Όμηρος Πουλάκης: «Το θέατρο είναι μια τέχνη θνησιγενής»

Ο «Ντον Ζουάν», το κορυφαίο έργο του Μολιέρου, επιστρέφει στη θεατρική σκηνή. Ανεβαίνει σε σκηνοθεσία του Αλέξανδρου Διαμαντή στο θέατρο «Σημείο», στην ιστορική μετάφραση του Παντελή Πρεβελάκη. Ο Όμηρος Πουλάκης υποδύεται τον Ντον Ζουάν και μας εξηγεί γιατί μοιάζει με επαναστάτη.

Τελικά, τι είναι ο Ντον Ζουάν του Μολιέρου; Ένας επαναστάτης που ξεσκεπάζει την υποκρισία και τα κοινωνικά ταμπού;

Το αρχέτυπο του Ντον Ζουάν είναι, μαζί με τον Φάουστ, ένα από τα θεμελιώδη του ευρωπαϊκού πολιτισμού που δεν οφείλουν την καταγωγή τους στην αρχαία ελληνική μυθολογία. Εκφράζει την απελευθέρωση του Αναγεννησιακού ανθρώπου ως προς τον έρωτα. Στο έργο του Μολιέρου, το αρχέτυπο αυτό αποτυπώνεται ως μέλος της παλαιάς τάξης των ευγενών η οποία, αν και διατηρεί ακόμα την ισχύ της, έχει αρχίσει να βιώνει τη φθορά της προγενέστερης λάμψης της. Ο ίδιος αντιμετωπίζεται ως ένας εξοβελιστέος, ο οποίος αρνείται να τηρήσει τις υποχρεώσεις που εκπορεύονται από το σύστημα αξιών μέσα στο οποίο γεννήθηκε, και η πλέον θεμελιώδης αξία η οποία φαίνεται να αποδοκιμάζει και να εκμεταλλεύεται είναι εκείνη των θείων και κοινωνικών δεσμών του γάμου. Παράλληλα ο Ντον Ζουάν φαίνεται και συμπεριφέρεται σαν άθεος, ενώ παράλληλα δεν συναινεί με όσα θεωρεί διανοητικές προκαταλήψεις και δεισιδαίμονες αντιλήψεις. Θα έλεγα πως ο Ντον Ζουάν δεν είναι επαναστάτης αλλά είναι πολύ πιθανό να φαίνεται επαναστάτης, και αυτό επειδή αποδίδω μεγάλη βαρύτητα στη θέση που εκφράζει ο Αλμπέρ Καμύ για εκείνον στο έργο του «Ο Μύθος του Σίσυφου» («Ο Ντον Ζουάν έχει διαλέξει να είναι τίποτα»). Επομένως ο Ντον Ζουάν δεν Είναι. Φαίνεται.

Ο Ντον Ζουάν μένει ανικανοποίητος παρά τις συνεχείς ερωτικές του κατακτήσεις. Μήπως δεν αναζητά άρα την απόλαυση, την ερωτική ηδονή;

Αν και συχνά συνδέεται με τον Καζανόβα, ο Ντον Ζουάν δεν φαίνεται ένας ηδονιστής ο οποίος ευφραίνεται με τις απολαύσεις της σάρκας και βιώνει ένα αίσθημα πληρότητας διά μέσου εκείνων. Θα έλεγα πως περισσότερο ομοιάζει με άνθρωπο που τροφοδοτείται από την αδρεναλίνη, από τη ριψοκίνδυνη ακροβασία πάνω στο νήμα των ορίων. Φαίνεται να τον διαπερνά «ο ίλιγγος του κινδύνου».

Ο Σγκαναρέλ είναι ο ενεργός κριτικός της ζωής του Ντον Ζουάν. O Μολιέρος δεν θα είχε παραδώσει τέτοιον Ντον Ζουάν χωρίς τον Σγκαναρέλ. Μάς είναι απαραίτητη η κριτική, τα αντώνυμα;

Οπωσδήποτε η κριτική, οι διαλεκτικές αντιθέσεις, ο διάλογος και η αντιπαράθεση επιχειρημάτων είναι απαραίτητα δομικά στοιχεία της ανθρώπινης συνύπαρξης και εξέλιξης. Η μερικότητά μας είναι ακατάλυτο δεδομένο και η συνείδηση αυτής της συνθήκης (με τα τραγικά και τα γκροτέσκα συνάμα χαρακτηριστικά) αποτελεί προϋπόθεση οποιασδήποτε ουσιαστικής και γόνιμης «συνάντησης». Και ο Σγκαναρέλ με τον Ντον Ζουάν αναντίρρητα «συναντήθηκαν».

Η Μάνια Παπαδημητρίου και η Δανάη Παπουτσή κάνουν όλους τους άλλους ρόλους του έργου. Μιλήστε μας για αυτό το εύρημα.

Δεν πρόκειται για κάποιο πρωτόφαντο «εύρημα» –θα προτιμούσα τον όρο αξίωμα παραστατικής δομής–, μιας και συχνά απαντάται σε πλήθος παραστάσεων. Ωστόσο είναι από εκείνα που δεν χάνουν τη ζωοφόρα τους εκπομπή και νομίζω πως αυτό συμβαίνει επειδή η μεταμόρφωση αποτελεί ζωτική παράμετρο της θεατρικής πράξης. Η προσπάθεια να αφηγηθεί/παραστήσει ένας περιορισμένος αριθμός ηθοποιών μια πολλαπλή και πολυπρόσωπη πλοκή είναι πάντοτε «νόμιμη» και κυοφορεί μορφοπλαστικές δυνατότητες και δραματουργικές εκπλήξεις. Παρακολουθώντας εκ των έσω τη σκηνική λειτουργία της εναλλαγής ρόλων της Μάνιας και της Δανάης, καθώς και τις διαδικασίες υπόκρισης τις οποίες χειρίζονται, βιώνω έντονη καλλιτεχνική χαρά.

Ο Ντον Ζουάν ζει για να αποπλανεί γυναίκες. Τι συναισθήματα σας γέννησε στις #ΜeΤoo ημέρες του ελληνικού θεάτρου;

Ανεξάρτητα από το πώς φαίνεται ο Ντον Ζουάν και το τι εντέλει θα σημάνει στο κοινό της παράστασης, το κίνημα του #ΜeΤoo αποτελεί μια θετική στιγμή τόσο για το ελληνικό θέατρο όσο και συνολικότερα για το κοινωνικό και πολιτικό γίγνεσθαι. Η κατάχρηση εξουσίας, η σεξουαλική (και όχι μόνο) κακοποίηση, η εργασιακή εκμετάλλευση καθώς και άλλα συγγενικά φαινόμενα και συμπεριφορές οφείλουν να εξαλείφονται εξακολουθητικά τόσο στο συνεργατικό επίπεδο όσο και στο ευρύτερο πεδίο της κοινωνικής και διαπροσωπικής συνύπαρξης. Αυτή η μάχη θα είναι διαρκώς ημιτελική, θα αξίζει πάντοτε τον κόπο, και το κίνημα του #ΜeΤοo συνέβαλε θετικά στην εξέλιξή της. Η όποια αμφιθυμία προκύπτει όταν αποκαλύπτεται μια σκοτεινή και επώδυνη πλευρά της πραγματικότητας δεν μπορεί να αποτελεί λόγο για να περιοριστούν παρόμοιες αποκαλύψεις. Το αντίθετο, οφείλουμε όλοι να συνεχίσουμε παντοιοτρόπως την προσπάθεια ώστε να προστατεύσουμε εαυτούς και αλλήλους από παρόμοια φαινόμενα. Το δικαίωμα σε ένα γόνιμο και δίκαιο εργασιακό πλαίσιο είναι αναφαίρετο και πρέπει να το διεκδικούμε, να το καλλιεργούμε και να το υπερασπιζόμαστε.

Τι είναι αυτό που μας επαναφέρει συνεχώς στους κλασικούς συγγραφείς;

Το θέατρο είναι μια τέχνη θνησιγενής. Μετατρέπει τον παρόντα χρόνο σε καλλιτεχνικό έργο και διαχέεται στην ανυπαρξία με την ίδια ταχύτητα που η κάθε στιγμή παύει να υφίσταται ως παρόν. Τα θεατρικά έργα που έχουμε κληρονομήσει από διακριτές και περασμένες εποχές της θεατρικής ιστορίας αποτελούν, πέρα από οτιδήποτε άλλο, κιβωτούς νοημάτων, τεχνικής, δομής, δραματουργικών κατασκευών, συναισθημάτων, θεματικών και σκέψεων. Τα κληροδοτήματα αυτά και η ενασχόληση με εκείνα (καθώς και η εκ νέου θέασή τους) διανοίγουν σκηνικές δυνατότητες, καταδεικνύουν τα διαχρονικά ζητήματα κοινωνιών και ανθρώπων, λειτουργούν ως σηματοδότες για την ευρύτερη εξέλιξη της θεατρικής πρακτικής, πλουταίνουν συντελεστές και κοινό πολλαπλασιάζοντας την έκταση των πνευματικών οριζόντων. Δίχως ουσιώδη διδάγματα και μετεξελίξεις από την πολύπλευρη δεξαμενή της Ιστορίας το μέλλον θα ακυρωνόταν καταδικασμένο σε μια ατέρμονη επανάληψη του πανομοιότυπου. Η πολιτισμική μνήμη που πάλλεται μέσα στα λεκτικά σημεία των κλασικών θεατρικών έργων οφείλει να μην καταντάει αλυσίδα και καταδυνάστευση και όποτε αυτό αποφεύγεται, τότε καταυγάζουν στην εκάστοτε παροντική συνθήκη προοπτικές πρωτόγνωρες. Η ενασχόληση και η συσχέτιση ευρύτερα με τα θεμελιώδη έργα της ανθρώπινης διάνοιας σε παραδίδει στη ζωή άμαθο και διαποτισμένο από εμπειρία ταυτόχρονα. Και αυτό ίσως να είναι ένας πιθανός λόγος για τη συνεχή μας επαναφορά σε εκείνα. Χωρίς αυτό φυσικά να μειώνει στο ελάχιστο την αξία της σύγχρονης δημιουργίας.

Info

ΝΤΟΝ ΖΟΥΑΝ

Μολιέρος

ΠΡΕΜΙΕΡΑ

9 ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΥ 2021

Μετάφραση: Παντελής Πρεβελάκης

Σκηνοθεσία: Αλέξανδρος Διαμαντής

Παίζουν:

Όμηρος Πουλάκης, Μάνια Παπαδημητρίου, Δανάη Παπουτσή

Θεάτρο «Σημείο», Κεντρική Σκηνή