Κατερίνα Μπιλάλη: «Για να αναπτύξεις αντίσταση, δεν φτάνει μόνο το ένστικτο»

Τι μπορεί να συμβεί όταν βρεθείς στη λάθος πλευρά της ιστορίας; Και πόσα είσαι διατεθειμένος να κάνεις στον βωμό της ελευθερίας (σου); Αυτή είναι η αφετηρία του «Ay, Carmela!», του πολυβραβευμένου, κωμικοτραγικού έργου του Χοσέ Σάντσις Σινιστέρρα που παρουσιάζεται στο Θέατρο «Μεταξουργείο». Η Κατερίνα Μπιλάλη υποδύεται την Καρμέλα και μάς λέει περισσότερα για την παράσταση.

Στη Χριστίνα Λάσκαρη

Φέτος ανεβάζετε ως θεατρική εταιρεία THEARTES το έργο «Ay, Carmela», στο οποίο κρατάτε τον έναν εκ των δύο πρωταγωνιστικών ρόλων. Τι σας κέρδισε στο συγκεκριμένο κείμενο και αποφασίσατε να το παρουσιάσετε στο κοινό;

Όταν διάβασα το κείμενο του Σινιστέρρα, σε μετάφραση Κωνσταντίνου Κυριακού, σκέφτηκα ότι κάποια στιγμή πρέπει να το ανεβάσουμε. Είναι ένα έργο πολιτικό, εναντίον του φασισμού και της βαρβαρότητας, χωρίς να είναι στρατευμένο. Με κέρδισε το γεγονός ότι η πολιτική στάση των δραματικών προσώπων υιοθετείται βιωματικά, αντιδρώντας με ευαισθησία και συμπονετικότητα. Είναι εξαιρετικά ενδιαφέρουσα η πορεία του ρόλου μου, της Καρμέλα, η οποία, ξεκινώντας από μια απολιτίκ στάση, έχοντας προτεραιότητα την επιβίωσή της κατά τη διάρκεια του εμφυλίου της χώρας της, της Ισπανίας, φτάνει, μέσω της ενσυναίσθησής της, να δώσει τη ζωή της για την υπεράσπιση μιας ιδέας, ενός συμβόλου, της σημαίας των δημοκρατικών. Βρίθει νοημάτων και ηχηρών συμβολισμών, τα οποία είναι δοσμένα μέσα από όχι μια μελοδραματική διάθεση, αλλά μέσα από χιούμορ και τρυφερότητα. Βρήκα, επίσης, εξαιρετικά ενδιαφέρουσα τη συμπερίληψη του «θεάτρου μέσα στο θέατρο», την προετοιμασία δύο θεατρίνων για μια παράσταση-βαριετέ, που θα διαδραματιστεί μπροστά στα μάτια των θεατών.

Πρόκειται για ένα έργο αντιφασιστικό. Τι μηνύματα περνά –άμεσα ή έμμεσα– στον θεατή;

Το μήνυμα του έργου είναι ενωτικό. Προφανώς καταδεικνύει την απανθρωπιά και τη βία των εκπροσώπων του ναζιστικού μορφώματος, αλλά καταλήγει στη ματαιότητα και στον τονισμό της θνητότητάς μας, της κοινής μας μοίρας, στη βάση της οποίας είμαστε όλοι και όλες ίσοι. Για τον Σινιστέρρα, το κλειδί για την επιτυχή αποβολή φασιστικών ιδεολογιών και πρακτικών είναι η συνέχεια και διαφύλαξη της ιστορικής μας μνήμης. Το μήνυμα του έργου είναι οι ανθρώπινες αξίες, η συμπόνοια, η αλληλεγγύη, η αίσθηση ευθύνης για τον άλλον άνθρωπο. Το μήνυμα του έργου είναι η περιφρούρηση ιδανικών, όπως η ελευθερία, η δημοκρατία, η αδελφοσύνη.

Υποδύεστε την Καρμέλα, μια ηθοποιό που, σε αντάλλαγμα την ελευθερία της, πρέπει να δώσει μια παράσταση παρωδώντας τη δημοκρατία. Εκείνη αγανακτεί. Τι την κάνει να ξεπερνά τον φόβο της και να συνεχίζει ν’ αντιστέκεται με κίνδυνο τη ζωή της;

Ο φόβος της ξεπερνιέται από την ανάπτυξη κι ανάδειξη του μητρικού της ενστίκτου. Είναι μια γυναίκα, η οποία, ενώ δεν είναι η ίδια μάνα, συναισθάνεται την τρομερή κι απερίγραπτη αίσθηση μιας μάνας που χάνει τον γιο της στον πόλεμο. Είναι τόσο δυνατό το συναίσθημα γι’ αυτή την κατάφορη αδικία, που δεν μπορεί να το εκλογικεύσει. Προσπαθεί να συνταχθεί με τις ιδέες του αγαπημένου της και συμπρωταγωνιστή, Παουλίνο, προκειμένου να σώσουν τις ζωές τους, αλλά το νοιάξιμο για τον συνάνθρωπο είναι πιο έντονο, για τις μάνες, για τα ίδια τα παιδιά. Μιλάμε για τους εθελοντές της διεθνούς ταξιαρχίας, που παράτησαν τη χώρα τους και τις οικογένειές τους για να πολεμήσουν στο όνομα της ελευθερίας και της αυτοδιάθεσης των λαών. Η μητρότητα τής καθιστά σαφές ότι ο πόλεμος για την επικράτηση δικτατορικών καθεστώτων, που καταπιέζουν και χειραγωγούν τον λαό, είναι αδιανόητος.

Μοιράζεστε κοινά στοιχεία χαρακτήρα με την ηρωίδα σας και αν ναι, ποια είναι αυτά;

Είναι σίγουρα το ζητούμενό μου. Η Καρμέλα είναι υπέρ του αδύναμου, του ξένου, του «άλλου», γιατί έχει αναπτυγμένη ενστικτωδώς μια ανθρωπιά κι ευαισθησία. Τα βιωματικά σκληρά, βίαια, ιστορικά γεγονότα, τα μετουσιώνει σε αγάπη και δοτικότητα. Σίγουρα, εγώ δεν έχω ζήσει εμφύλιο ή κάποιον άλλον πόλεμο στην κλασική του μορφή, αλλά έχω ζήσει σε πιο «ύπουλα» χρόνια, που για να αναπτύξεις αντίσταση δεν φτάνει μόνο το ένστικτο, χρειάζεται μελέτη, εμβάθυνση και μια συνειδητότητα των καιρών της επίπλαστης δημοκρατίας, για να μπορέσεις να αρθρώσεις έναν αντιστασιακό λόγο και να κοιτάξεις πραγματικά τον άλλον άνθρωπο ως δική σου ευθύνη.

Στο δελτίο Τύπου τονίζετε πολύ τον κίνδυνο της ιστορικής αμνησίας. Έχουμε μια τάση οι άνθρωποι να ξεχνάμε ό,τι μας τραυματίζει;

Είναι αδιαμφισβήτητο ότι ένας εμφύλιος είναι ένα εξαιρετικά τραυματικό γεγονός για ένα έθνος και το πιο εύκολο και ανώδυνο είναι να το λησμονήσει. Ας μην ξεχνάμε ότι πριν από λίγα χρόνια δεν τολμούσαμε να θίξουμε το θέμα για τον ελληνικό εμφύλιο. Στο σχολείο, προσωπικά, δεν τον διδάχθηκα. Έχει αυτή την ικανότητα ο άνθρωπος να απωθεί στο υποσυνείδητο ό,τι τον πονάει. Κι έτσι, περνάει στη λήθη. Πράγμα το οποίο είναι πολύ επικίνδυνο, γιατί, όπως αναφέρεται και στο έργο, «όποιος λησμονά το παρελθόν του, είναι καταδικασμένος να το ξαναζήσει».

Τι ρόλο παίζει το χιούμορ στην παράσταση; Λειτουργεί ανακουφιστικά ή έρχεται να υπογραμμίσει αιχμηρά τα δεινά του εμφυλίου;

Έχει αυτή τη διττή λειτουργία, ναι. Αν και πάντα υποβόσκει το ζοφερό κλίμα του πολέμου, η τέχνη έρχεται να θέσει σε λειτουργία τον μηχανισμό του «ξεχάσματος» και του «ελέου και φόβου». Όταν λέω τέχνη, εννοώ την παράσταση που γίνεται μέσα στην παράσταση. Το θεατρικό ντουέτο Καρμέλα και Παουλίνο θα διασκεδάσουν το κοινό τους, δηλαδή τους σύγχρονους θεατές, και θα τους προσφέρουν με μπρίο και μεσογειακό ταπεραμέντο χαριτωμένα επιθεωρησιακά νούμερα. Το ανατριχιαστικό είναι ότι τα νούμερα αυτά, στο έργο, γίνονται προς τέρψη των φασιστών στρατιωτών. Θα παίξουμε, δηλαδή, για ένα φανταστικό κι ένα πραγματικό κοινό, εκ διαμέτρου αντίθετων, ελπίζω, πεποιθήσεων, και θα έχει τεράστιο ενδιαφέρον η πρόσληψη του χιούμορ και οι αντιδράσεις τους.

Το «Ay, Carmela» έχει γίνει και ταινία. Ανησυχείτε για μια ενδεχόμενη σύγκριση;

Το θέατρο και ο κινηματογράφος έχουν εντελώς διαφορετικούς κώδικες. Άλλωστε, στην κινηματογραφική εκδοχή η αφήγηση είναι γραμμική, ενώ στο θεατρικό έργο η δράση μεταφέρεται στον χρόνο, απ’ το παρελθόν στο μέλλον κι ανάποδα. Ο τρόπος που έχει επιλέξει ο σκηνοθέτης Κωνσταντίνος Κυριακού να παρασταθεί το έργο τού δίνει μια μοναδικότητα, μιας και έχει εμπλέξει, στη γραμμή της «εναλλαγής» των θεατρικών ειδών που υιοθετεί η THEARTES, μπρεχτικές, μπεκετικές κι επιθεωρησιακές υποκριτικές φόρμες.

«Το θέατρο είναι το σημείο τομής μεταξύ πραγματικότητας και επιθυμίας», είναι το μότο της THEARTES. Ποια πραγματικότητα θέλετε να φέρετε στο φως μέσα από αυτή την παράσταση και ποια η μεγαλύτερή σας προσδοκία σε σχέση με το τι θ’ αποκομίσει το κοινό;

Το θέατρο στέκεται στον μεταιχμιακό χώρο μεταξύ πραγματικότητας κι επιθυμίας, και ο στόχος είναι να μετατοπιστούν τα όρια, ώστε να πλησιάσουν, αν όχι να ενωθούν, προς την πλευρά της επιθυμίας. Άρα, αυτό που επιθυμούμε να γίνει πραγματικότητα είναι αυτό που πρεσβεύει το έργο, την ένωση, την ομόνοια, τον αλληλοσεβασμό, την αλληλεγγύη, την ειρήνη, τη δικαιοσύνη, την ελευθερία, τη δημοκρατία. Αν καταφέρουμε να βάλουμε ένα λιθαράκι στη συνειδητοποίηση της σημαντικότητας αυτών των ιδανικών και στην ενεργοποίηση της ατομικής και συλλογικής ενσυναίσθησης, θα έχουμε πετύχει τον στόχο.