Η Ελλάδα σε αναζήτηση καλού σεναρίου

Εάν κρίνουμε απ’ όσα είπε ο πρωθυπουργός κ. Τσίπρας κατά την έναρξη του συνεδρίου του ΣΥΡΙΖΑ, η «φιλοδοξία» της κυβερνητικής παράταξης είναι να φτάσει, μετά από δύο χρόνια περιπλανήσεων και εξαιρετικά σκληρής λιτότητας, στο επίπεδο της περιόδου Σαμαρά.

Η κυβερνητική ηγεσία θέλει να προχωρήσει στην αναδιάρθρωση του χρέους του ελληνικού Δημοσίου, όπως έχει συμφωνηθεί από τα τέλη του 2012, αμέσως μετά το μεγάλο «κούρεμα» του χρέους του Δημοσίου που ήταν σε χέρια ιδιωτών. Ευελπιστεί ότι θα μπορέσει να βγει δοκιμαστικά στις αγορές για τη μερική κάλυψη των αναγκών του ελληνικού Δημοσίου, όπως επί κυβέρνησης Σαμαρά την άνοιξη του 2014. Τέλος, ανυπομονεί να δείξει θετικούς ρυθμούς ανάπτυξης στην οικονομία με βάση την πρόγνωση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής στα τέλη του 2014, οπότε η οικονομία είχε ήδη βγει από την ύφεση, για ρυθμό οικονομικής ανάπτυξης 2,5%-3% το 2015 και ανάλογο ποσοστό το 2016. Τώρα έχει ετεροχρονιστεί η πρόγνωση για οικονομική ανάπτυξη για το 2017, χωρίς να υπάρχουν εγγυήσεις ότι θα συνεχιστεί και το εξαιρετικά δύσκολο από οικονομική άποψη 2018.

Συνοψίζοντας την κατάσταση της ελληνικής οικονομίας μετά την πολιτική επικράτηση του ΣΥΡΙΖΑ, το ριζοσπαστικό πείραμα του πρώτου εξαμήνου του 2015, την αναγκαστική στροφή 180 μοιρών για να αποτραπεί η έξοδος από την Ευρωζώνη και την εφαρμογή, με καθυστέρηση και χωρίς ιδιαίτερο ζήλο, του τρίτου προγράμματος-μνημονίου, μπορούμε να πούμε ότι έχει σταθεροποιηθεί αλλά δεν έχει προοπτική.

Αποφύγαμε την καταστροφή αλλά σύμφωνα με τις αναλύσεις των διεθνών οργανισμών η εξαιρετικά πιθανή επιστροφή στην ανάπτυξη το 2017 δεν πρόκειται να έχει εντυπωσιακή συνέχεια εξαιτίας των δημοσιονομικών δυσκολιών και των διαρθρωτικών προβλημάτων της ελληνικής οικονομίας. Το νέο «όραμα» της κυβέρνησης Τσίπρα, όπως το παρουσίασε ο πρωθυπουργός στην έναρξη του συνεδρίου του ΣΥΡΙΖΑ, καθησυχάζει τα στελέχη του τα οποία έχουν καταλάβει κυβερνητικές και κρατικές θέσεις, δεν κινητοποιεί όμως την οικονομία και την κοινωνία.

Οι δείκτες απαισιοδοξίας σπάνε το ένα ρεκόρ μετά το άλλο, με τους πολίτες να θεωρούν σε ποσοστό 80% ότι τα πράγματα θα πάνε χειρότερα. Πέρα από τις νησίδες ανάπτυξης που δημιουργούνται μέσα από την υλοποίηση του προγράμματος ιδιωτικοποιήσεων που είχε ξεκινήσει η προηγούμενη κυβέρνηση, δεν υπάρχει η δυνατότητα κάλυψης του επενδυτικού ελλείμματος, το οποίο μπορεί να φτάσει, την επόμενη πενταετία, τα 100 δισ. ευρώ.

Το χειρότερο είναι ότι η έλλειψη οικονομικής και κοινωνικής δυναμικής που χαρακτηρίζει τη χώρα μας συμπληρώνεται από την κρίση στην Ε.Ε. Μετά το δημοψήφισμα της 23ης Ιουνίου 2016 με το οποίο οι Βρετανοί ψήφισαν υπέρ του Brexit, η Ε.Ε. βρίσκεται σε θεσμικό και πολιτικό κενό. Δεν ξέρει πώς ακριβώς θα αντιμετωπίσει το σκληρό Brexit το οποίο περιγράφει η πρωθυπουργός του Ηνωμένου Βασιλείου κ. Μέι, ούτε πώς θα οργανώσουν την επόμενη μέρα οι «27» χωρίς το Ηνωμένο Βασίλειο.

Ενδεικτική της αμηχανίας που επικρατεί είναι η στάση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, η οποία έχει αυτοκαταργηθεί μέχρις ότου αλλάξει το πολιτικό τοπίο στην Ε.Ε., μέσα από αλλεπάλληλες εκλογικές αναμετρήσεις το επόμενο δωδεκάμηνο, και προσαρμόσει τη στρατηγική της. Είναι εντυπωσιακό το θέαμα των αρμόδιων επιτρόπων, οι οποίοι αποφεύγουν να ασχοληθούν με ζητήματα όπως είναι το υπερβολικό έλλειμμα της Ισπανίας, το έλλειμμα της Πορτογαλίας και η οικονομική διαχείριση που μπορεί να την οδηγήσει σε νέο μνημόνιο, η τραπεζική κρίση στην Πορτογαλία και στην Ιταλία και η σύνδεσή της με τα δημόσια οικονομικά.

Αποστάσεις ασφαλείας κρατάει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή και από τις εξελίξεις στην Ελλάδα, αποφεύγοντας παρεμβάσεις που θα μπορούσαν να προκαλέσουν εντάσεις και επιδιώκοντας να διατηρηθεί μια βιτρίνα ομαλότητας, έως ότου ξεκαθαρίσει το πολιτικό τοπίο στην Ε.Ε. Αυτή η προσέγγιση απαλλάσσει την κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ από το άγχος μιας ευρωπαϊκής πίεσης ανάλογης με εκείνη που είχε δεχτεί κατά περιόδους η κυβέρνηση Σαμαρά, δεν δημιουργεί όμως δυναμική αντιμετώπισης των οικονομικών και κοινωνικών προβλημάτων.

Τα μηνύματα που έρχονται από την οικονομική και κοινωνική καθημερινότητα οδηγούν στο συμπέρασμα ότι με το πέρασμα του χρόνου τα προβλήματα παίρνουν μεγαλύτερες διαστάσεις για το μεγαλύτερο μέρος του ιδιωτικού τομέα της οικονομίας και τους περισσότερους συμπολίτες μας.

Πολλά θα κριθούν σε ό,τι αφορά την Ελλάδα από τις εξελίξεις στην Ε.Ε. στη διάρκεια του επόμενου δωδεκαμήνου. Το μόνο σενάριο το οποίο μπορεί να συμβάλει στην αντιμετώπιση της ελληνικής κρίσης είναι μια ευρωπαϊκή επανεκκίνηση, η οποία θα στηρίζεται στις κεντροδεξιές κυβερνήσεις της Γαλλίας και της Γερμανίας.

Η Γαλλία πηγαίνει σε προεδρικές εκλογές σε δύο γύρους τον Απρίλιο και τον Μάιο του 2017 και αμέσως μετά σε βουλευτικές εκλογές, τον Ιούνιο του 2017. Ο Πρόεδρος Ολάντ και το Σοσιαλιστικό Κόμμα θεωρούνται ήδη εκτός μάχης και όλα θα κριθούν από την αναμέτρηση της Μαρίν Λεπέν και του ακροδεξιού Εθνικού Μετώπου με την κεντροδεξιά και τον εκπρόσωπό της. Εάν κρίνουμε από τις δημοσκοπήσεις –οι οποίες όμως μπορεί να πέφτουν έξω– και την πρώτη τηλεοπτική αναμέτρηση των διεκδικητών του χρίσματος της κεντροδεξιάς για τις προεδρικές εκλογές, επικρατέστερος υποψήφιος είναι ο 72χρονος πρώην πρωθυπουργός της Γαλλίας κ. Ζιπέ. Εκφράζει την ευρύτερη κεντροδεξιά, σε αντίθεση με τον πρώην Πρόεδρο της Δημοκρατίας κ. Σαρκοζί, ο οποίος εμφανίζεται σαν εκπρόσωπος της Δεξιάς, σε μια προσπάθεια να περιορίσει το κοινό της κ. Λεπέν.

Εάν τελικά επικρατήσει στις εσωκομματικές εκλογές ο κ. Ζιπέ, προβλέπεται ότι θα θριαμβεύσει στην αναμέτρηση με την κ. Λεπέν για τις προεδρικές εκλογές, γιατί θα υποστηριχτεί από τους Σοσιαλιστές και τους συμμάχους τους, οι οποίοι αναμένεται να βρεθούν εκτός του δεύτερου γύρου των προεδρικών εκλογών.

Η επικράτηση Ζιπέ είναι τεράστιας σημασίας για την Ε.Ε. και την Ελλάδα. Θα αποτρέψει τις περιπέτειες που συνδέονται με ενδεχόμενη επικράτηση της κ. Λεπέν, η οποία θέλει να ακολουθήσει η Γαλλία το παράδειγμα του Ηνωμένου Βασιλείου και να αποχωρήσει από την Ε.Ε. Παράλληλα, θα διευκολύνει την ενεργοποίηση του γαλλογερμανικού άξονα υπό την προϋπόθεση ότι οι Χριστιανοδημοκράτες και η καγκελάριος Μέρκελ θα αποτελέσουν ξανά τη βασική δύναμη του κυβερνητικού συνασπισμού ο οποίος θα προκύψει από τις βουλευτικές εκλογές του Σεπτεμβρίου του 2017. Το πιθανότερο σενάριο είναι ότι η κ. Μέρκελ και οι συνεργάτες της θα τα καταφέρουν, δεν αποκλείεται όμως η ενίσχυση της Εναλλακτικής για τη Γερμανία, η οποία ασκεί πίεση στο Χριστιανοδημοκρατικό Κόμμα από τα δεξιά, να δημιουργήσει τις προϋποθέσεις για τον σχηματισμό κυβέρνησης συνασπισμού χωρίς τη συμμετοχή των Χριστιανοδημοκρατών. Μέχρι το φθινόπωρο του 2017 δεν υπάρχει περίπτωση να εκδηλωθεί ευρωπαϊκή πρωτοβουλία για την αντιμετώπιση των μεγάλων προβλημάτων, μεταξύ των οποίων και η διαρκής ελληνική κρίση. Στην καλύτερη για την Ελλάδα περίπτωση θα υπάρξει ενεργοποίηση του γαλλογερμανικού άξονα προς τα τέλη του 2017 σε κεντροδεξιά βάση.

Δεν μπορούν όμως να αποκλειστούν σενάρια ευρωπαϊκής και ελληνικής καταστροφής, τα οποία περιλαμβάνουν ενδεχόμενη αποσταθεροποίηση της κεντροαριστερής κυβέρνησης Ρέντσι στην Ιταλία σε όφελος των δεξιόστροφων λαϊκιστών του Μπέπε Γκρίλο του Κινήματος των Πέντε Αστέρων και του Σαλβίνι της Λέγκας του Βορρά, οι οποίοι πιέζουν για τη διενέργεια δημοψηφίσματος προκειμένου να αποχωρήσει η Ιταλία από την Ευρωζώνη. Σοβαρά προβλήματα μπορεί να προκαλέσει στη διαχείριση των μεγάλων ευρωπαϊκών θεμάτων, όπως το προσφυγικό-μεταναστευτικό και η ελληνική κρίση, η ενδεχόμενη επικράτηση της άκρας Δεξιάς στην Αυστρία και στην Ολλανδία. Η άκρα Δεξιά αυτών των χωρών τάσσεται κατά της υποδοχής προσφύγων και μεταναστών σε μεγάλη κλίμακα και κατά της συνέχισης της χρηματοδότησης του ελληνικού προγράμματος.

Σύμφωνα με όλες τις ενδείξεις, η ελληνική οικονομία και η κοινωνία θα συνεχίσουν να σέρνονται το 2016 και το 2017, αμέσως μετά όμως θα πρέπει να αναπτύξουν εντυπωσιακή δυναμική για να αντιμετωπίσουν τις προκλήσεις του 2018.

Η κυβέρνηση υπέγραψε ένα εμπροσθοβαρές τρίτο πρόγραμμα-μνημόνιο, μετέθεσε όμως τη διαχείριση όλων των κρίσιμων ζητημάτων για το 2018, σε μια προσπάθεια να σταθεροποιηθεί στην εξουσία. Το 2018 η Ελλάδα θα πρέπει να επιτύχει πρωτογενές δημοσιονομικό πλεόνασμα της τάξης του 3,5% του ΑΕΠ για να αποφύγει την ενεργοποίηση του λεγόμενου κόφτη και να προχωρήσουν οι Ευρωπαίοι εταίροι και πιστωτές στην αναδιάρθρωση του χρέους του ελληνικού Δημοσίου με βάση τις αποφάσεις του Eurogroup του Μαΐου 2016.

Η επίτευξη των δημοσιονομικών στόχων και η συνεννόηση με τους Ευρωπαίους εταίρους και πιστωτές περνάνε υποχρεωτικά από εξαιρετικά δύσκολα μέτρα, όπως είναι η μείωση των κύριων συντάξεων οι οποίες έχουν ήδη δοθεί και η αυστηροποίηση της διαχείρισης των «κόκκινων» δανείων μέσω της αύξησης των πλειστηριασμών των ακινήτων των οφειλετών που δεν εκπληρώνουν τις υποχρεώσεις τους προς τις τράπεζες. Είναι φανερό ότι η διαχείριση του 2018 επιβάλλει την αλλαγή της πολιτικής, οικονομικής και κοινωνικής δυναμικής στη χώρα μας, αλλά και μια σοβαρή ευρωπαϊκή παρέμβαση υπέρ των καλώς εννοούμενων συμφερόντων μας.

Με βάση τα αποτελέσματα των τελευταίων δημοσκοπήσεων –χαρακτηριστική από την άποψη αυτή η δημοσκόπηση του Πανεπιστημίου Μακεδονίας–, η ελληνική κοινή γνώμη αρχίζει να διαμορφώνεται στην κατεύθυνση του αναγκαίου νέου ξεκινήματος. Καταγράφονται ευρύτατες πλειοψηφίες υπέρ της μείωσης της φορολογίας των επιχειρήσεων για να διευκολυνθούν η οικονομική ανάπτυξη και η δημιουργία νέων θέσεων απασχόλησης στον παραγωγικό ιδιωτικό τομέα της οικονομίας, ενώ δημιουργείται και μια κοινωνική πλειοψηφία η οποία τάσσεται κατά των αυξήσεων σε ειδικές κατηγορίες δημοσίων υπαλλήλων, όπως είναι οι δικαστικοί, και γενικότερα κατά της αύξησης των μισθολογικών δαπανών του Δημοσίου, ακόμη και στην περίπτωση που θα χρηματοδοτηθούν από ισόποσες μειώσεις δημοσίων δαπανών. Μετά τη διάψευση των προσδοκιών που δημιούργησε ο ΣΥΡΙΖΑ προκειμένου να έρθει και να παραμείνει στην εξουσία, η ελληνική κοινωνία φαίνεται ότι έχει μπει σε φάση βίαιης ωρίμανσης.

Το καλό σενάριο, το οποίο θα επιτρέψει τον απεγκλωβισμό της Ελλάδας από το μνημόνιο και το ξεκίνημα μιας περιόδου σταθερής και δυναμικής ανάπτυξης, στηρίζεται στις εξής παραδοχές: Πρώτον, πρέπει να αποτραπεί η γενίκευση της ευρωπαϊκής κρίσης το επόμενο δωδεκάμηνο. Δεύτερον, πρέπει να επικρατήσουν κεντροδεξιές δυνάμεις στις προεδρικές και βουλευτικές εκλογές της Γαλλίας και της Γερμανίας, για να υπάρξει ένα νέο ευρωπαϊκό ξεκίνημα, σε όφελος της Ελλάδας, με πρωτοβουλία του γαλλογερμανικού άξονα. Τρίτον, πρέπει να προχωρήσει η διαδικασία βίαιης ωρίμανσης της ελληνικής κοινωνίας, για να απαλλαγούμε από τα στερεότυπα τα οποία μας μετέτρεψαν στη μοναδική μνημονιακή χώρα της Ευρωζώνης και στη μοναδική χώρα της Ε.Ε. που πηγαίνει από το κακό στο χειρότερο στη διάρκεια της τελευταίας επταετίας. Τέταρτον, πρέπει να προσαρμοστεί το πολιτικό σκηνικό στην Ελλάδα στις εξελίξεις που περιγράψαμε.