Το νέο αφήγημα του Ερντογάν

Οι πραξικοπηματίες θα μας οδηγούσαν σε μια νέα Συνθήκη των Σεβρών, στη Λωζάννη οι Κεμάλ-Ινονού συμπεριφέρθηκαν σαν εθνικοί μειοδότες. Πολύ σωστά στην Αθήνα η αντίδραση στις δηλώσεις του Προέδρου της Τουρκίας επικεντρώθηκαν στην αμφισβήτηση του συνοριακού status quo σε βαθμό και με τρόπο που ξεπέρασε κάθε προηγούμενο από το 1974 μέχρι και σήμερα, όμως οι παραπάνω προκλητικές δηλώσεις έχουν ευρύτερη στόχευση.

Ο Ερντογάν έσπασε ένα ταμπού, καθώς κατηγορεί τους Κεμάλ-Ινονού ως μειοδότες, βάλλει ευθέως κατά του αφηγήματος του πολέμου της ανεξαρτησίας, λέγοντας, ούτε λίγο ούτε πολύ, ότι στη Λωζάννη δεν μπορούμε να μιλάμε για νίκη της Τουρκίας.

Ο Ερντογάν επιχειρεί να συνθέσει ένα αφήγημα που να δίνει κοινό ιδεολογικό-προγραμματικό παρονομαστή στο πολιτικό Ισλάμ και στους ακραίους εθνικιστές, που στη σημερινή πολιτική σκηνή μεταφράζεται είτε σε συμμαχία-απορρόφηση του εθνικιστικού ΜΗΡ του Μπαχτσελί από το κυβερνών κόμμα ΑΚΡ είτε σε διεμβολισμό της εκλογικής του βάσης.

Ο Ερντογάν αντιστρέφει μια ρητορική που μέχρι τώρα χρησιμοποιούσαν οι κεμαλιστές, που ταύτιζαν την τελευταία περίοδο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας με την παρακμή, τη συρρίκνωση, την αποδοχή όρων αποικιακής εξάρτησης στις σχέσεις με τη Δύση.

Όταν τον Νοέμβριο του 2002 το ΑΚΡ κέρδισε τις βουλευτικές εκλογές με 41% των ψήφων, ένας επιφανής κεμαλικός αρθρογράφος έγραψε ότι όταν έμαθε τα αποτελέσματα ένιωσε σαν να είδε τους στόλους των Δυνάμεων στον Βόσπορο, αναφερόμενος στην κατάληψη της Κωνσταντινούπολης και των Στενών από τους νικητές του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου την άνοιξη του 1919 με τη συγκατάθεση του τελευταίου σουλτάνου-χαλίφη.

Η αμφισβήτηση του Ερντογάν δεν περιορίζεται στη Λωζάννη, καθώς το νέο του αφήγημα φτάνει πολύ πιο πίσω.

Είναι η κορυφή του παγόβουνου μιας προεργασίας συνολικής απομυθοποίησης-αποκαθήλωσης του Κεμάλ Ατατούρκ και υποκατάστασής του ως συμβόλου του εκσυγχρονισμού με τον σουλτάνο και χαλίφη των μουσουλμάνων Αβδούλ Χαμίτ (1876-1909), πιστού μουσουλμάνου και αυταρχικού μονάρχη που είχε πάρει την προσωνυμία «ο τύραννος του Γιλδίζ».

Ο Αβδούλ Χαμίτ είναι θέμα εκδηλώσεων και συνεδρίων και εξυμνητικών αναφορών από τον πρόεδρο της Βουλής και στενό συνεργάτη του Ερντογάν, Ισμαήλ Καχραμάν, όπως επισημαίνει σε ανάλυσή του ο Τούρκος δημοσιογράφος Μουσταφά Ακιόλ.

Για τους κεμαλιστές ο Αβδούλ Χαμίτ είναι συνώνυμο της παρακμής, με χαρακτηριστικό παράδειγμα το Ανάκτορο του Ντολμά Μπαχτσέ που χτίστηκε με δάνεια ευρωπαϊκών τραπεζών, την ταπεινωτική ήττα στον Ρωσοτουρκικό Πόλεμο του 1876-1877, την παραχώρηση της Κύπρου στη Βρετανία το 1878 και την κατάληψη της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης από την Αυστροουγγαρία την ίδια χρονιά, αλλά και τις συνεχείς παρεμβάσεις αποικιακού τύπου των Μεγάλων Δυνάμεων στα εσωτερικά της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.

Προσθέστε στα παραπάνω την ομοβροντία Ερντογάν για τη Λωζάννη και έχετε τη συνολική αποκαθήλωση όχι μόνο του κεμαλισμού αλλά και του Κινήματος των Νεότουρκων, που με το πραξικόπημα του 1908 υποχρέωσαν τον Αβδούλ Χαμίτ να παραχωρήσει Σύνταγμα και τον επόμενο χρόνο τον εκθρόνισαν.

Το μήνυμα Ερντογάν, έμμεσο αλλά βαρύνον, είναι ότι το Κίνημα των Νεότουρκων και ο κεμαλισμός είναι συνώνυμα της ήττας, του τέλους της Αυτοκρατορίας, της παραίτησης της χώρας από κάθε περιφερειακό ρόλο, έρεισμα και επιρροή.

Ο Αβδούλ Χαμίτ δεν είναι ο πρώτος σουλτάνος που ανασύρεται από το ιστορικό παρελθόν για να συνδράμει τον Ερντογάν στην προσπάθειά του να διατυπώσει ένα νέο ισλαμικό-εθνικιστικό αφήγημα. Ο πρώτος σουλτάνος που νεκραναστήθηκε ήταν ο Σελίμ –το όνομά του δόθηκε στην τρίτη γέφυρα του Βοσπόρου που εγκαινιάστηκε πρόσφατα–, που πέρασε στην Ιστορία ως ο πορθητής της Δαμασκού και της Ιερουσαλήμ τον 16ο αιώνα, αλλά και ως ο σφαγέας των Σιιτών.

Μέχρι και το αποτυχημένο πραξικόπημα της 15ης Ιουλίου ο Κεμάλ ήταν ταμπού για τον Ερντογάν. Σήμερα δεν επιχειρείται μια απομυθοποίηση και κριτική προσέγγιση του ιδρυτή της σύγχρονης Τουρκίας ανάλογη της πολιτικής της αποσταλινοποίησης που επιχείρησε ο Χρουστσόφ μετά το 1956, αλλά μια πλήρης αποκαθήλωση και ταυτόχρονη παλινόρθωση ως κυρίαρχης ιστορικής κληρονομιάς και νομιμότητας του σουλτάνου-χαλίφη.

Αν οι Νεότουρκοι και οι κεμαλιστές οδήγησαν στην ήττα και στη συρρίκνωση, τον ίδιο ρόλο έχουν όσοι αμφισβήτησαν την παντοδυναμία Ερντογάν τα τελευταία χρόνια: από τους διαδηλωτές του πάρκου Γκεζί τον Ιούνιο του 2013 στην Κωνσταντινούπολη ως τους εισαγγελείς που παραλίγο να συλλάβουν για διαφθορά τον υιό Ερντογάν στα τέλη του ίδιου χρόνου, όλοι ενεργούμενα του πολυπλόκαμου δικτύου Γκιουλέν που οργάνωσε και το αποτυχόν πραξικόπημα της 15ης Ιουλίου.

Για τα παραπάνω υπάρχει πρόσφορο έδαφος στην κοινή γνώμη της Τουρκίας, καθώς και οι κεμαλιστές είχαν συντάξει το δικό τους αφήγημα με επιλεκτική ανάγνωση και ερμηνεία της Ιστορίας και κυρίως με θεωρίες συνωμοσίας.

Τον Αύγουστο του 1990, όταν οι ΗΠΑ δρομολόγησαν την πολεμική σύγκρουση με τον Σαντάμ Χουσεΐν μετά την εισβολή του Ιράκ στο Κουβέιτ, ο τότε αρχηγός ΓΕΕΘΑ, στρατηγός Τουρουντάι, παραιτήθηκε, καθώς έβλεπε ότι η όποια αποδυνάμωση της Βαγδάτης θα σήμαινε χειραφέτηση των Κούρδων στο Βόρειο Ιράκ.

Στην ίδια λογική, την άνοιξη του 2003 η τουρκική Βουλή με τη στήριξη του ΑΚΡ αλλά και των κεμαλιστών του CHP απαγόρευσε τη διέλευση στρατιωτικών δυνάμεων των ΗΠΑ που θα άνοιγαν βόρειο μέτωπο κατά του Σαντάμ και θα συντόμευαν τη διάρκεια και το κόστος της επιχείρησης.

Ακολούθησε η σύλληψη από αμερικανικές δυνάμεις ανδρών των ειδικών δυνάμεων του τουρκικού στρατού στο Ιράκ, που αντιμετωπίστηκαν με αβροφροσύνη τύπου Γκουαντάναμο, προκαλώντας αντιαμερικανική κατακραυγή στην τουρκική κοινή γνώμη.

Άλλωστε πριν ο Ερντογάν καταφύγει στις θεωρίες συνωμοσίας, είχε κυκλοφορήσει, λίγο μετά τον πόλεμο των ΗΠΑ-ΝΑΤΟ κατά της Γιουγκοσλαβίας, το βιβλίο πολιτικής μυθοπλασίας «Metal Storm», όπου στη θέση των Σέρβων βρίσκονταν οι Τούρκοι και των Κοσοβάρων Αλβανών οι Κούρδοι, με τα συμμαχικά αεροσκάφη να βομβαρδίζουν την Άγκυρα όπως βομβάρδισαν το Βελιγράδι.

Εμείς είμαστε οι πατριώτες, οι κοσμικοί-Νεότουρκοι και κεμαλιστές οι μειοδότες, λέει ο Ερντογάν, ξαναγράφοντας την Ιστορία με την ίδια αυθαιρεσία των αντιπάλων του και με κοινό παρονομαστή την αδυναμία κατανόησης των εθνικοαπελευθερωτικών κινημάτων στην Οθωμανική Αυτοκρατορία κατά το παρελθόν και του κουρδικού κινήματος σήμερα και την πρόσληψή τους ως συνωμοσιών των Μεγάλων Δυνάμεων που προωθούνται μέσω της συνεργασίας με εγχώριους μειοδότες-προδότες.