Δάση και δασικοί χάρτες

Το ελληνικό Σύνταγμα του 1974 περιέλαβε, στο άρθρο 24, ρυθμίσεις για την προστασία του φυσικού και πολιτιστικού περιβάλλοντος οι οποίες θεωρήθηκαν πρωτοποριακές: «Η προστασία του φυσικού και πολιτιστικού περιβάλλοντος αποτελεί υποχρέωση του Κράτους και δικαίωμα του καθενός. Για τη διαφύλαξή του το Κράτος έχει υποχρέωση να παίρνει ιδιαίτερα προληπτικά ή κατασταλτικά μέτρα στο πλαίσιο της αρχής της αειφορίας».

Ειδικά για τα δάση το ίδιο άρθρο προβλέπει: «Νόμος ορίζει τα σχετικά με την προστασία των δασών και των δασικών εκτάσεων. Η σύνταξη δασολογίου συνιστά υποχρέωση του Κράτους. Απαγορεύεται η μεταβολή του προορισμού των δασών και των δασικών εκτάσεων, εκτός αν προέχει για την Εθνική Οικονομία η αγροτική εκμετάλλευση ή άλλη τους χρήση, που την επιβάλλει το δημόσιο συμφέρον».

Στο άρθρο 117 του Συντάγματος προβλέπεται ακόμη η υποχρεωτική κήρυξη αναδασωτέας κάθε δασικής περιοχής που καταστράφηκε από πυρκαγιά ή με άλλον τρόπο αποψιλώθηκε.

Tο Σύνταγμα είναι ένα γενικό κείμενο το οποίο θέτει το πλαίσιο μέσα στο οποίο θα πρέπει στη συνέχεια να κινηθούν ο νομοθέτης και ο κρατικός μηχανισμός.

Παρατηρούμε ότι οι συνταγματικές διατάξεις έχουν μια λογική ισορροπία: Στοχεύουν στη διαφύλαξη των δασών, αλλά δέχονται τη δυνατότητα να χρησιμοποιηθούν δασικές περιοχές για γεωργική αλλά και για οποιαδήποτε άλλη χρήση, με στάθμιση του δημοσίου συμφέροντος.

Με βάση νόμους (και όχι το Σύνταγμα), οι οποίοι ίσχυσαν ήδη από το 1836, τα δάση θεωρούνται κατά τεκμήριο δημόσια ιδιοκτησία. Ο ιδιώτης πρέπει να αποδείξει ότι έχει προϋποθέσεις να θεωρηθεί μια δασική έκταση ιδιόκτητη. Ιδιωτικές δασικές εκτάσεις αναγνωρίζονται (στις βασικές περιπτώσεις) για όσες περιπτώσεις είτε υπάρχουν τίτλοι από την εποχή της τουρκοκρατίας, είτε έχουν συμπληρωθεί τριάντα χρόνια χρησικτησίας πριν από το 1915, είτε υπάρχει εντός σχεδίου μεταγεγραμμένος τίτλος πριν από το 1945.

Πέρα από την όποια τελειότητα των συνταγματικών ή νομοθετικών ρυθμίσεων, γνωρίζουμε ότι ιδίως μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο οι καταχρήσεις και οι καταπατήσεις ήταν αριθμητικά πολλές και ποικιλόμορφες. Απλές εκχερσώσεις, για καλλιέργεια, αργότερα έγιναν βίλες. Καμένες εκτάσεις κηρύχθηκαν αναδασωτέες σε μειωμένη έκταση. Παραχωρήσεις για ρητίνευση βρέθηκαν εντός σχεδίου. Είναι άπειρες οι εκδοχές και οι τρόποι των καταπατήσεων. Την ανάγκη επιβίωσης τα πρώτα χρόνια μετά τον πόλεμο ακολούθησαν η απληστία και η αμεριμνησία της ανερχόμενης μετά την καταστροφή Ελλάδας.

Η δημόσια διοίκηση της χώρας, όπως και σε πολλούς άλλους τομείς (εφορία, πολεοδομία, επενδυτικά σχέδια), δεν αντιστάθηκε. Ο νομοθέτης απέφυγε συστηματικά να βάλει σοβαρό φραγμό στην ασυδοσία. Αντίθετα, προσπάθησε αποσπασματικά να νομιμοποιήσει τετελεσμένα και βρήκε την αντίδραση του Συμβουλίου της Επικρατείας.

Το πρόβλημα με τα δάση είναι ότι δεν είναι εφικτή η επίλυση των προβλημάτων με περαίωση, όπως έγινε στα φορολογικά, ούτε με τακτοποίηση, όπως έγινε στα πολεοδομικά. Το δέντρο που «εξαφανίστηκε» δεν φυτρώνει εύκολα, αλλά και το αυθαίρετο που χτίστηκε μέσα στο δάσος δεν πέφτει εύκολα.

Η σύνταξη δασολογίου έγινε συνταγματική επιταγή με την αναθεώρηση του Συντάγματος το 2001. Να διευκρινίσουμε ότι δασολόγιο σημαίνει ξεκαθάρισμα αφενός του χαρακτήρα της έκτασης ως δασικού ή μη, αφετέρου του ιδιοκτησιακού καθεστώτος της ως δημόσιου ή ιδιωτικού (του ονόματος του ιδιοκτήτη περιλαμβανομένου).

Αυτό το διάστημα βρίσκεται σε εξέλιξη η σύνταξη (μόνο) των δασικών χαρτών, η οποία ασχολείται αποκλειστικά με τον χαρακτήρα της έκτασης ως δασικού και καθόλου με το ιδιοκτησιακό. Αν μια έκταση χαρακτηριστεί δασική, ενεργοποιείται το τεκμήριο ιδιοκτησίας του Δημοσίου. Μετά θα αρχίσει ο αγώνας του ιδιοκτήτη ή κατόχου, ο οποίος θα πρέπει στη συνέχεια να παλέψει για να σώσει ό,τι μπορεί να σώζεται.

Η κατάρτιση δασολογίου χρηματοδοτείται από την Ε.Ε. και εκ των πραγμάτων έχει και μνημονιακό χαρακτήρα, υπό την έννοια ότι αν δεν γίνουν όλα στην ώρα τους, μπορεί να χαθεί χρηματοδότηση. Επιχειρείται η ταχύτατη σύνταξη των δασικών χαρτών με μια σειρά αλλεπάλληλων και αποσπασματικών νομοθετημάτων (δύο ψηφίστηκαν μέσα στο 2017), τα οποία όμως αποφεύγουν να ασχοληθούν ουσιαστικά με το ζήτημα.

Βασικό εργαλείο για τη σύνταξη των δασικών χαρτών ορίστηκαν οι αεροφωτογραφίσεις της χώρας που έγιναν το 1945 και αν αυτές είναι ατελείς, οι επόμενες, του 1960. Ό,τι ήταν δάσος τότε, θα θεωρηθεί δάσος και σήμερα. Ο νόμος βέβαια ορίζει ότι θα πρέπει να ληφθούν υπόψη και οι λοιποί παράγοντες που διαμορφώθηκαν στη διάρκεια των ετών που πέρασαν, αλλά μην περιμένετε από τα χαμηλόβαθμα στελέχη της δημόσιας διοίκησης να αναλάβουν, και μάλιστα προσωπικά, τέτοιες ευθύνες.

Γνωρίζουμε καλά ότι στη διάρκεια των περασμένων δεκαετιών έγιναν πολλές μικρότερες ή μεγαλύτερες βλαπτικές και παράνομες επεμβάσεις στα δάση. Άλλες με καθαρή παραβατικότητα των ιδιωτών, άλλες λόγω των αμφίσημων ή ελλιπών νομοθετικών προβλέψεων. Το πραγματικό γεγονός είναι ότι σήμερα υπάρχουν, περισσότερο ή λιγότερο, καταστάσεις που διαρκούν πενήντα ή και εκατό χρόνια και βρίσκονται σε καθεστώς ημιπαρανομίας ή καθαρής παρανομίας.

Αυτές οι καταστάσεις δεν πρόκειται να λυθούν με μια νομοθετική κόκκινη γραμμή του τύπου «αεροφωτογραφία του 1945», ούτε με «fast track» διαδικασίες στις πλάτες των κατώτερων στελεχών της δημόσιας διοίκησης και στόχο να μη χάσουμε τα κοινοτικά κονδύλια.

Υπάρχουν καταστάσεις που έχουν διαμορφωθεί εδώ και τρεις-τέσσερις γενιές και που κανείς δεν θυμάται ότι ήταν κάποτε παράνομες. Υπάρχουν και άλλες, που διαμορφώθηκαν πέρυσι. Δεν έχουν νομοθετηθεί ουσιαστικά και συνολικά κριτήρια και όροι με τους οποίους θα επιχειρηθεί η προσαρμογή στη νομιμότητα και είτε η χωρίς ιδεοληψίες αποδοχή διαμορφωμένων καταστάσεων είτε η σταδιακή και ομαλή επαναφορά τους στη νομιμότητα. Θεσπίστηκε πρόσφατα και αποσπασματικά η δυνατότητα εξαγοράς ορισμένων από τις εκτάσεις που θα χαρακτηριστούν δασικές με δόσεις. Δεν φτάνει.

Το ζητούμενο θα έπρεπε να είναι να επιστρέψουν σταδιακά και πραγματικά οι εκτάσεις στη δασική τους μορφή μέσα στις επόμενες τέσσερις-πέντε δεκαετίες, με σταδιακή άμβλυνση όσων από τα ιδιωτικά «δικαιώματα» ή παραβάσεις σταθμιστούν και ανάλογα με τον βαθμό παρανομίας που θα προσδιοριστεί. Τούτο θα αμβλύνει και τις κοινωνικές αντιδράσεις που αναπόφευκτα θα πυροδοτηθούν άμεσα με την ολοκλήρωση των αναρτήσεων των δασικών χαρτών.

Με τα μέχρι στιγμής ισχύοντα, το αεροδρόμιο του Ελληνικού χαρακτηρίζεται, τυπικά σωστά, βάσει του νόμου, δάσος και όλοι παριστάνουμε ότι απορούμε. Το Σύνταγμα όμως επιτρέπει την για λόγους δημοσίου συμφέροντος αλλοίωση του δάσους.

Πέρα από την αντιμετώπιση του κακού μας παρελθόντος πρέπει να δημιουργήσουμε και έναν σοβαρό και αξιόπιστο μηχανισμό στάθμισης των αλλοιώσεων του δάσους για το μέλλον. Με απλά λόγια, μια σοβαρή, καταρτισμένη και απαλλαγμένη από κυβερνητική (=κομματική) ιεραρχία δημόσια διοίκηση, υποβοηθούμενη από ειδικούς επιστήμονες και νομικούς.