Κωνσταντίνος Φίλης: Το σκηνικό στη γείτονα είναι πολύ ρευστό και νομίζω ότι αυτό συνιστά και τη μεγαλύτερη αποτυχία της Ε.Ε. - Free Sunday
Κωνσταντίνος Φίλης: Το σκηνικό στη γείτονα είναι πολύ ρευστό και νομίζω ότι αυτό συνιστά και τη μεγαλύτερη αποτυχία της Ε.Ε.

Κωνσταντίνος Φίλης: Το σκηνικό στη γείτονα είναι πολύ ρευστό και νομίζω ότι αυτό συνιστά και τη μεγαλύτερη αποτυχία της Ε.Ε.

Τη σημασία για τη Βόρεια Μακεδονία, αλλά και για την Ελλάδα, του γαλλικού «όχι» στην έναρξη των ενταξιακών διαπραγματεύσεων της Ε.Ε. με τη χώρα αυτή και την Αλβανία, αλλά και των εξελίξεων που πυροδότησε, αναλύει ο εκτελεστικός διευθυντής του Ινστιτούτου Διεθνών Σχέσεων, Κωνσταντίνος Φίλης.

Για να το θέσω πολύ λαϊκά, τι «μύγα» τσίμπησε τον Γάλλο πρόεδρο και είπε «όχι» στην έναρξη ενταξιακών διαπραγματεύσεων της Ε.Ε. με Αλβανία και Βόρεια Μακεδονία;

Κατ' αρχάς, ο Γάλλος πρόεδρος δεν κατέλαβε κανέναν εξ απήνης, διότι η χώρα του, μαζί με την Ολλανδία είχαν, ήδη από τον Ιούνιο του 2018, αναφέρει ότι ήταν πρόωρο να αρχίσουν οι ενταξιακές διαπραγματεύσεις με Βόρεια Μακεδονία και Αλβανία. Μάλιστα, θα έλεγα ότι τον Ιούνιο του 2018 ήταν πολύ «φρέσκια» η συμφωνία των Πρεσπών, οπότε εφόσον η Γαλλία δεν είχε καμφθεί τότε, αναρωτιέμαι γιατί κάποιοι πίστεψαν ότι οι αντιστάσεις της θα κάμπτονταν ένα χρόνο μετά. Σε δεύτερο επίπεδο, η Γαλλία, μέσω του Μακρόν, έχει καταδείξει ότι επιθυμεί πρώτα να υπάρξει ουσιαστική εμβάθυνση μεταξύ ευρωπαϊκών θεσμών, μηχανισμών και κρατών και εν συνεχεία να ακολουθήσει η όποια διεύρυνση. Τρίτον, είναι σαφές ότι σε κάποιες χώρες της Ε.Ε. υπάρχει κόπωση από την πολύ μεγάλη διεύρυνση του 2004, η οποία, μπορεί για μας να ήταν θετική, γιατί πετύχαμε την ένταξη της Κύπρου, αλλά ήταν προβληματική, γιατί έγινε τρόπο απότομο και με μια επίσπευση αχρείαστη. Επίσης, η Γαλλία, προφανώς, επειδή οι προτάσεις Μακρόν για την Ευρώπη είναι αρκετά προωθημένες -π.χ. για ευρωπαϊκό υπουργείο Οικονομικών, για ενιαίο προϋπολογισμό, κ.ο.κ.-, βλέποντας ότι δεν υπάρχουν ευήκοα ώτα από πλευράς Γερμανίας, πιθανόν να θέλησε να ασκήσει μεγαλύτερη πίεση, για να περάσουν και κάποιες δικές της προτάσεις σχετικά με το μέλλον της Ευρώπης. Πέμπτον, η Γαλλία δεν έχει κάποιο ιδιαίτερο ενδιαφέρον -και, άρα, πρεμούρα- για τις εξελίξεις στα δυτικά Βαλκάνια. Περισσότερο εστιάζει την προσοχή της στην ανατολική Μεσόγειο, τη βόρεια Αφρική και τη Μέση Ανατολή και λιγότερο στα δυτικά Βαλκάνια, όπου ασκούν επιρροή περισσότερο Γερμανία, Αυστρία και Ιταλία. Μπορεί από ευρωπαϊκής σκοπιάς η Γαλλία θα έπρεπε να διευκολύνει τη διαδικασία, αλλά φαίνεται ότι επικράτησαν άλλες σκέψεις, τουλάχιστον στην παρούσα φάση.

Επί του πρακτέου, τι σημαίνει το γαλλικό «όχι» για την ευρωπαϊκή προοπτική Βόρειας Μακεδονίας και Αλβανίας;

Εφόσον δεν υπήρξε ένας διαχωρισμός μεταξύ των δύο υποψηφιοτήτων, γιατί και αυτή ήταν μια πρόταση που είχε πέσει στο τραπέζι, στη λογική ότι ο Ζάεφ θα έπρεπε να επιβραβευτεί για τη συμφωνία των Πρεσπών, ενώ ο Ράμα δεν είχε κάνει και μεγάλα βήματα σε σχέση με την Ε.Ε. (ας μου επιτραπεί, πάντως, να πω ότι ούτε ο Ζάεφ έκανε κάτι θεαματικό στο εσωτερικό της χώρας του, σε σχέση με τις απαιτούμενες μεταρρυθμίσης, την πάταξη της διαφθοράς και διαπλοκής, την καλύτερη διακυβέρνηση, αλλά κυρίως έχει να πλασάρει τη συμφωνία των Πρεσπών), δόθηκε επιχείρημα σε όσους Ευρωπαίους ισχυρίζονταν ότι η Ε.Ε. δεν είναι σε φάση ούτε είναι έτοιμη να συζητήσει -ακόμα κι αν αυτό πάρει χρόνια- το ενδεχόμενο ένταξης μιας χώρας με τα χαρακτηριστικά της Αλβανίας. Το πρόβλημα εδώ είναι ότι καλλιεργήθηκαν προσδοκίες, ειδικότερα στη Βόρεια Μακεδονία, για την προοπτική της χώρας εκτός από το ΝΑΤΟ να εισέλθει στην ευρωπαϊκή οικογένεια, με όλες τις καθυστερήσεις που αυτό συνεπάγεται. Όσο αυτή η προοπτική απομακρύνεται, ο κόσμος απογοητεύεται και ίσως θυμώνει. Πριν το «όχι» της Γαλλίας, το VMRO ήταν έξι μονάδες μπροστά στις δημοσκοπήσεις και θα μπορούσαμε να εκτιμήσουμε ότι μετά το «όχι» η διαφορά έχει μεγαλώσει. Η απογοήτευση, ο θυμός ή και η οργή κάποιων για την αδυναμία ή απροθυμία της Ε.Ε. να τους ανοίξει την πόρτα της μπορεί εύκολα να οδηγήσει στον λαϊκισμό, τη δημαγωγία και τον εθνικισμό. Και αυτό είναι κάτι που πρέπει να αποφευχθεί, διότι τα Βαλκάνια, όχι μόνο δεν έχουν λύσει τα προβλήματά τους ή τα έχουν βάλει κάτω από το χαλί -μιλώ για το Κοσυφοπέδιο-, αλλά τελούν σε οιωνεί αποσταθεροποίηση με επικράτηση ακραίων φωνών και φωνών που ταυτίζοντα με κάθε είδους εθνικισμό. Μάλιστα, στην περίπτωση της Βόρειας Μακεδονίας έχουμε και το ζήτημα των εθνοτικών διαιρέσεων, καθώς, μπορεί να υπάρχει το ψήφισμα της Αχρίδας, αλλά το ερώτημα είναι κατά πόσο υπάρχει ο κίνδυνος σε ένα ρευστό περιβάλλον να στραφεί μια εθνοτική ομάδα ενάντι σε μια άλλη, δεδομένου ότι οι αλβανόφωνοι στηρίζουν σθεναρά την ένταξη της χώρας σε Ε.Ε. και ΝΑΤΟ, ενώ το VMRO, ενώ δημόσια στηρίζει τα ίδια, φαίνεται ότι κάνει δεύτερες σκέψεις σχετικά με το μέλλον της χώρας εντός ή εκτός ευρωατλαντικών θεσμών, με τη συνδρομή ή μη τρίτων δυνάμεων (π.χ. Ρωσία ή Κίνα). Το σκηνικό στη γείτονα είναι πολύ ρευστό και νομίζω ότι αυτό συνιστά και τη μεγαλύτερη αποτυχία της Ε.Ε.

Μια και αναφερθήκατε στη ρευστότητα του σκηνικού στη Βόρεια Μακεδονία, πού θεωρείτε ότι οδηγεί η προκήρυξη πρόωρων εκλογών;

Οι πρόωρες εκλογές ήταν μονόδρομος για τον Ζάεφ, καθώς είχε υποσχεθεί ότι θα ανοίξει το δρόμο για την ένταξη της χώρας στην Ε.Ε. Επίσης, ο Ζάεφ θεωρήθηκε από τους αλβανόφωνους ως ο άνθρωπος-κλειδί για να βάλει τη χώρα στο ΝΑΤΟ και σε ευρωπαϊκή τροχιά. Από εκεί και πέρα, εφόσον οι εκλογές διεξαχθούν στις 14 Απριλίου, ο Ζάεφ έχει μια τελευταία ευκαιρία να ανατρέψει το αρνητικό κλίμα, διότι τον Μάρτιο θα μπορούσαν να ληφθούν νέες αποφάσεις από πλευράς Ε.Ε., οι οποίες, εφόσον η Γαλλία πάρει τα ανταλλάγματα που θέλει και πιεστεί αρκετά, ενδέχεται ο πρωθυπουργός της Βόρειας Μακεδονίας, λίγες εβδομάδες πριν τις εκλογές να πάρει στα χέρια του το χαρτί του ανοίγματος της ενταξιακής διαδικασίας για την Ε.Ε. Από την άλλη, το VMRO δείχνει μια αξιοπρόσεκτη ανθεκτικότητα: πριν και μετά τη συμφωνία των Πρεσπών ήταν «παράταιρο» σε σχέση με τις εξελίξεις, ο πρόεδρός του και πρώην πρωθυπουργός, ο Γκρούεφσκι, βρίσκεται στην Ουγγαρία, ουσιαστικά αυτοεξόριστος, κι όμως το κόμμα, χωρίς έναν «λαμπερό» ηγέτη στις μετρήσεις φαίνεται ότι είναι ψηλότερα από όλα τα άλλα κόμματα. Φυσικά, αυτό δεν σημαίνει ότι θα μπορέσει να σχηματίσει κυβέρνηση, καθώς ενδέχεται να έχουμε επανάληψη του 2016-2017, όταν το δεύτερο Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα με τις ψήφους των αλβανόφωνων σχημάτισε κυβέρνηση.

Το γαλλικό «όχι» τι σημασία έχει για αυτή καθαυτή τη συμφωνία των Πρεσπών;

Η συμφωνία των Πρεσπών συνδέει την εφαρμογή του erga omnes στο εσωτερικό της Βόρειας Μακεδονίας με την ευρωπαϊκή της προοπτική. Όσο δεν υπάρχει ευρωπαϊκή προοπτική, οι γείτονες μπορούν να συνεχίσουν να μην εφαρμόζουν απαρέγκλιτα και πιστά τη συμφωνία, κι αυτό είναι πρόβλημα για εμάς. Αυτό σημαίνει καθυστερήσεις και συνεπάγεται απώλεια του ισχυρότερου χαρτιού που είχαμε, μετά την ένταξη της Βόρειας Μακεδονίας στο ΝΑΤΟ. Από την άλλη, η ακύρωση της συμφωνίας, είτε από τη μία είτε από την άλλη πλευρά, θεωρώ ότι είναι μία εξαιρετικά μακρινή προοπτική. Αν οι γείτονες προβούν σε μια τέτοια ενέργεια πλέον νομιμοποιούν την Ελλάδα να καταγγείλλει τη συμφωνία. Αλλά αυτό δεν σημαίνει αλλαγή του ονόματος, το οποίο είναι «κλειδωμένο» σε τρία άρθρα της συμφωνίας. Εννοείται ότι στη διάρκεια της προεκλογικής περιόδου θα ακούσουμε και θα διαβάσουμε διάφορες ακρότητες από το εσωτερικό της Βόρειας Μακεδονίας. Πρέπει να μείνουμε ψύχραιμοι, αλλά πρέπει και το ΥΠΕΞ να συστήσει ένα μηχανισμό στα Σκόπια, ο οποίος θα επιτηρεί την πιστή τήρηση των συμφωνηθέντων, έτσι ώστε, αν χρειαστεί στο μέλλον, να έχουμε φάκελο που θα μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε.