Βαθαίνει η υπαρξιακή κρίση της Ε.Ε.

Μετά την ψήφο των Βρετανών υπέρ της αποχώρησης του Ηνωμένου Βασιλείου από την Ε.Ε. ο πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής κ. Γιούνκερ αναφέρθηκε σε υπαρξιακή κρίση της Ε.Ε. Οι προκλήσεις που αντιμετωπίζουν οι Ευρωπαίοι είναι πολλές και το Brexit ανέδειξε τις θεσμικές και πολιτικές αδυναμίες της Ε.Ε.

Η επικράτηση του Ντόναλντ Τραμπ στις προεδρικές εκλογές των ΗΠΑ ενισχύει κι άλλο την αρνητική δυναμική που δημιούργησε το Brexit στην Ε.Ε. και θα δοκιμάσει την αντοχή του ευρωπαϊκού οικοδομήματος στη διάρκεια του επόμενου δωδεκαμήνου. Κατά την άποψή μου, η Ε.Ε. θα κινδυνεύσει με αποσταθεροποίηση στο άμεσο μέλλον, εάν όμως αντέξει στις πιέσεις θα μπορέσει στη συνέχεια να προχωρήσει στην ενίσχυση της διαδικασίας της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης.

Ο κ. Τραμπ αντιμετωπίζεται απ’ όλους σχεδόν τους Ευρωπαίους πολιτικούς ως ο εκπρόσωπος ενός δεξιόστροφου επιθετικού λαϊκισμού. Η καγκελάριος της Γερμανίας κ. Μέρκελ, ο Πρόεδρος της Γαλλίας κ. Ολάντ, ο πρωθυπουργός της Ιταλίας κ. Ρέντσι, έχουν κατ’ επανάληψη δηλώσει ότι δεν προσυπογράφουν βασικές επιλογές του κ. Τραμπ. 

Από την πλευρά τους, οι δεξιοί ευρωσκεπτικιστές και οι ακροδεξιοί αντιευρωπαίοι δηλώνουν δικαιωμένοι από την εκλογική επικράτηση του ρεπουμπλικάνου υποψηφίου και θεωρούν ότι το πολιτικό κλίμα που έχει δημιουργηθεί ευνοεί τα σχέδιά τους. Δεν είναι τυχαίο ότι η πρώτη που έσπευσε να συγχαρεί τον κ. Τραμπ για την επιτυχία του είναι η ηγέτις του ακροδεξιού Εθνικού Μετώπου της Γαλλίας Μαρίν Λεπέν, η οποία επιδιώκει να κερδίσει τις προεδρικές εκλογές του 2017 για να βγάλει τη χώρα της από την Ε.Ε.

Οι θέσεις που διατύπωσε ο κ. Τραμπ κατά τη διάρκεια της προεκλογικής περιόδου και αναμένεται να επηρεάσουν ή και να δεσμεύσουν την πολιτική που θα ακολουθήσει ως Πρόεδρος των ΗΠΑ συνοψίζονται ως εξής:

Πρώτον, τάσσεται υπέρ ενός επιλεκτικού προστατευτισμού για να ελεγχθούν οι αρνητικές συνέπειες της παγκοσμιοποίησης, όπως είναι η αποβιομηχάνιση. Στόχος του είναι η Κίνα, το Μεξικό και άλλες χώρες που επενδύουν στο κοινωνικό dumping ή στην πλουσιοπάροχη επιδότηση των εξαγωγών τους, αλλά οι κινήσεις που θα κάνει μπορεί να δημιουργήσουν δυσκολίες στην ανάπτυξη της εμπορικής και οικονομικής συνεργασίας των ΗΠΑ με την Ε.Ε.

Δεύτερον, ο κ. Τραμπ υποστηρίζει σκληρές θέσεις στο προσφυγικό-μεταναστευτικό, ιδιαίτερα για τους πρόσφυγες και τους μετανάστες που προέρχονται από μουσουλμανικές χώρες. Η προσέγγισή του ενισχύει τους «σκληρούς» της Ε.Ε. που θέλουν να επιβάλουν αυστηρό έλεγχο στα προσφυγικά-μεταναστευτικά ρεύματα.

Τρίτον, ο κ. Τραμπ έχει ζητήσει από τους Ευρωπαίους να αυξήσουν σημαντικά τις αμυντικές τους δαπάνες, πέρα από τον στόχο του 2% του ΑΕΠ που έχει θέσει το ΝΑΤΟ και λίγοι επιτυγχάνουν, διαφορετικά οι ΗΠΑ θα σταματήσουν να τους καλύπτουν με τη στρατιωτική τους ισχύ.

Τέταρτον, ο κ. Τραμπ θέλει να επιχειρήσει μία απευθείας συνεννόηση με άλλους ηγέτες που θεωρεί ισχυρές προσωπικότητες –όπως, για παράδειγμα, ο Ρώσος Πρόεδρος κ. Πούτιν– για να ξεπεραστούν τα προβλήματα συνεννόησης που έχουν δημιουργηθεί τα τελευταία χρόνια και να ενισχυθεί ο αγώνας κατά της ισλαμικής τρομοκρατίας. 

Οι Ευρωπαίοι εταίροι θεωρούν ότι μια προσέγγιση Τραμπ-Πούτιν που δεν λαμβάνει υπ’ όψιν της την ενσωμάτωση της Κριμαίας στη Ρωσία και την κυριαρχία των ρωσόφιλων αυτονομιστών στην ανατολική Ουκρανία μπορεί να στείλει το λάθος πολιτικό μήνυμα και να ενθαρρύνει τη Μόσχα σε μια δυναμική έως επιθετική πολιτική που απειλεί τα στρατηγικά συμφέροντα κρατών-μελών της Ε.Ε. που γνώρισαν κατά το παρελθόν τα δεινά του σοβιετικού κομμουνισμού.

Υπάρχουν και άλλα θέματα στα οποία οι Ευρωπαίοι δυσκολεύονται να συνεννοηθούν με τον κ. Τραμπ, όπως, για παράδειγμα, οι πρωτοβουλίες για τον έλεγχο της κλιματικής αλλαγής. Θα πρέπει να περιμένουμε αρκετούς μήνες για να αναλάβει ο κ. Τραμπ την Προεδρία των ΗΠΑ, να φτιάξει τον δικό του μηχανισμό εξουσίας και να προσδιορίσει τις σχέσεις του με το αμερικανικό Πεντάγωνο, το υπουργείο Εξωτερικών, τα νομοθετικά σώματα των ΗΠΑ, για να δούμε εάν θα μετατραπούν οι προεκλογικές του προτάσεις σε κυβερνητική πολιτική.

Προς το παρόν η Ε.Ε. βρίσκεται αντιμέτωπη με μια αρνητική πολιτική δυναμική που απελευθερώθηκε με το Brexit και ενισχύθηκε με την εκλογική επικράτηση του κ. Τραμπ.

Το πρώτο μεγάλο τεστ ευρωπαϊκής συνοχής θα πραγματοποιηθεί στις αρχές Δεκεμβρίου στην Ιταλία με το δημοψήφισμα για τη συνταγματική αναθεώρηση και την πολιτική μεταρρύθμιση, το οποίο μπορεί να κρίνει την τύχη του κεντροαριστερού πρωθυπουργού κ. Ρέντσι. 

Ο τελευταίος έπαιξε δυναμικά το χαρτί Ομπάμα για να ενισχύσει τη θέση του ενόψει του κρίσιμου δημοψηφίσματος, οργανώνοντας μία εντυπωσιακή επίσκεψη, μετά συζύγου, στον Λευκό Οίκο. Σύμφωνα με τις τελευταίες δημοσκοπήσεις, το «όχι» θα υπερισχύσει στην Ιταλία και η επικράτηση του κ. Τραμπ στερεί από τον κ. Ρέντσι έναν πολύτιμο Αμερικανό σύμμαχο και φίλο, τον κ. Ομπάμα, και τη συνέχιση της πολιτικής του μέσω της κ. Κλίντον.

Ο κ. Ρέντσι είχε δηλώσει ότι θα παραιτηθεί σε περίπτωση που επικρατήσει το «όχι» στο δημοψήφισμα, το τελευταίο διάστημα όμως δημιουργεί την εντύπωση ότι θα συνεχίσει την προσπάθεια ακόμα και αν οι Ιταλοί απορρίψουν τη συνταγματική αναθεώρηση και τις μεταρρυθμίσεις που προτείνει. 

Δέχεται όμως μεγάλη πολιτική πίεση από τον δεξιόστροφο λαϊκιστή Μπέπε Γκρίλο του Κινήματος Πέντε Αστέρων και τον Ματέο Σαλβίνι, ηγέτη της ακροδεξιάς Λέγκας του Βορρά. Οι δυο τους συνεργάζονται για να ρίξουν την κυβέρνηση Ρέντσι και να διοργανώσουν στη συνέχεια δημοψήφισμα προκειμένου να αποφασιστεί η έξοδος της Ιταλίας από την Ευρωζώνη.

Ο πρωθυπουργός κ. Ρέντσι αντιμετωπίζει μεταξύ των άλλων την αντίδραση της αριστερής πτέρυγας του Δημοκρατικού Κόμματος, του οποίου ηγείται, βασικοί εκπρόσωποι της οποίας υποστηρίζουν δημόσια το «όχι», και την καταγγελία των πολιτικών χειρισμών του από τον πρώην επίτροπο και πρωθυπουργό της Ιταλίας Μάριο Μόντι.

Εάν οδηγηθεί σε πολιτικό αδιέξοδο ο κ. Ρέντσι και επικρατήσουν στην Ιταλία ο Μπέπε Γκρίλο και ο Σαλβίνι, αξιοποιώντας και τη δυναμική του Brexit και της εκλογής του κ. Τραμπ, μπορεί να φτάσουμε πολύ γρήγορα σε μια νέα αμφισβήτηση ή και στη διάλυση της Ευρωζώνης.

Ακόμη κι αν η Ε.Ε. αποφύγει το αρκετά πιθανό ιταλικό «ατύχημα», θα πρέπει να αντέξει σε μια σειρά δύσκολων εκλογικών αναμετρήσεων. Τον Δεκέμβριο θα πραγματοποιηθούν προεδρικές εκλογές στην Αυστρία με πιθανότερο αποτέλεσμα την επικράτηση του ακροδεξιού υποψηφίου. 

Τον Μάρτιο έχουμε βουλευτικές εκλογές στην Ολλανδία, με το ακροδεξιό κόμμα του κ. Βίλντερς να προηγείται στις δημοσκοπήσεις. Τον Απρίλιο και τον Μάιο θα έχουμε προεδρικές εκλογές σε δύο γύρους στη Γαλλία, με την κ. Λεπέν, πρόεδρο του ακροδεξιού Εθνικού Μετώπου, να έρχεται πρώτη στις δημοσκοπήσεις για τον πρώτο γύρο και να χάνει, σύμφωνα με τις έρευνες της κοινής γνώμης, από τον κεντροδεξιό υποψήφιο στον δεύτερο γύρο. 

Τέλος, τον Σεπτέμβριο του 2017 έχουμε βουλευτικές εκλογές στη Γερμανία, με τους Χριστιανοδημοκράτες της κ. Μέρκελ να δέχονται μεγάλη πίεση από τα δεξιά, από την Εναλλακτική για τη Γερμανία και τους Φιλελεύθερους. Κοινό σημείο τους είναι η υιοθέτηση μιας αυστηρής πολιτικής στο προσφυγικό-μεταναστευτικό και η διακοπή της γερμανικής συμμετοχής στη χρηματοδότηση του ελληνικού προγράμματος.

Σε πρώτη φάση η Ε.Ε. θα πρέπει να αποφύγει μια ανεπανόρθωτη πολιτική βλάβη από τα δύσκολα δημοψηφίσματα και τις εκλογικές αναμετρήσεις που θα πραγματοποιηθούν μέχρι τον Σεπτέμβριο του 2017. Στη συνέχεια θα πρέπει να αξιοποιήσει –εάν φυσικά το επιτρέπουν οι πολιτικές συνθήκες– την κρίση που προκάλεσαν το Brexit και η επικράτηση του Ντόναλντ Τραμπ, για να περάσει, με επιτυχία, στην επόμενη φάση της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης.