Όσκαρ 2018: Κινήματα και πολιτική επισκιάζουν την έβδομη τέχνη

Η φετινή τελετή απονομής αναμένεται να αφήσει ιστορία.

Αντίστροφη μέτρηση για την απονομή των βραβείων Όσκαρ που πραγματοποιείται αυτή την Κυριακή και, όπως εύστοχα έθεσε σε δημοσίευμά της η εφημερίδα «Washington Post», στη φετινή απονομή οι αληθινοί υποψήφιοι είναι τα κινήματα #MeToo, Time’sUp και #OscarsSoWhite.

Είναι γεγονός ότι στον απόηχο της αποκάλυψης του σκανδάλου Χάρβεϊ Γουάινστιν σύσσωμο το Χόλιγουντ έχει επηρεαστεί από τα γεγονότα που αποκαλύφθηκαν το τελευταίο δεκάμηνο, με αποτέλεσμα όλες οι επίσημες τελετές να έχουν αναφορές και να προσδιορίζονται από διάφορα πολιτικά και κοινωνικά ζητήματα.

Οι επισημάνσεις κατά της σεξουαλικής παρενόχλησης των γυναικών θα είναι ο βασικός πρωταγωνιστής, όπως ακριβώς συνέβη στις Χρυσές Σφαίρες, όπου οι γυναίκες παρουσιάστηκαν φορώντας μαύρα, πολλές συνοδευόμενες από ακτιβίστριες για τα δικαιώματα των γυναικών, ενώ ο πύρινος λόγος της Όπρα Γουίνφρεϊ έφτασε πολλούς στο σημείο να λένε ότι τη θέλουν για Πρόεδρο των ΗΠΑ. Η συνέχεια γράφτηκε στα βραβεία SAG λίγες εβδομάδες μετά, όπου όλες οι παρουσιάστριες ήταν γυναίκες ως ένδειξη τιμής και υποστήριξης στα θύματα σεξουαλικής παρενόχλησης, ενώ και τα BAFTA σημαδεύτηκαν από πολιτικούς λόγους, μαυροφορεμένες σταρ του Χόλιγουντ και την Κέιτ Μίντλετον, η οποία δέχτηκε δριμεία κριτική, καθώς, αντί να σπάσει το βασιλικό πρωτόκολλο και να φορέσει μαύρο φόρεμα, φοβήθηκε να τολμήσει και με τη λαδί τουαλέτα της δεν δήλωσε επίσημα την αλληλεγγύη της απέναντι στα θύματα σεξουαλικής παρενόχλησης, τα οποία σημειωτέον δεν είναι λίγα στη Βρετανία.

Εκτός οι θύτες, μέσα οι γυναίκες

Η φετινή τελετή απονομής είναι βαθιά επηρεασμένη από τις ιστορίες των θυμάτων και από την αγανάκτησή τους. Ακόμα και οι υποψηφιότητες διαφοροποιήθηκαν εν μέρει για να είναι μέσα στο κλίμα του κοινωνικού status quo. Λόγου χάρη, ο ηθοποιός Τζέιμς Φράνκο, που κέρδισε τη Χρυσή Σφαίρα Καλύτερου Ηθοποιού για τη συμμετοχή του στο «Disaster Artist», δεν είναι καν υποψήφιος στα φετινά Όσκαρ και αυτό γιατί λίγο αφότου κέρδισε το βραβείο, αρκετές γυναίκες δημοσιοποίησαν περιπτώσεις σεξουαλικής παρενόχλησης από τον Φράνκο, αμαυρώνοντας τη φήμη του και επισκιάζοντας τη νίκη του. Οι κατηγορίες δεν ήταν λίγες και ο Φράνκο δυσκολεύτηκε να γίνει πιστευτός όταν προσπάθησε να τις αντικρούσει. Έτσι, λοιπόν, ενώ η υποψηφιότητά του στα Όσκαρ θεωρούνταν δεδομένη, δεν ίσχυσε και ο ίδιος δεν θα εμφανιστεί στην τελετή.

Από την άλλη, ένας ηθοποιός που επηρεάστηκε θετικά από το κλίμα που επικρατεί στα κινηματογραφικά βραβεία είναι ο Κρίστοφερ Πλάμερ. Ο τελευταίος αντικατέστησε τον Κέβιν Σπέισι –ο οποίος χάθηκε από προσώπου γης όταν έγιναν γνωστές περιπτώσεις σεξουαλικής παρενόχλησης σε νεαρούς άντρες από μέρους του– στην ταινία «All the money in the world». Η Ακαδημία Κινηματογράφου είχε δηλώσει από την αρχή ότι θα στήριζε και θα προωθούσε ηθοποιούς και συντελεστές που ένωσαν τις φωνές τους με τα θύματα σεξουαλικής παρενόχλησης κι έτσι ο Πλάμερ, καθώς ήρθε ως σωτήρας σε μια δύσκολη στιγμή, επιβραβεύτηκε με μία υποψηφιότητα για Όσκαρ.

Μόνο τέσσερις φορές στην ιστορία των Όσκαρ έχουν προταθεί γυναίκες ή Αφροαμερικανοί για το βραβείο καλύτερης σκηνοθεσίας. Φέτος, για πρώτη φορά, στην κατηγορία καλύτερου σκηνοθέτη συναντάμε, μαζί την Γκρέτα Γκέργουιγκ για το «Lady Bird», τον Αφροαμερικανό Τζόρνταν Πίλι για την ταινία «Get Out». Δεν είναι καθόλου απίθανο μάλιστα ένας από τους δύο να κερδίσει το Όσκαρ, δίνοντας περισσότερη ισχύ είτε στο κίνημα #MeToo είτε στο κίνημα #OscarsSoWhite, το οποίο στηλιτεύει την προώθηση λευκών μόνο συντελεστών στις χολιγουντιανές ταινίες.

Ζημιωμένος και ο ηθοποιός Κέισι Άφλεκ, ο οποίος πέρυσι κέρδισε το Όσκαρ Α΄ Ανδρικού Ρόλου για την ταινία «Manchester by the sea» και επιτέλους κατάφερε να ξεφύγει από τη σκιά του αδελφού του Μπεν. Μετά τη δημοσιοποίηση μηνύσεων σε βάρος του για σεξουαλική παρενόχληση και κακοποίηση, ο ηθοποιός έμεινε εκτός. Αν και ήταν υποχρεωμένος να παρουσιάσει τον νέο νικητή του Όσκαρ Α΄ Ανδρικού Ρόλου, απαλλάχτηκε, προφανώς για να γλιτώσει τα αρνητικά σχόλια. Από τις κατηγορίες για σεξουαλική παρενόχληση δεν ξέφυγε ούτε ο αδελφός του, Μπεν Άφλεκ, για τον οποίο ωστόσο δεν έχει κατατεθεί κάποια μήνυση, αλλά τα δύο αδέλφια μάλλον θα κάνουν καιρό να ξαναγνωρίσουν κάποια μεγάλη επιτυχία με τη φόρα που έχουν πάρει τα κινήματα κατά της σεξουαλικής παρενόχλησης των γυναικών.

Όχι στην πολιτικοποίηση, λέει το κανάλι

Οι ιθύνοντες των Όσκαρ και οι παραγωγοί της μεγάλης βραδιάς απονομής είναι πάντως προβληματισμένοι ή μάλλον διχασμένοι. Από τη μια είναι εκείνοι που θεωρούν ότι η τέχνη οφείλει να είναι αρωγός στην πολιτική και κοινωνική διαμαρτυρία των Αμερικανών και όχι μόνο και από την άλλη είναι εκείνοι που δεν θέλουν να επισκιαστούν η τελετή και οι ταινίες από το πολιτικοκοινωνικό πλαίσιο. Οι φόβοι του καναλιού ABC, που μεταδίδει την τελετή, αφορούν την πτώση της τηλεθέασης. Έχει αποδειχθεί ότι κάθε φορά που ένας σταρ του Χόλιγουντ κάνει πολιτικές δηλώσεις επί σκηνής, οι περισσότεροι τηλεθεατές αλλάζουν κανάλι. Και είναι γεγονός ότι τα τελευταία πέντε έτη, κατά τα οποία παρατηρείται μια ελαφρά πολιτικοποίηση των Όσκαρ και δη της βραδιάς απονομής, η τηλεθέαση έχει πέσει πάνω από 10%, ενώ την περσινή χρονιά το ποσοστό τηλεθέασης ήταν το δεύτερο μικρότερο από το 1974, τη χρονιά δηλαδή που ξεκίνησαν οι μετρήσεις.

Σύμφωνα με τους «New York Times», η απονομή των Όσκαρ είναι ένα από τα πιο ακριβοπληρωμένα τηλεοπτικά προϊόντα στην αμερικανική τηλεόραση. Το δίκτυο ABC, που έχει τα δικαιώματα μέχρι το 2028 πληρώνοντας 75 εκατ. δολάρια τον χρόνο, χρεώνει τη διαφήμιση 2,8 εκατ. δολάρια φέτος για 30 δευτερόλεπτα. Το κανάλι θεωρεί σκόπιμο να διατηρήσει η τελετή το κέφι και τη λάμψη της, αποφεύγοντας τις πολιτικές παρεμβάσεις, προκειμένου να διατηρηθούν σε υψηλά ποσοστά τα νούμερα τηλεθέασης. Αυτό όμως είναι δύσκολο να συμβεί.

Ο παρουσιαστής Τζίμι Κίμελ, που θα παρουσιάσει για δεύτερη συνεχή χρονιά την τελετή, δήλωσε στο περιοδικό «Variety» πως οι αναφορές στο κίνημα #MeToo θα είναι μέρος της τελετής, δεν θα υπερκαλύψουν την έβδομη τέχνη, αλλά θα αποτελέσουν σημαντικό κομμάτι της. Αναφέρθηκε μάλιστα και στην εθνική συζήτηση που λαμβάνει χώρα αυτή την περίοδο στις ΗΠΑ για την οπλοκατοχή, μετά το περιστατικό στο σχολείο της Φλόριντα, ακόμα και στο εθνικό σύστημα υγείας, που βρίσκεται ψηλά στην ημερήσια διάταξη. Ο Κίμελ σημείωσε πως παρεμβάσεις θα υπάρξουν για όλα τα καίρια πολιτικά ζητήματα και ας εκφράζει την έντονη ενόχλησή της η κυβέρνηση Τραμπ.

Ιστορική αναδρομή στην… πολιτική των Όσκαρ

Ο λόγος στα Όσκαρ, πάντως, δεν έγινε ξαφνικά πολιτικός. Οι σταρ του Χόλιγουντ, όσο υπερφίαλοι κι αν φαίνονται, είναι διαβασμένοι, ευαισθητοποιημένοι και υιοθετούν πολλές από τις πρακτικές του ακτιβισμού, ακόμα κι αν κινδυνεύουν να περιθωριοποιηθούν.

Το 1973 ο Μάρλον Μπράντο κέρδισε το Όσκαρ για την ερμηνεία του στον «Νονό». Ο ίδιος δεν παρευρέθηκε στην τελετή απονομής και στη θέση του έστειλε μία Ινδιάνα, τη Σασίν Λίτλφεδερ, η οποία αρνήθηκε εκ μέρους του Μπράντο να δεχτεί το Όσκαρ, λέγοντας πως ο ηθοποιός αντιδρά στον τρόπο με τον οποίο η βιομηχανία του θεάματος συμπεριφέρεται στους Ινδιάνους, αλλά και στον τρόπο που η κυβέρνηση έχει καταπατήσει ουκ ολίγες φορές τα δικαιώματα και τα εδάφη τους.

Το 1993 ο Ρίτσαρντ Γκιρ κατά την παρουσίαση του Όσκαρ Καλύτερης Σκηνογραφίας στηλίτευσε την Κίνα και τον τότε ηγέτη της Ντεγκ Ζιαοπίνγκ για την παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στην Κίνα και στο Θιβέτ.

Την ίδια χρονιά το ζεύγος Σούζαν Σάραντον και Τιμ Ρόμπινς, πριν δώσουν το Όσκαρ Καλύτερου Μοντάζ, μίλησαν υπέρ των 266 πολιτών της Αϊτής οι οποίοι κρατούνταν στο Γκουαντάναμο από την κυβέρνηση των ΗΠΑ, καθώς είχαν βγει θετικοί στον ιό του AIDS, και ήθελαν να μεταναστεύσουν στις ΗΠΑ. Η Σάραντον προέτρεψε την κυβέρνηση να πει δημόσια ότι το AIDS δεν είναι έγκλημα και να επιτρέψει στους ανθρώπους να περάσουν τα σύνορα της Αμερικής.

Το 2002 η Χάλι Μπέρι έγινε η πρώτη Αφροαμερικανή ηθοποιός που κέρδισε Όσκαρ Α΄ Γυναικείου Ρόλου. Η Μπέρι έκλαιγε σπαρακτικά προσπαθώντας απεγνωσμένα να αρθρώσει μια κουβέντα, ώσπου τελικά αφιέρωσε το βραβείο σε κάποιες σπουδαίες Αφροαμερικανές, τονίζοντας πως «είναι τιμή μου και ευχαριστώ την Ακαδημία που με επέλεξε να γίνω εγώ φορέας αυτής της αλλαγής». Το χειροκρότημα που δέχτηκε ήταν εξαιρετικά δυνατό.

Ο εκπληκτικός Μάικλ Μουρ κέρδισε το Όσκαρ Καλύτερου Ντοκιμαντέρ το 2003 για το «Bowling for Columbine» που σκιαγραφούσε τα γεγονότα και την αιτία που οδήγησαν στην αιματηρή επίθεση στο σχολείο Κόλουμπαϊν, γεγονός που είχε κλονίσει τη διεθνή κοινότητα. Η ημέρα της απονομής συνέπεσε με την εισβολή των ΗΠΑ στο Ιράκ επί προεδρίας Τζορτζ Μπους. Δεκάδες ηθοποιοί ήταν έτοιμοι να εκφράσουν τη δυσαρέσκειά τους, ωστόσο οι αντιδράσεις τους κάμφθηκαν από την κυβέρνηση και περιορίστηκαν στη χειρονομία του σήματος της νίκης κατά την είσοδό τους στο θέατρο. Ο αντισυμβατικός και πάντα επίκαιρος Μουρ, ωστόσο, είχε πολλά να πει. Μάζεψε στη σκηνή όλους τους συνυποψηφίους του και ξεκίνησε λέγοντας «ζούμε σε μια επίπλαστη εποχή, στην οποία έχουμε πλασματικά εκλογικά αποτελέσματα, που βγάζουν έναν πλασματικό Πρόεδρο, ο οποίος μας στέλνει σε πόλεμο για πλασματικούς λόγους». Αν και τα μικρόφωνα έκλεισαν, ο Μουρ κατάφερε να μιλήσει και ο λόγος του έκανε τον γύρο του κόσμου. Ο λόγος του εξακολουθεί να είναι επίκαιρος και αληθινός.

Το 2009 ο σεναριογράφος της ταινίας «Milk» Ντάστιν Λανς Μπλακ κέρδισε Όσκαρ και την ευκαιρία να μιλήσει από καρδιάς σε όλους τους ομοφυλόφιλους. Γνωστοποίησε την προσωπική ιστορία και το δράμα του, αναδεικνύοντας παράλληλα τα προβλήματα που αντιμετωπίζει η LGBT κοινότητα.

Το 2015 οι ερμηνευτές Τζον Λέτζεντ και Κόμον κέρδισαν το Όσκαρ Καλύτερου Τραγουδιού για την ταινία «Σέλμα» που εξιστορούσε τους αγώνες του Μάρτιν Λούθερ Κινγκ και των συμπατριωτών του προκειμένου να αποκτήσουν δικαίωμα ψήφου. «Πρόσφατα ο Τζον κι εγώ πήγαμε στη Σέλμα και ερμηνεύσαμε το τραγούδι στην ίδια γέφυρα όπου ο Μάρτιν Λούθερ Κινγκ και οι άνθρωποι του κινήματος πολιτικών δικαιωμάτων πραγματοποίησαν πορεία 50 χρόνια πριν. Η γέφυρα αυτή ήταν κάποτε σύμβολο ενός διχασμένου έθνους, πλέον είναι σύμβολο αλλαγής».

Την ίδια χρονιά η Πατρίτσια Αρκέτ έλαβε το Όσκαρ Β΄ Γυναικείου Ρόλου για την ταινία «Boyhood» και δεν παρέλειψε να μιλήσει για τα δικαιώματα των γυναικών. «Σε κάθε γυναίκα που έγινε μητέρα, σε κάθε γυναίκα που πληρώνει φόρους σε αυτό το κράτος, σε κάθε γυναίκα που έχει παλέψει για τα δικαιώματα κάποιου άλλου. Είναι η ώρα μας για ισότητα. Ισότητα στους μισθούς, ισότητα στα δικαιώματα, ισότητα σε όλα» κατέληξε και έλαβε ένα δυνατό χειροκρότημα.

Το 2016 ήταν η χρονιά που δεν υπήρχε ούτε ένας Αφροαμερικανός υποψήφιος στις κατηγορίες των Όσκαρ. Ο κωμικός ηθοποιός Κρις Ροκ ξεκίνησε τον λόγο του ως εξής: «Καλωσήρθατε στα Όσκαρ ή αλλιώς στα Βραβεία των Λευκών!». Την ίδια χρονιά ο Λεονάρντο ντι Κάπριο κέρδισε το Όσκαρ Α΄ Ανδρικού Ρόλου και έβγαλε έναν πύρινο λόγο για την κλιματική αλλαγή και πόσο πρόκειται να επηρεάσει την ανθρωπότητα. Γνωστός για την ακτιβιστική του δράση, ο Ντι Κάπριο κατέληξε τονίζοντας: «Ας μη θεωρούμε τον πλανήτη μας δεδομένο, εγώ δεν θεωρώ αυτή τη νύχτα δεδομένη».

Όλοι, πάντως, ανυπομονούν για τη νύχτα της απονομής, καθώς ο λόγος ενός αξιόλογου σταρ του Χόλιγουντ αντικατοπτρίζει το ρεύμα της εποχής και τις αλλαγές που πρέπει να γίνουν με την ευαίσθητη ματιά και τη λογική που χαρακτηρίζουν έναν καλλιτέχνη.