίων δαπανών και δαπανών πρόνοιας. Χωρίς ανατροπή των σημερινών τάσεων ή/και χωρίς ουσιαστικές αλλαγές στο παραγωγικό της μοντέλο, η Ελλάδα κινδυνεύει να εξελιχθεί σε μια κοινωνία που θα γερνά, με χαμηλό κατά κεφαλήν εισόδημα, χαμηλή κοινωνική προστασία και μεγάλες κοινωνικές ανισότητες. Αυτά έχουν απρόβλεπτες συνέπειες για την ομαλή πολιτική λειτουργία της χώρας, την κοινωνική της συνοχή και την ασφάλειά της, εσωτερική και εξωτερική.

Διαχρονικά, οι κυβερνήσεις αναφέρονται με ιδιαίτερο τρόπο στο δημογραφικό ζήτημα. Θεωρείτε ότι έχουν λάβει κάποια ουσιαστικά μέτρα για την αντιμετώπισή του;

Στην Ελλάδα απουσιάζει μια μακρόπνοη δημογραφική πολιτική. Τα μέτρα που λαμβάνονται είναι συνήθως αποσπασματικά και ακολουθούν, αντί να προλαμβάνουν, τις εξελίξεις. Αυτό πρέπει να αλλάξει.

Όλες οι αναπτυγμένες χώρες μοιάζουν να μοιράζονται αυτό το πρόβλημα. Πού αποδίδετε αυτή την εικόνα;

Στις δυτικές χώρες η αύξηση του προσδόκιμου ζωής οδηγεί σε αύξηση του κατά κεφαλήν εισοδήματος αλλά μείωση του ποσοστού γονιμότητας. Αυτό εξηγείται από τα κίνητρα που προσφέρει το μεγαλύτερο προσδόκιμο ζωής για αυξημένη χρονική επένδυση προς απόκτηση εκπαιδευτικών προσόντων και αυξημένη συμμετοχή των γυναικών στην αγορά εργασίας. Και οι δύο παράγοντες αυξάνουν το κατά κεφαλήν εισόδημα (ο πρώτος μέσα από την αύξηση της παραγωγικότητας της εργασίας, ο δεύτερος μέσα από την αύξηση του οικονομικά ενεργού πληθυσμού), οδηγούν όμως σε γεννήσεις παιδιών σε μεγαλύτερες ηλικίες και οικονομικό προγραμματισμό με στόχο τη χρηματοδότηση όχι των βασικών αναγκών πολλών, αλλά των υψηλότερων εκπαιδευτικών προσόντων λιγότερων παιδιών. Η Ελλάδα σήμερα παρουσιάζει τον δεύτερο χαμηλότερο δείκτη γονιμότητας στην περιοχή του ΟΟΣΑ. Άρα υπάρχουν περιθώρια βελτίωσης, η διεθνής εμπειρία όμως δείχνει ότι υπάρχει οροφή στη βελτίωση αυτή.

Πιστεύετε ότι υπάρχει πραγματική λύση; Ποια μέτρα θα μπορούσαν να ληφθούν για την αντιμετώπιση του προβλήματος;

Οι λύσεις εμπίπτουν σε τρεις κατηγορίες. Η πρώτη, όπως ήδη αναφέραμε, είναι η αύξηση του δείκτη γονιμότητας. Γι’ αυτήν, είναι απαραίτητη μια συνεκτική επαναχάραξη της φορολογικής, ασφαλιστικής, κοινωνικής και εκπαιδευτικής πολιτικής, με στόχο την παροχή κινήτρων για αύξηση των γεννήσεων.
Η δεύτερη είναι η αύξηση του οικονομικά ενεργού πληθυσμού χωρίς νέες γεννήσεις, μέσα από δύο κανάλια. Το πρώτο είναι η αύξηση της συμμετοχής του ενήλικου πληθυσμού στην αγορά εργασίας, ένας τομέας στον οποίο οι επιδόσεις της Ελλάδας είναι πολύ χαμηλές, ιδιαίτερα στις γυναίκες. Παράλληλα, απαιτείται η επανεκπαίδευση του πολύ μεγάλου αριθμού των μακροχρόνια ανέργων σε δεξιότητες με ζήτηση στη σύγχρονη αγορά εργασίας. Το δεύτερο κανάλι είναι η εισροή εργατικού δυναμικού από το εξωτερικό. Εδώ κορυφαία προτεραιότητα είναι ο επαναπατρισμός των 400.000 ανθρώπων που έφυγαν από την Ελλάδα τα τελευταία χρόνια. Παράλληλα, η Ελλάδα μπορεί να ωφεληθεί από στοχευμένες μεταναστευτικές εισροές.
Η τρίτη κατηγορία είναι η αύξηση του κεφαλαιουχικού εξοπλισμού και της παραγωγικότητας κεφαλαίου και εργασίας. Η αυτοματοποίηση της παραγωγής είναι ο βασικότερος τρόπος μέσα από τον οποίο οι σύγχρονες οικονομίες έχουν αντιμετωπίσει επιτυχώς τις δυσμενείς δημογραφικές τάσεις. Αυτό μας οδηγεί στη συζήτηση για τη δημιουργία ενός φιλικού προς τις επιχειρήσεις επενδυτικού κλίματος και ενός σύγχρονου εκπαιδευτικού συστήματος, προϋποθέσεις που δεν τηρούνται σήμερα στην Ελλάδα. Χωρίς σημαντικές μεταρρυθμίσεις στην πλευρά της προσφοράς της ελληνικής οικονομίας, στη δημόσια διοίκηση, στο θεσμικό πλαίσιο και στην εκπαίδευση, η Ελλάδα δεν μπορεί να προσελκύσει τις επενδύσεις που είναι απαραίτητες για να αντισταθμίσει τις επιπτώσεις του δημογραφικού προβλήματος και να εξασφαλίσει ένα υψηλό βιοτικό επίπεδο για τους πολίτες της στο μέλλον.
Τέλος, θέλω να υπογραμμίσω τη σημασία της αποταμίευσης ως μέσου εξασφάλισης του βιοτικού επιπέδου των σημερινών εργαζομένων ως μελλοντικών συνταξιούχων. Σήμερα η Ελλάδα παρουσιάζει αρνητική αποταμίευση, πράγμα εξαιρετικά ανησυχητικό. Για να λυθεί το μεγάλο αυτό πρόβλημα, πέρα από την οικονομική ανάκαμψη, χρειάζεται να αυξηθεί και ο βαθμός ενημέρωσης των Ελλήνων για τη σημασία της αποταμίευσης, ειδικά στο πλαίσιο των σημερινών δημογραφικών τάσεων.

Συμφωνείτε ή διαφωνείτε με την άποψη ότι οι πρόσφυγες και μετανάστες θα μπορούσαν να αποτελέσουν λύση στο πρόβλημα και, αν ναι, υπό ποιες προϋποθέσεις;

Η Ελλάδα, ως ανοιχτή κοινωνία, πρέπει να χαράξει μια ισορροπημένη, ανθρωπιστική και πραγματιστική μεταναστευτική πολιτική, που θα επιδιώκει ελεγχόμενες μεταναστευτικές εισροές με δυνατότητα θετικής συνεισφοράς στην ελληνική οικονομία. Τα σύνορα της Ελλάδας δεν πρέπει να είναι απροσπέλαστα, ούτε όμως και διάτρητα. Για να είναι αποτελεσματική η μεταναστευτική πολιτική δεν πρέπει να επιβάλλεται εκ των άνωθεν, με ιδεοληπτικές αναφορές ένθεν και εκείθεν, χωρίς αναφορά στις δημογραφικές, κοινωνικές και οικονομικές πραγματικότητες. Θα πρέπει να είναι μέρος του συνολικού επαναπροσδιορισμού των πολιτικών που αναφέραμε παραπάνω και να διαμορφώνεται σε συνεργασία με τους εκπροσώπους των περιφερειών και των τοπικών κοινωνιών. Η εξειδικευμένη γνώση και εμπειρία τους σε θέματα καθημερινότητας και τοπικών χαρακτηριστικών είναι καθοριστική για την επιτυχία της μεταναστευτικής πολιτικής.

Η οικονομική κρίση φαίνεται ότι επέτεινε το δημογραφικό. Πιστεύετε ότι υπάρχουν βραχυπρόθεσμα μέτρα για την αναστροφή της κατάστασης;

Οι δημογραφικές εξελίξεις είναι μακροχρόνια φαινόμενα και απαιτούν μακροχρόνιες λύσεις. Βραχυπρόθεσμα μέτρα είναι κατά κανόνα αποσπασματικά, χωρίς ουσιαστικά αποτελέσματα. Από την άλλη, ένα ολοκληρωμένο και εσωτερικά συνεπές μείγμα φορολογικής, ασφαλιστικής, κοινωνικής, εκπαιδευτικής και μεταναστευτικής πολιτικής, σε συνδυασμό με ένα νέο, εξωστρεφές, ανταγωνιστικό παραγωγικό μοντέλο, μπορεί να επιτύχει εντυπωσιακά αποτελέσματα.