Βαρομετρικό χαμηλό στην Άγκυρα

Την ημέρα που η Κομισιόν στις Βρυξέλλες άναβε το πράσινο φως για την κατάργηση της βίζας εισόδου στη ζώνη Σένγκεν για τους Τούρκους πολίτες γινόταν επίσημα γνωστή η επικείμενη αποπομπή του πρωθυπουργού Νταβούτογλου, με σύγκληση έκτακτου συνεδρίου του κυβερνώντος κόμματος ΑΚΡ για εκλογή νέου ηγέτη.

Η πορεία του Ερντογάν προς την απόλυτη εξουσία, τη σουλτανική προεδρία, θα καταγραφεί από τους ιστορικούς του μέλλοντος να σημαδεύεται από τη ρήξη με δύο στενούς συνεργάτες του:

• Το καλοκαίρι του 2014, όταν έληξε η θητεία του Γκιουλ και ο Ερντογάν εξελέγη ως ο πρώτος με καθολική ψηφοφορία Πρόεδρος της Δημοκρατίας, ο πρώτος κυριολεκτικά αποπέμφθηκε από τον δεύτερο από την πολιτική σκηνή. Ο Γκιουλ –στον οποίο ο Ερντογάν είχε εμπιστευτεί και τη μεταβατική πρωθυπουργία την περίοδο ανάμεσα στον Νοέμβριο του 2002 και τον Μάρτιο του 2003–, που ως Πρόεδρος της Δημοκρατίας την περίοδο 2007-2014 παρέμεινε στη σκιά, καθιστώντας de facto απόλυτες τις εξουσίες του πρωθυπουργού, ετέθη στο περιθώριο και δεν ανέλαβε ξανά την πρωθυπουργία, όπως προέβλεπε το άτυπο συμβόλαιο μεταξύ των δύο ανδρών. Προφανώς το ειδικό βάρος του Γκιουλ ήταν αρκετά ισχυρό για να εγγυάται ότι ως πρωθυπουργός θα αυτοπεριοριστεί και δεν θα παρενοχλήσει τη μετάλλαξη του προέδρου σε σουλτάνο.
• Σήμερα, άνοιξη του 2016, λίγο πριν αρχίσει η διαδικασία της συνταγματικής μεταρρύθμισης, ο Ερντογάν αποκεφαλίζει έναν εξίσου παλιό συνεργάτη του. Σύμβουλός του στην πρωθυπουργία την περίοδο 2003-2009, υπουργός Εξωτερικών την περίοδο 2009-2014 και πρωθυπουργός από το 2014 μέχρι σήμερα, ο Αχμέτ Νταβούτογλου έδωσε περιφερειακό ορίζοντα οθωμανικής ζώνης επιρροής στο πολιτικό Ισλάμ του Ερντογάν με το βιβλίο του «Στρατηγικό Βάθος».

Στην πράξη, ο Νταβούτογλου αυτοπεριορίστηκε ως πρωθυπουργός και de facto επέτρεψε στον Ερντογάν να ασκεί τις υπερεξουσίες που τώρα επιθυμεί να κατοχυρώσει de jure.

Ηγήθηκε του AKP σε δύο προεκλογικές εκστρατείες, την άνοιξη και το φθινόπωρο του 2015, και παρά τις σημερινές διαρροές που τον φέρουν ως διαφωνούντα με αυταρχικές εκτροπές κάλυψε και συνυπέγραψε τόσο τον αιματηρό πόλεμο κατά του ΡΚΚ όσο και το κύμα διωγμών κατά κάθε αντιπολιτευτικής κριτικής.

Το μήνυμα από τον Ερντογάν είναι σαφές και ανησυχητικό: στην απόλυτη προσωποπαγή σουλτανική προεδρία που ετοιμάζει δεν χωρά ούτε ο πιο πιστός μέχρι στιγμής συνεργάτης του.

Η θυσία του Νταβούτογλου, όπως και πριν από δυόμισι χρόνια η θυσία του Γκιουλ, προδίδουν ταυτόχρονα την ανασφάλεια του Ερντογάν, παρά τα θηριώδη ποσοστά που διατηρούν ο ίδιος και το κόμμα του: Αντίπαλός του δεν είναι ούτε η υποτονική αντιπολίτευση από το κεμαλικό Λαϊκό Ρεπουμπλικανικό Κόμμα (CHP) του Κιλιτζάρογλου, ούτε το εθνικιστικό ΜΗΡ του Μπαχτσελί, ούτε καν τα δίκτυα του ιμάμη της Πενσιλβανίας Φετουλάχ Γκιουλέν, που με τη συνεργασία της στρατιωτικής ηγεσίας τα έχει θέσει υπό έλεγχο.

Αντίπαλος, και μάλιστα επίφοβος, με δεδομένη την πολιτική κυριαρχία του κυβερνώντος κόμματος ΑΚΡ, την κοινωνική του στήριξη και το σύστημα διαπλοκής που δημιούργησε στη μακρά θητεία του στην εξουσία, μπορεί να προκύψει από το ίδιο του το κόμμα, να υπάρξει δηλαδή ως εναλλακτική λύση μια ηγετική προσωπικότητα που θα άμβλυνε τις αντιθέσεις και θα έκλεινε πολλά από τα εσωτερικά, περιφερειακά και διεθνή μέτωπα που έχει ανοίξει ο Ερντογάν.

Το μήνυμα Ερντογάν είναι σαφές προς όλες τις κατευθύνσεις: είναι και θα είναι ο μόνος συνομιλητής κυρίως του διεθνούς παράγοντα και επιπλέον κάθε προσδοκία για συνεργασία της Άγκυρας, από το προσφυγικό μέχρι τη σταθεροποίηση στη Συρία και στην ευρύτερη Μέση Ανατολή, έχει ως προϋπόθεση να μην υπάρξει παρενόχληση της θεσμικής νομιμοποίησης της απόλυτης εξουσίας του.

Παρά τη σχετική διάψευση στενού συνεργάτη του Ερντογάν, η αποπομπή Νταβούτογλου, σε συνδυασμό με την αναμενόμενη άρση της ασυλίας και την πολύ πιθανή καθαίρεση των Κούρδων βουλευτών του ΗDP, αφήνει ανοιχτό το ενδεχόμενο πρόωρων εκλογών, μια λύση που αλλάζει τα δεδομένα, δηλαδή τη διεξαγωγή δημοψηφίσματος για την επικύρωση της συνταγματικής μεταρρύθμισης.

Αν υπάρξει νέα προσφυγή στις κάλπες, είναι πολύ πιθανό, αν όχι βέβαιο, η επόμενη Βουλή να είναι τρικομματική, με το HDP είτε να μη συγκεντρώνει στη σκιά του πολέμου κατά του ΡΚΚ στη ΝΑ Τουρκία το πλαφόν του 10% για κοινοβουλευτική εκπροσώπηση είτε πολύ απλά να έχει τεθεί εκτός νόμου με την κατηγορία της στήριξης της τρομοκρατίας.

Σε μια τρικομματική Βουλή είναι πολύ πιθανό το ΑΚΡ να διαθέτει την ενισχυμένη πλειοψηφία που απαιτείται για την επικύρωση της συνταγματικής μεταρρύθμισης.

Η στάση των ΗΠΑ αλλά και της Ε.Ε., δηλαδή κατά κύριο λόγο της Γερμανίας, απέναντι στην Τουρκία επιβεβαιώνει και ενισχύει την χωρίς όρια ενίσχυση της προσωποπαγούς εξουσίας του.

Στην πράξη, Ουάσινγκτον και Βερολίνο τού διαμηνύουν ότι όσο δεν υπάρχει εναλλακτική λύση, θα είσαι εκ των πραγμάτων ο μη παρακάμψιμος συνομιλητής μας λόγω του ρόλου της Τουρκίας στη σύγκρουση στη Συρία και στις παρενέργειές της στο προσφυγικό.

Ωμός ρεαλιστής, ο Ερντογάν φροντίζει και θα φροντίζει να μην υπάρχει εναλλακτική επιλογή για την ηγεσία τόσο της χώρας όσο και του κυβερνώντος κόμματος.

Τα παραπάνω δεν πρέπει να εκπλήττουν. Ο Ερντογάν, που είχε αναγορεύσει τον έγκλειστο στο Ιμραλί Οτσαλάν σε συνομιλητή του με αντιπρόσωπό του τον επικεφαλής της Υπηρεσίας Πληροφοριών ΜΙΤ, Φιντάν, δεν δίστασε να κηρύξει τον πόλεμο στο ΡΚΚ όταν το φιλοκουρδικό ΗDP στέρησε στις εκλογές του Απριλίου του 2015 την κοινοβουλευτική αυτοδυναμία από το κυβερνών κόμμα ΑΚΡ.

Έτσι, αν σήμερα διαμηνύει ότι η ολοκλήρωση της θεσμοθέτησης μιας σουλτανικής προεδρίας είναι προϋπόθεση για προβλέψιμη συμπεριφορά και σταθερή συνεργασία της Άγκυρας με ΗΠΑ και Γερμανία, τίποτε δεν αποκλείει, αν το απαιτήσει η συγκυρία, να επανέλθει σε μια σκληρή αντιδυτική ρητορική, αν έτσι συσπειρώνει την εκλογική του βάση.

Αν θα θέλαμε να συνοψίσουμε, εντός και εκτός συνόρων το μήνυμα είναι «Ερντογάν ή χάος», με πολύ πιθανή εξέλιξη τον συνδυασμό και των δύο επιλογών...