Οι σιδηρές κυρίες της Ευρώπης

Είναι γνωστή η ρήση του Ιταλού στοχαστή Νικολό Μακιαβέλι από τον «Ηγεμόνα» πως «έναν ηγέτη πρέπει να τον φοβούνται και να τον αγαπούν. Αν δεν γίνεται και τα δύο, τότε καλύτερα μόνο να τον φοβούνται». Η φράση ταιριάζει γάντι σε τρεις δυναμικές γυναίκες που αυτή τη στιγμή, σε μία από τις κρισιμότερες περιόδους για την Ε.Ε., βρίσκονται στις επάλξεις της ευρωπαϊκής πολιτικής. 

Η Γερμανίδα καγκελάριος Άνγκελα Μέρκελ που από το 2005 –οπότε εκλέχθηκε πρώτη φορά στην καγκελαρία– ψηφίζεται ως ένα από τα πρόσωπα με τη μεγαλύτερη επιρροή παγκοσμίως, η Βρετανίδα Τερέζα Μέι που ανέλαβε τα ηνία της χώρας της εν μέσω Brexit και η Δανή επίτροπος Ανταγωνισμού Μαργκρέτε Βεστάγκερ η οποία είχε το σθένος να βρεθεί αντιμέτωπη με εταιρικούς κολοσσούς όπως η Google, η Apple και η Amazon. Οι αμέτρητες βιογραφίες, τα προφίλ των εφημερίδων και οι τηλεοπτικές προσαρμογές που έχουν δημιουργηθεί προς τιμήν τους, είτε είναι κολακευτικές είτε όχι, καταλήγουν στο συμπέρασμα πως όσοι δεν τις αγαπούν, σίγουρα τις φοβούνται.

Η Άνγκελα Μέρκελ –το πατρικό της επώνυμο είναι Κάσνερ– γεννήθηκε στις 17 Ιουλίου 1954 στο Αμβούργο. Μετά τη γέννησή της η οικογένειά της μετακόμισε στην Ανατολική Γερμανία, στην κωμόπολη Τεμπλίν, όπου ο λουθηρανός πατέρας της έγινε ιερέας σε εκκλησία της περιοχής. Οι βιογραφίες που έχουν κυκλοφορήσει για τη Γερμανίδα καγκελάριο κάνουν λόγο για έναν ψυχρό και συντηρητικό πατέρα που θεωρούσε την πειθαρχία μέσα στο σπίτι βασική προτεραιότητα και προϋπόθεση για τη σωστή ανατροφή των παιδιών – η ίδια και τα μικρότερα αδέλφια της, ο Μάρκους και η Ιρένε, αναγνώριζαν τον πατέρα τους περισσότερο ως αρχηγό της οικείας παρά ως τον τρυφερό κηδεμόνα τους.

Η Μέρκελ έζησε μέχρι το 1990 στην πρώην Λαϊκή Δημοκρατία της Γερμανίας. Όπως σχεδόν όλοι οι μαθητές, έτσι και η ίδια ήταν μέλος της επίσημης Νεολαίας του Σοσιαλιστικού Κόμματος, της Ελεύθερης Γερμανικής Νεολαίας. Είχε πολιτική άποψη αλλά δεν απορροφήθηκε από το αυστηρό καθεστώς, ίσως επειδή η μητέρα της ήταν Δυτικογερμανίδα καθηγήτρια αγγλικών που ποτέ δεν μπόρεσε να ασκήσει το επάγγελμά της στην Ανατολική Γερμανία και φρόντιζε να παροτρύνει τα παιδιά της να είναι πάντα καλύτεροι από τους συμμαθητές τους για να μπορέσουν να σπουδάσουν, αναφέρει η δημοσιογράφος της εφημερίδας «Süddeutsche Zeitung» Έβελιν Ρολ στη βιογραφία της Μέρκελ με τίτλο «Το κορίτσι και η εξουσία» [η βιογραφία ανανεώθηκε το 2005 και επανεκδόθηκε με τίτλο «Η Πρώτη» (Die Erste)]. Η Ρολ αναφέρει στο βιβλίο της ότι σε ένα συνέδριο του Χριστιανοδημοκρατικού Κόμματος η Μέρκελ ρωτήθηκε γιατί η μητέρα της ακολούθησε τον πατέρα της στην Ανατολική Γερμανία και απάντησε πως ήταν ερωτευμένη μαζί του. 

Οι βιογραφίες της Μέρκελ δίνουν την αίσθηση πως ο μόνος λόγος που η οικογένεια μετακόμισε και έζησε στη Λαϊκή Δημοκρατία της Γερμανίας ήταν διότι ο Κάσνερ ένιωθε την ανάγκη να διδάξει τον λουθηρανισμό στην «Ανατολή» και όχι επειδή ήταν υπέρμαχος του σοσιαλιστικού καθεστώτος. Όπως αναφέρουν οι συγγραφείς Γκέοργκ Ρουθ και Γκίντερ Λάχμαν στο βιβλίο «Η πρώτη ζωή της Άνγκελα Μ.», που εκδόθηκε το 2013, όταν άνοιξαν τα αρχεία της Στάζι, ο φάκελος του πατέρα της Μέρκελ τον εμφάνιζε ως επικίνδυνο για το καθεστώς. «Ο Κάσνερ ήρθε από το Αμβούργο/Δυτική Γερμανία και είναι ένας πολέμιος του κράτους των εργατών και των αγροτών» αναφέρεται στο αρχείο. Στη βιογραφία τους οι Ρουθ και Λάχμαν ισχυρίζονται πως η Στάζι είχε επιχειρήσει να στρατολογήσει τόσο τον πατέρα της Μέρκελ όσο και την ίδια στις αρχές της δεκαετίας του ’70, χωρίς ωστόσο να καταφέρουν να πείσουν κάποιον από τους δύο να εισέλθει στους κόλπους της μυστικής κρατικής υπηρεσίας.

Με το πέρασμα των ετών η Μέρκελ αποδεικνύεται ιδιαίτερα ευφυής με ό,τι ασχολείται. Στο γυμνάσιο είναι άριστη στα μαθηματικά και στις θετικές επιστήμες, ενώ η αντίληψή της είναι πιο προχωρημένη από αυτήν των συμμαθητών της. Έχει έφεση στις ξένες γλώσσες, διδάσκεται ρωσικά και αγγλικά και αφομοιώνει με απίστευτο τρόπο τις γνώσεις. Από το 1973 μέχρι το 1978 σπουδάζει Φυσική στη Λειψία, όπου γνωρίζει τον πρώτο της σύζυγο Ούλριχ Μέρκελ (κράτησε το επώνυμό του), με τον οποίο παντρεύονται το 1977. Ήταν μόλις 23 ετών και σύμφωνα με δημοσιεύματα στη μία και μοναδική δήλωση που έχει κάνει για την προσωπική της ζωή έχει αναφέρει πως «μπήκε βιαστικά σε εκείνο τον γάμο». Οι βιογράφοι της εξηγούν πως είχε την ανάγκη να ξεφύγει από την καταπίεση τόσο του πατέρα όσο και του καθεστώτος και ένας γάμος φαινόταν καλή διέξοδος. Από το 1978 έως το 1990 εργάζεται και σπουδάζει στην Ακαδημία Επιστημών του Βερολίνου. Ασχολείται με την έρευνα και εκπονεί τη διδακτορική της διατριβή με θέμα την κβαντική χημεία.

Το 1981 γνωρίζει τον δεύτερο σύζυγό της, τον καθηγητή Χημείας Γιοακίμ Σάουερ. Χωρίζει επίσημα με τον πρώτο της σύζυγο το 1982 και φήμες θέλουν τον Σάουερ να είναι η βασική αιτία του χωρισμού. Ο τελευταίος επίσης παίρνει διαζύγιο από την πρώτη του γυναίκα, με την οποία είχαν αποκτήσει δύο αγόρια. Μέρκελ και Σάουερ παντρεύονται το 1998 και αυτό περισσότερο γιατί το απαιτούσαν τα πολιτικά προσχήματα από την πλευρά της πρώτης. Παιδιά δεν απέκτησαν, αλλά η καγκελάριος λέγεται ότι ικανοποιεί το μητρικό της ένστικτο μέσω της πολιτικής εξουσίας της.

Η πολιτική έρεε στο αίμα της – άλλωστε ως κάτοικος της Ανατολικής Γερμανίας ζούσε κοσμοϊστορικά γεγονότα που την ωθούσαν να αναλάβει δράση. Τον Δεκέμβριο του 1989, λίγες εβδομάδες μετά την πτώση του τείχους, η Μέρκελ προσχώρησε στο κόμμα Δημοκρατική Επαγρύπνηση που είχε ως στόχο την επανένωση της Γερμανίας και την καθιέρωση των αρχών της ελεύθερης οικονομίας στην Ανατολική Γερμανία. Μετά τις εκλογές του 1990 το εν λόγω κόμμα ενώθηκε με το Χριστιανοδημοκρατικό Κόμμα και με καγκελάριο τον Χέλμουτ Κολ η Μέρκελ κατέληξε να γίνει υπουργός Γυναικείων Θεμάτων και Νεολαίας, η νεότερη υπουργός στην ιστορία της Γερμανικής Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας.

Οι βιογράφοι της θεωρούν πως η ανέλιξή της οφείλεται κατά κύριο λόγο στη «δολοφονία του πολιτικού της πατέρα». Κατέκρινε δημόσια τον μέντορά της Χέλμουτ Κολ για το σκάνδαλο των «μαύρων ταμείων» του Χριστιανοδημοκρατικού Κόμματος εν έτει 1999, εκπλήσσοντας τον γερμανικό λαό. Ουσιαστικά έπραξε αυτό που φοβούνταν να πράξουν τα μεγαλοστελέχη του κόμματος. «Εμείς οι Ανατολικογερμανοί μάθαμε να συμβιβαζόμαστε με τους εξουσιαστές, χωρίς όμως να δημιουργούμε απόλυτες δεσμεύσεις» δήλωσε σε συνέντευξή της μετά την παραίτηση του Κολ, το 2000, από το αξίωμα του επίτιμου προέδρου της παράταξης.

Η αμφιλεγόμενη προσωπικότητά της και ο μοναχικός δρόμος της πολυετούς εξουσίας της της έχουν… χαρίσει πολλούς εχθρούς. Η συγγραφέας Γκέρτρουντ Χέλερ στη βιογραφία της Μέρκελ με τίτλο «Η νονά», που κυκλοφορεί και στη χώρα μας, την περιγράφει ως «αρπακτικό της εξουσίας» – η Χέλερ, βέβαια, είναι πρώην σύμβουλος του Κολ και οι πληροφορίες που αναφέρει στο βιβλίο της είναι κατά πολλούς μονοδιάστατες και υποκειμενικές. Ωστόσο, η άποψη της συγγραφέως περί εμμονής της Μέρκελ να «προσεγγίζει την πραγματικότητα με τον τρόπο των θετικών επιστημών» δεν φαίνεται να απέχει πολύ από την αλήθεια. Η πιο ισχυρή γυναίκα της Ευρώπης, ίσως και του κόσμου, δεν αφήνει εύκολα την εξουσία, αφού θα διεκδικήσει την επανεκλογή της στις επόμενες γερμανικές εκλογές.

Η πρωθυπουργός της Βρετανίας Τερέζα Μέι και η Άνγκελα Μέρκελ έχουν ένα κοινό χαρακτηριστικό. Είναι και οι δύο κόρες ιερέων και μεγάλωσαν σε συντηρητικό περιβάλλον. Η Μέι γεννήθηκε την 1η Οκτωβρίου 1956 στο Ίστμπουρν της Αγγλίας και ως μοναχοπαίδι έχαιρε της αμέριστης προσοχής των γονιών της. Σπούδασε Γεωγραφία στην Οξφόρδη και το 1977, μόλις αποφοίτησε, έπιασε δουλειά στην Τράπεζα της Αγγλίας.

Το 1980 παντρεύτηκε τον τραπεζικό επενδυτή Φίλιπ Μέι, με τον οποίο γνωρίστηκε στην Οξφόρδη μέσω της μετέπειτα πρωθυπουργού του Πακιστάν Μπεναζίρ Μπούτο, η οποία επίσης σπούδαζε στο διάσημο πανεπιστήμιο. Δεν απέκτησε ποτέ παιδιά εξαιτίας ενός προβλήματος υγείας και δηλώνει στενοχωρημένη γι’ αυτό. Μετά την πολιτική, το μεγάλο της πάθος είναι η μόδα. Είναι χαρακτηριστική η δήλωσή της σε ραδιοφωνική συνέντευξη πως αν ποτέ ήταν ναυαγός σε κάποιο έρημο νησί, το είδος πολυτελείας που θα επέλεγε θα ήταν μια συνδρομή στο περιοδικό «Vogue». Οι στιλιστικές επιλογές της και δη τα παπούτσια της γίνονται συχνά αντικείμενο κριτικής στον εγχώριο και διεθνή Τύπο – το βασικό πρόβλημα είναι πως πολλές φορές οι ενδυματολογικές επιλογές της επισκιάζουν τις πολιτικές.

Σε πρόσφατη φωτογράφισή της η οποία συνόδευε συνέντευξή της σε γνωστό κυριακάτικο έντυπο προκάλεσε ίλιγγο στη Βρετανία με το πανάκριβο δερμάτινο παντελόνι που επέλεξε να φορέσει. Σύμφωνα με δημοσιεύματα, το παντελόνι κοστίζει 1.180 ευρώ, γεγονός που καθόλου δεν εκτίμησαν οι Βρετανοί, με την οικονομία τους να βρίσκεται σε κρίση εν μέσω Brexit.

Έχει δηλώσει πως απ’ όλες τις ιστορικές προσωπικότητες της Βρετανίας ταυτίζεται περισσότερο με την Ελισάβετ Α΄, η οποία, κατά τη Μέι, «υπήρξε στυλοβάτης για τη χώρα», δεν είναι λίγοι ωστόσο εκείνοι που την κατηγορούν για συγκεντρωτισμό, συγκρίνοντας τη διακυβέρνησή της με την περίοδο της βασιλείας των Τυδώρ. Έχει ελάχιστους συμβούλους και οι φήμες από τα άδυτα της Ντάουνινγκ Στριτ λένε πως οι περισσότερες αποφάσεις είναι δικές της. Δεν επηρεάζεται και απεχθάνεται τις διαρροές στα μίντια. Μάλιστα πριν από μερικές εβδομάδες υπουργοί και δημόσιοι υπάλληλοι σε καίριες θέσεις προειδοποιήθηκαν από τη Μέι πως θα αντιμετωπίσουν την απόλυση αν προχωρήσουν σε διαρροές πληροφοριών προς δημοσιογράφους.

Η Μέι έχει κληθεί να διαχειριστεί τη μεταβατική περίοδο του Brexit και για πολλούς η δύσκολη θέση στην οποία βρίσκεται δεν της επιτρέπει να ανοίξει τα χαρτιά της. Η ίδια έχει δηλώσει πως θαυμάζει την Άνγκελα Μέρκελ, ωστόσο «στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων υπάρχουν κι άλλες χώρες-μέλη της Ε.Ε.», όπως έχει επισημάνει για το γεγονός ότι ο πρώην πρωθυπουργός Ντέιβιντ Κάμερον έθετε τη σχέση του με τη Γερμανία της Μέρκελ πάνω απ’ όλα όσον αφορά την Ευρώπη.

Η αναπόφευκτη σύγκριση με τη θρυλική Μάργκαρετ Θάτσερ μάλλον την ενοχλεί. Όταν ενημερώθηκε πως ο Ντόναλντ Τραμπ είπε ότι θα μπορούσαν οι δυο τους να αναβιώσουν το δίδυμο Ρέιγκαν-Θάτσερ, αν και δήλωσε γοητευμένη, δεν παρέλειψε να υπογραμμίσει πως «ποτέ δεν έχω σκεφτεί τον εαυτό μου σαν κάποιον άλλο ή ότι μπορεί να κάνω μια δουλειά όπως κάποιος άλλος». Οι πολιτικοί της αντίπαλοι –και είναι πολλοί– τη θεωρούν ψυχρή και δογματική, ενώ ακόμη και στο εσωτερικό του κόμματός της υπάρχουν «αντάρτες» που μόνο καλά λόγια δεν λένε γι’ αυτήν. Η Μέι όμως είναι αποφασισμένη να αφοσιωθεί στη Βρετανία. Το γεγονός ότι είναι γυναίκα πολιτικός θεωρεί πως τη θέτει περισσότερο στο επίκεντρο των μίντια, καθώς δεν εξετάζουν μόνο την πολιτική της αλλά και τον τρόπο που ντύνεται ή φέρεται. 

Αποτελεί ωστόσο έμπνευση για την πλειονότητα των Βρετανίδων από το 1997 που εξελέγη στο Κοινοβούλιο. Η ίδια διηγείται την αγαπημένη της προσωπική ιστορία: «Πριν από μερικά χρόνια ήμουν στο ίδιο ασανσέρ, στη Βουλή των Κοινοτήτων, με μια νέα γυναίκα και μου άρεσαν τα παπούτσια της και της το είπα. Εκείνη ανταπέδωσε τη φιλοφρόνηση λέγοντας πως της άρεσαν και τα δικά μου, τα οποία μου τόνισε πως την έβαλαν στην πολιτική».

Κόρη λουθηρανού ιερέα είναι και η επίτροπος Ανταγωνισμού Μαργκρέτε Βεστάγκερ, η Δανή που δεν δίστασε να έρθει αντιμέτωπη με εταιρικούς κολοσσούς όπως η Apple, η Google, η Amazon, τα Starbucks, ακόμα και η Gazprom, για φορολογικές παραβάσεις σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες. Η Βεστάγκερ δεν αστειεύεται, ενώ ενσαρκώνει όλους τους ρόλους που θα μπορούσε να παίζει μια σύγχρονη γυναίκα. 

Γεννήθηκε τον Απρίλιο του 1968, ολοκλήρωσε τις σπουδές της στα οικονομικά το 1993 και άρχισε να παλεύει με τα κύματα της πολιτικής από τα 21 της χρόνια. Στα 30 της διορίστηκε υπουργός Παιδείας και Εκκλησιαστικών Σχέσεων και στην πρώτη της γνωριμία με τη βασίλισσα της Δανίας πήγε με το ποδήλατό της. Από το 2001 έως το 2014 ήταν μέλος του δανέζικου Κοινοβουλίου και από το 2011 έως το 2014 και μέλος του κυβερνητικού συνασπισμού της Δανίας – μάλιστα οι δημοσκοπήσεις την αναδείκνυαν ως το πιο δημοφιλές και δυναμικό άτομο της κυβέρνησης. Το 2014 ορίστηκε επίτροπος Ανταγωνισμού και από την ισχυρή αυτή θέση άρχισε να εξετάζει παράνομες φοροελαφρύνσεις σε εταιρικούς κολοσσούς. Ήταν η Βεστάγκερ που πριν από μερικούς μήνες διέταξε την Apple να πληρώσει 13 δισ. ευρώ σε φόρους που απέφυγε στο πλαίσιο της Ευρωζώνης. «Η Ευρώπη είναι ανοιχτή για επενδύσεις, αν θέλει κάποιος να επενδύσει, αλλά όχι τόσο ανοιχτή αν θέλει κάποιος να αποφύγει φόρους» είχε δηλώσει στο Bloomberg.

Ιδεαλίστρια και υπέρμαχος της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης, αγαπά πολύ τα κοινωνικά δίκτυα ως μέσο επικοινωνίας με τους πολίτες. Είναι αξιοθαύμαστο το πόσο ενεργούς διατηρεί τους λογαριασμούς της σε Facebook και Twitter, από τους οποίους συχνά οι δημοσιογράφοι βγάζουν είδηση. Ο σύζυγός της είναι μαθηματικός και ουσιαστικά επιφορτίζεται με την ανατροφή των τριών κοριτσιών τους, της Μαρίας, της Ρεμπέκα και της Έλα. Η Βεστάγκερ έχει δηλώσει στο παρελθόν ότι η λίστα που διατηρεί στο κινητό της τηλέφωνο με όλα τα αεροπορικά ταξίδια της είναι τεράστια. Κάθε εβδομάδα ταξιδεύει μεταξύ Βρυξελλών και Δανίας και δηλώνει κατηγορηματικά ότι δεν νιώθει τύψεις που μπορεί να μη βλέπει όσο συχνά θα ήθελε την οικογένειά της. «Με ρωτάνε πολλοί αν είμαι κακή μητέρα. Δεν θεωρώ ότι είμαι κακή. Είμαι διαφορετική από τη μητέρα μου και πολύ διαφορετική από τη γιαγιά μου. Αυτός είναι ο τρόπος ζωής μου και δεν νομίζω ότι μπορεί ποτέ να αναιρέσει τον ρόλο μου ως μητέρας».

Η Βεστάγκερ αποτέλεσε το πρότυπο για τη δημιουργία του χαρακτήρα της Μπιργκίτε Νίμποργκ στη σειρά δανικής παραγωγής «Borgen», η οποία σημείωσε μεγάλη επιτυχία όπου κι αν προβλήθηκε. Ο χαρακτήρας της Νίμποργκ αποτυπώνει μια γυναίκα που έγινε πρωθυπουργός της Δανίας και προσπαθεί να ισορροπήσει την προσωπική της ζωή και την οικογένεια με τη δύσκολη επαγγελματική της πραγματικότητα.

Αν μη τι άλλο, η εξουσία αποδεικνύεται γένους θηλυκού με πολλούς και διάφορους τρόπους.