Πρόσφυγες: Η δύσκολη μετεγκατάσταση σε Ελλάδα και Ευρώπη

«Όχι, αυτοί είναι μια χαρά άνθρωποι, καλύτεροι από τους προηγούμενους» έλεγε μια μεσόκοπη κυρία σε περιφερειακό δήμο της Θεσσαλονίκης, όταν ρωτήθηκε για τους νέους της γείτονες, οι οποίοι είχαν εγκατασταθεί σε ένα σπίτι το οποίο χρησιμοποιούσαν κάποιοι άλλοι πρόσφυγες.

Οι καινούργιοι γείτονες είχαν μετεγκατασταθεί στο συγκεκριμένο σπίτι μέσω της ένταξης σε πρόγραμμα κάποιας ΜΚΟ. Όχι από αυτές που χαρακτηρίζονται ύποπτες, αλλά από αυτές που λαμβάνουν μια σημαντική ευρωπαϊκή χρηματοδότηση για να αντιμετωπίζουν λειτουργικά τα ζητήματα της διαχείρισης των προσφυγικών ροών από το 2015 τουλάχιστον, ίσως και πιο παλιά.

Όμως τα συγκεκριμένα προγράμματα έχουν οροφή και πιθανόν να έχουν φτάσει και στο τέλος τους. Στη Θεσσαλονίκη αναζητούσαν ένα τελευταίο διαμέρισμα.

H επιχείρηση «Μετεγκατάσταση»

Οι καινούργιοι που έρχονται, που μετεγκαθίστανται από τα νησιά, δεν είναι εξίσου τυχεροί.

Από τους 20.000 που η κυβέρνηση δεσμεύτηκε ότι θα μεταφέρει από τα νησιά στην ενδοχώρα μέχρι το τέλος του μήνα, οι 10.000 θα εγκατασταθούν σε μισθωμένα τουριστικά καταλύματα, ξενοδοχεία και διαμερίσματα, ενώ οι υπόλοιποι 10.000 σε καταυλισμούς που θα δημιουργηθούν σε βιομηχανικές περιοχές, αφού γίνει η αναγκαία διαμόρφωση του χώρου με την τοποθέτηση μεγάλων σκηνών, χωρητικότητας 50 ατόμων η καθεμία.

Όμως οι πρώτοι 10.000 που προορίζονται για εγκατάσταση στα τουριστικά καταλύματα αντιμετωπίζουν προβλήματα, καθώς οι τοπικοί ξενοδόχοι πολλές φορές προτιμούν να συμπορεύονται με τους φίλους και συνδημότες τους και να απορρίπτουν συμφωνίες με το κράτος που θα τους απέφεραν οφέλη. Η προσφορά για τις 10.000 θέσεις φιλοξενίας σε καταλύματα δεν ήταν η αναμενόμενη.

Κάποιοι ισχυρίζονται ότι η αλλαγή πλεύσης των ξενοδόχων συνδυάζεται και με την αλλαγή τιμολογιακής πολιτικής, καθώς η περσινή προκήρυξη του Διεθνούς Οργανισμού Μετανάστευσης ήταν για 40 ευρώ ανά άτομο τη βραδιά, ενώ η φετινή του υπουργείου Προστασίας του Πολίτη ήταν για μόλις 12 ευρώ. Για ένα τετράκλινο, δηλαδή, ο ξενοδόχος θα κερδίσει περίπου 50 ευρώ, τιμή αγοράς για τη χειμερινή περίοδο. Το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η άρνηση των ξενοδόχων των Βρασνών να τηρήσουν τη συμφωνία που είχαν κάνει για τη φιλοξενία 380 προσφύγων, όταν τους το ζήτησαν οι συχωριανοί τους. Σύμφωνα με κάποιες εκτιμήσεις, το κέρδος τους δεν θα ήταν τόσο, που να δικαιολογεί τις τεταμένες σχέσεις με το υπόλοιπο χωριό.

Οι υποδομές που δεν αντέχουν

Αλλά και η δημιουργία των καταυλισμών δημιουργεί πολλές επιφυλάξεις. Κι αυτό όχι διότι αμφισβητείται η ικανότητα του στρατού να δημιουργήσει τις υποδομές για την τοποθέτηση μεγάλων σκηνών χωρητικότητας 50 ατόμων η καθεμιά. Άλλωστε ο στρατός το έχει ξανακάνει – το 2016, όταν έστησε τους καταυλισμούς εκείνης της εποχής και μάλιστα, σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία, το υπουργείο Άμυνας επί Πάνου Καμένου διαχειρίστηκε περίπου τα 2/3 των χρημάτων που διοχετεύτηκαν στο ελληνικό Δημόσιο για την αντιμετώπιση των προσφυγικών ροών και συγκεκριμένα περισσότερα από 135 εκατ. ευρώ.

Όμως το βασικό πρόβλημα είναι κατά πόσο οι υπάρχουσες υποδομές μπορούν να αποδειχθούν επαρκείς για να αντέξουν επιπλέον φόρτο χιλιάδων ανθρώπων.

Τις επιφυλάξεις ενισχύουν δύο παραδείγματα υποδομών, η κατάρρευση των οποίων απειλεί τις τοπικές κοινωνίες.

Η πρώτη και πιο χαρακτηριστική είναι η αποχέτευση της Μόριας και των γύρω οικισμών, οι κάτοικοι των οποίων έστειλαν επιστολή προς τους αρμοδίους στην οποία καταγγέλλουν ότι το αποχετευτικό πρόβλημα του κέντρου ταυτοποίησης μεταφέρθηκε μέσα στο χωριό και κατέστη «πλέον από πρόβλημα του ΚΥΤ σε πρόβλημα του χωριού».

Ουσιαστικά, η αναβάθμιση του αποχετευτικού δικτύου του χωριού για να δέχεται τα λύματα του καταυλισμού έχει φτάσει εδώ και καιρό στα όριά της. «Τα λύματα έχουν ήδη πλημμυρίσει τον εφαπτόμενο στα σπίτια του χωριού χείμαρρο, με ό,τι αυτό συνεπάγεται για την υγεία των κατοίκων» αναφέρουν.

Το δεύτερο παράδειγμα είναι η καταγγελία της Πανελλήνιας Ομοσπονδίας Εργαζομένων Δημόσιων Νοσοκομείων (ΠΟΕΔΗΝ) για ουσιαστική αχρήστευση του Ψυχιατρικού Νοσοκομείου της Λέρου, το οποίο έχει μετατραπεί σε hot spot.

«Πριν από έναν χρόνο στον χώρο του νοσοκομείου φιλοξενούνταν 800 πρόσφυγες και μετανάστες. Πριν από έναν μήνα ήταν 2.500 και τώρα αυξήθηκαν σε 3.200» αναφέρει η ΠΟΕΔΗΝ, η οποία με ανακοίνωσή της επιβεβαίωσε σχετική θέση της διοίκησης του νοσοκομείου: «Δίπλα ακριβώς είναι η Ναυτική Βάση των Ενόπλων Δυνάμεων, της οποίας έχουν αποκλείσει την είσοδο με σκηνές και σκουπίδια. Έχουν καταλάβει παλιά κτίρια που είναι έτοιμα να πέσουν, ο αύλειος χώρος του νοσοκομείου έχει γεμίσει σκουπίδια, περιττώματα, μολυσματικά αντικείμενα. Έχουν στήσει σκηνές παντού. Επιτίθενται σε ψυχικά ασθενείς, κλέβουν, προπηλακίζουν, διαταράσσουν την ηρεμία του νοσοκομείου».

Στο κλίμα αυτό, η απόφαση για τη μετεγκατάσταση στη Λέρο προσφύγων από τη Σύμη ήταν βέβαιο ότι θα προκαλούσε αντιδράσεις.

«Δεν είναι δυνατόν να παίρνουν τέτοιες αποφάσεις, να φέρουν κι άλλους μετανάστες εδώ, κι εμείς έχουμε τεράστιο πρόβλημα στο νησί» είπε ο δήμαρχος Μιχάλης Κόλλιας και κάλεσε τους κατοίκους να κλείσουν το λιμάνι.

Αμέσως μετά, στις 4 του μηνός, 62 πρόσφυγες από τη Λέρο μεταφέρθηκαν στον Πειραιά, στις 7 άλλοι 14 και στις 11 Νοεμβρίου 69.

Ο πυροσβέστης στρατηγός

Μία ημέρα νωρίτερα είχε πάει στο νησί και ο συντονιστής της μετεγκατάστασης, ο υφυπουργός Άμυνας, Αλκιβιάδης Στεφανής, αλλά το κακό είχε ήδη γίνει. Ο κ. Στεφανής, όμως, ήταν εξαιρετικά φειδωλός στις δεσμεύσεις που ανέλαβε, καθώς είπε ότι θα προσπαθήσει να επιλύσει με τον καλύτερο δυνατό τρόπο όλα τα θέματα, χωρίς να δεσμευτεί για συγκεκριμένα ζητήματα που τέθηκαν στη σύσκεψη.

Η στάση του υφυπουργού μάλλον απείχε από το να είναι επαρκώς ενημερωτική και διευκόλυνε τις ακρότητες στις διεκδικήσεις, όπως προκύπτει από τις θέσεις που πήραν οι δύο μη κυβερνητικές οργανώσεις, από αυτές που δεν χρηματοδοτούνται αμέσως από την Ε.Ε.

Πρόκειται για τις οργανώσεις «Υποστήριξη Προσφύγων στο Αιγαίο» και «Pro Asyl», οι οποίες κάλεσαν την κυβέρνηση «να επισπεύσει τις οργανωμένες μεταφορές προσφύγων από τη Λέρο στην ενδοχώρα και να λάβει επείγοντα μέτρα για την παροχή ασφαλών και αξιοπρεπών συνθηκών διαβίωσης και τη διασφάλιση της πρόσβασής τους σε ιατρική φροντίδα και να σταματήσει η εφαρμογή της Κοινής Δήλωσης Ε.Ε.-Τουρκίας», με βάση την οποία όμως χρηματοδοτούνται οι μεταφορές και η διαμονή των προσφύγων στην ενδοχώρα.

Πάντως, μόλις μία ημέρα μετά, το σκηνικό επαναλήφθηκε στην Κω, στο λιμάνι της οποίας έφτασε το πλοίο της γραμμής γύρω στη 01:00 και έπειτα από συνομιλία του δημάρχου, Θεοδόση Νικηταρά, με τον καπετάνιο οι περίπου 60 πρόσφυγες-μετανάστες με τους αστυνομικούς που τους συνόδευαν συνέχισαν προς το λιμάνι του Πειραιά.

Την προηγούμενη Κυριακή στο λιμάνι του Πειραιά κεντρικό σύνθημα στην κινητοποίηση των μελών του ΣΥΡΙΖΑ για την υποδοχή των προσφύγων ήταν το «Η Ελλάδα αγκαλιάζει τους πρόσφυγες - Refugees Welcome (Καλώς Ήρθατε Πρόσφυγες)».

Η αργή μετεγκατάσταση στη Δύση

Θα πρέπει να σημειωθεί ότι πριν από λίγες ημέρες, στις 31 Οκτωβρίου, ολοκληρώθηκε η προθεσμία που είχε προβλέψει τον Σεπτέμβριο του 2017 η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, η οποία με σύστασή της καλούσε τα κράτη-μέλη να προσφέρουν θέσεις για την επανεγκατάσταση 50.000 ατόμων.

Τελικά, στοιχεία για το πρόγραμμα δεν υπάρχουν ακόμη, αλλά, σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, μέχρι τον Δεκέμβριο του 2018 είχαν κάνει χρήση του προγράμματος 15.900 άνθρωποι, δηλαδή είχε καλυφθεί περίπου το 30% των προβλεπομένων θέσεων.

Πάντως, σύμφωνα πάντοτε με επίσημα στοιχεία, στην Ελλάδα εκκρεμούσαν στο τέλος Ιουνίου 88.200 αιτήσεις για παροχή ασύλου, ενώ στη Γερμανία με σχεδόν οκταπλάσιο πληθυσμό 351.300 αιτήσεις, δηλαδή τέσσερις φορές οι ελληνικές.

Η συμφωνία Ε.Ε.-Τουρκίας του 2016 προέβλεπε ότι για κάθε Σύριο που θα επιστρέφεται στην Τουρκία από την Ελλάδα ένας άλλος Σύριος θα επανεγκαθίσταται από την Τουρκία στην Ε.Ε.

Τα επίσημα στοιχεία λένε ότι μέσω του συστήματος αυτού έως τον Μάρτιο του 2019 είχαν επανεγκατασταθεί σχεδόν 21.000 Σύριοι.

Ο αριθμός, συγκρινόμενος με τις εκκρεμείς αιτήσεις για άσυλο, δείχνει ότι η Ελλάδα δεν αξιοποίησε τη συμφωνία, καθώς επιστράφηκαν στην Τουρκία περίπου όσοι προβλέπεται να μετεγκατασταθούν στην ενδοχώρα για την αποσυμφόρηση των νησιών.

Και στις δύο περιπτώσεις, τόσο δηλαδή με τις επιστροφές στην Τουρκία όσο και με την επιτάχυνση των διαδικασιών ασύλου, η Ελλάδα θα είχε απαλλαγεί από ένα μεγάλο μέρος της πίεσης που δημιουργούν οι ροές. Πάντως, μέχρι στιγμής, επίσημα στοιχεία για τις πηγές της χρηματοδότησης της επιχείρησης μετεγκατάστασης στο εσωτερικό δεν έχουν δοθεί, παρά το γεγονός ότι όλα τα χαρακτηριστικά της συνηγορούν στο ότι δεν πρόκειται για βάρος που θα πρέπει να αναλάβει μόνη της η Ελλάδα.

Από την πλευρά του, ο ΣΥΡΙΖΑ προσπαθεί να μεταφέρει στους πρόσφυγες και μετανάστες στη Χίο την εντύπωση ότι για την παραμονή τους κάτω από άθλιες συνθήκες στα νησιά ευθύνεται η κυβέρνηση και στο πλαίσιο αυτό διοργανώνει υποδοχές στον Πειραιά για όσους έρχονται, ενώ παράλληλα προσπαθεί να ξυπνήσει αριστερά χαρακτηριστικά, επισημαίνοντας τον κίνδυνο της ακροδεξιάς.