Άρης Μπαλής: «Τα “χωρικά όρια” θα πρέπει διαρκώς να διευρύνονται»

 «Τετέλεσται». Σε ποιο άλλο θεατρικό έργο η πρώτη-πρώτη λέξη του κειμένου ακυρώνει εξαρχής τη θεατρική πράξη, την πράξη της ζωής, επικυρώνοντας παράλληλα το μότο τού Σάμουελ Μπέκετ, πως «το τέλος βρίσκεται στην αρχή, και ωστόσο συνεχίζουμε»; Το «Σύγχρονο Θέατρο» εγκαινιάζει τη συνεργασία του με τον Δημήτρη Καταλειφό, με την παράσταση «Τέλος του Παιχνιδιού» του Μπέκετ. Στο πλευρό του ο Άρης Μπαλής, που μας εξηγεί γιατί δεν πιστεύει στα απόλυτα ερωτήματα.

 Το έργο αφορά έναν εγκλεισμό. Οι ήρωες θεωρούν πως είναι οι τελευταίοι επιζώντες μετά από μια μεγάλη συμφορά. Βρίσκετε κοινά στοιχεία με τους εγκλεισμούς που εμείς ζήσαμε;

Οι ήρωες του Μπέκετ ζουν σχεδόν σε ένα post-apocalyptic κόσμο, στον οποίο τα πάντα έχουν καταστραφεί. Ίσως είναι οι τελευταίοι άνθρωποι πριν τον ολοκληρωτικό αφανισμό του είδους. Εμείς ήρθαμε αντιμέτωποι με έναν ιό σαρωτικό, που άμεσα βρέθηκαν κάποιοι τρόποι να περιοριστεί και γίνονται προσπάθειες να καταπολεμηθεί ολοκληρωτικά. Ως εκ τούτου, για να προστατευτούμε όλοι σαν κοινωνία, έπρεπε να περιορίσουμε όσο το δυνατόν τις κοινωνικές μας συναναστροφές και τις μετακινήσεις. Οι ήρωες του Μπέκετ ζουν σε ένα περιβάλλον που το «έξω» είναι το τίποτα και ο θάνατος. Κυριολεκτικά. Δεν μπορώ να συγκρίνω τις δύο συνθήκες. Στη δική μας περίπτωση, δεν έχει έρθει το τέλος του κόσμου. Υπάρχουν τραγικές απώλειες, πάρα πολύς κόσμος πεθαίνει από τον ιό και άλλοι αποκτούν χρόνια προβλήματα υγείας, όμως το ανθρώπινο είδος δεν απειλείται σε καμία περίπτωση, τουναντίον η επιστήμη έχει βρει τρόπους για να προστατεύσει τον άνθρωπο.

Όλοι οι περιορισμοί προφανώς περιορίζουν. Τα «χωρικά όρια» θα πρέπει διαρκώς να διευρύνονται. Και μιλάω για τα «χωρικά όρια» ως τρόπο αντίληψης της πραγματικότητας. Γιατί η διεύρυνση αυτών των ορίων ταυτίζεται, πιθανότατα, με κάποιου είδους γνώση, που αυτή η γνώση με τη σειρά της ενδέχεται να οδηγήσει σε πιο χειραφετημένες υπάρξεις, άρα εν δυνάμει και σε πιο χειραφετημένες κοινωνίες.

Ο Χαμ φέρεται απάνθρωπα στον Κλοβ, ο οποίος όμως δεν φεύγει. Είναι προτιμότερη η συμβίωση με τον μισητό εχθρό από τη μοναξιά;

Μου φαίνεται υπερβολικά χριστιανική για τα γούστα μου η συμβίωση με έναν μισητό εχθρό. Κανένας άνθρωπος δεν αξίζει να ζει ένα διαρκές βασανιστήριο.

Μελετητές συνδέουν τον Χαμ του Μπέκετ με τον Άμλετ του Σαίξπηρ. Το περίφημο «να ζει κανείς ή να μη ζει» του Άμλετ έχει μετατραπεί στο «να τελειώσει ή να μην τελειώσει». Τελικά, είναι αυτό το απόλυτο ερώτημα στη δραματουργία και στη ζωή;

Το απόλυτο ερώτημα δεν είναι, γιατί δεν πιστεύω ότι υπάρχουν απόλυτα ερωτήματα. Σίγουρα, όμως, είναι ένα σημαντικό ερώτημα. Ο Φράνσις Μπέικον λέει σε μια συνέντευξή του: «Νομίζω πως η ζωή είναι χωρίς νόημα, όμως όσο ζούμε της δίνουμε νόημα. Δημιουργούμε ορισμένους στόχους, που, όσο υπάρχουμε, της δίνουν νόημα, παρ’ όλο που οι ίδιοι οι στόχοι είναι χωρίς νόημα». Και αυτό που εννοεί ως νόημα είναι ένας τρόπος για να επιβιώνεις απ’ τη μια μέρα στην άλλη. «Ενός σκοπού για το τίποτα. (...) Γεννιόμαστε και πεθαίνουμε, αλλά, σ’ αυτό το διάστημα μεταξύ γέννησης και θανάτου, δίνουμε στην άσκοπη ύπαρξή μας ένα προσωπικό νόημα». Και επειδή, τουλάχιστον στη ζωή μας, είμαστε δραματικά πρόσωπα και όχι τραγικά (όσο και αν θα θέλαμε το δεύτερο), νομίζω ότι αυτή η άποψη του Μπέικον δίνει μια συμπυκνωμένη απάντηση στο πρόβλημα της ύπαρξης.

Πώς θα περιγράφατε τη συνεργασία σας με τον κ. Καταλειφό;

Όλη η ομάδα δουλέψαμε εντατικά πολύ μεγάλο διάστημα για να καταφέρουμε να εξιχνιάσουμε το «Τέλος του παιχνιδιού». Ο Γιώργος Σκεύας δημιούργησε ένα περιβάλλον αλληλοκατανόησης και αλληλοσεβασμού μεταξύ όλων των συντελεστών. Όσον αφορά τον Δημήτρη Καταλειφό, ξανασυναντιόμαστε μετά από πολλά χρόνια, συγκεκριμένα από το 2011, τότε που ήταν καθηγητής μου στη Δραματική Σχολή. Οπότε με πολλή χαρά και πολλή συγκίνηση υπήρξε αυτό το ξανασμίξιμο.

Πώς είναι να δίνετε παραστάσεις απέναντι σε ένα κοινό που φοράει μάσκες;

Μου φαίνεται ανακουφιστικό. Είναι το ελάχιστο που μπορεί να γίνει ώστε η δουλειά των ηθοποιών να μπορεί να γίνει με ελαχιστοποιημένο τον κίνδυνο νόσησης. Μια κλειστή αίθουσα με τόσο κόσμο χωρίς μάσκες, μου φαίνεται λίγο αλλόκοτη συνθήκη. Λίγη υπομονή χρειάζεται να τιθασευτεί ο ιός και εν καιρώ θα βρεθεί πάλι το κοινό χωρίς μάσκες στα θέατρα. Μέχρι τότε όμως θα πρέπει να υπάρχει ο σεβασμός στον «ξεμάσκωτο ηθοποιό», που αν νοσήσει, έστω και ήπια, δεν θα μπορέσει να δουλέψει (το θέατρο δεν γίνεται home office), άρα θα ακυρωθούν παραστάσεις, ίσως δεν θα πληρωθεί (γιατί σίγουρα κάπου θα συμβούν και αυτά), κ.ο.κ.

Τέλος, δεν μπορώ να μη σας ρωτήσω για το ελληνικό #ΜeΤoo που είχε επίκεντρο το θέατρο. Διαβάζω σε συνεντεύξεις συναδέλφων σας, σε ένα γενικότερο κλίμα, μια αισιοδοξία, μια ανακούφιση, πως για τις επόμενες και τωρινές βεβαίως γενιές πολλά πράγματα θα είναι διαφορετικά, πως το απόστημα της εξουσίας έσπασε. Είστε και εσείς εξίσου αισιόδοξος;

Φυσικά και είμαι αισιόδοξος και ανακουφισμένος. Γιατί ακριβώς τα πράγματα δεν θα μπορέσουν να επιστρέψουν στην πρότερη κατάσταση. Οποιαδήποτε προσβλητική, κακοποιητική και παραβιαστική συμπεριφορά δεν πρέπει να είναι αποδεκτή. Στο χέρι μας είναι να διασφαλίσουμε ασφαλή περιβάλλοντα για όλα τα υποκείμενα σε κάθε εργασιακό χώρο. Και ένας μόνο τρόπος υπάρχει για να διασφαλιστεί κάτι τέτοιο: να μιλάμε.

Info

Σάμουελ Μπέκετ

«Τέλος του Παιχνιδιού»

Μετάφραση: Θάλεια Μελή-Χωλλ
Σκηνοθεσία: Γιώργος Σκεύας

Παίζουν:

Δημήτρης Καταλειφός, Άρης Μπαλής, Βαγγελιώ Ανδρεαδάκη, Γιώργος Ζιόβας

φώτο Εβίτα Σκουρλέτη

ΣΥΓΧΡΟΝΟ ΘΕΑΤΡΟ

Ευμολπιδών 43-45, Κεραμεικός, τηλ.: 2103464380