Η Ε.Ε. σε περίοδο αστάθειας

Η Ε.Ε. συνδυάζει σε αυτή τη φάση καλές οικονομικές επιδόσεις με την πολιτική αστάθεια, που έχει και χαρακτηριστικά κρίσης στρατηγικής. Το κρίσιμο ερώτημα είναι εάν οι καλές οικονομικές επιδόσεις της Ευρωζώνης και της Ε.Ε. στο σύνολό της θα αμφισβητηθούν από τις πολιτικές εξελίξεις στη διάρκεια των επόμενων μηνών.

Ο πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής κ. Γιούνκερ παρουσίασε στην Ολομέλεια του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, στις Βρυξέλλες, τη λεγόμενη Λευκή Βίβλο για το μέλλον της Ευρώπης. Οι προτάσεις του κ. Γιούνκερ αποτελούν ένα άθροισμα σεναρίων και δεν δεσμεύουν την Ευρωπαϊκή Επιτροπή σε οποιαδήποτε στρατηγική σε βάθος χρόνου. 

Το πρώτο σενάριο στηρίζεται στην εκτίμηση ότι η Ε.Ε. μπορεί να συνεχίσει, σε γενικές γραμμές, τη σημερινή της πορεία. Το δεύτερο σενάριο προβλέπει τον περιορισμό της διαδικασίας της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης στη λειτουργία της ενιαίας αγοράς. Το τρίτο σενάριο δίνει τη δυνατότητα στα κράτη-μέλη που θέλουν να κάνουν περισσότερα να προχωρήσουν αφήνοντας πίσω τα κράτη-μέλη που διστάζουν να αναλάβουν νέες υποχρεώσεις Το τέταρτο σενάριο στηρίζεται στην αντίληψη ότι η Ε.Ε. θα μπορούσε, υπό προϋποθέσεις να κάνει λιγότερα, αλλά με πιο αποτελεσματικό τρόπο. Το πέμπτο σενάριο είναι το πιο φιλόδοξο, με την έννοια ότι ανοίγει τον δρόμο σε περισσότερες δράσεις, που θα έχουν την υποστήριξη όλων των κρατών-μελών της Ε.Ε.

Ο κ. Γιούνκερ, όταν ξεκινούσε την πενταετή θητεία του στην προεδρία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, υπογράμμιζε σε κάθε ευκαιρία ότι η σύνθεση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής ήταν πολιτική, εφόσον ο ίδιος είχε θέσει μεγάλους στόχους γι’ αυτήν. Στην παρέμβασή του στην Ολομέλεια του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου αυτή την εβδομάδα στις Βρυξέλλες επανέλαβε πρόσφατη δήλωσή του, σύμφωνα με την οποία δεν πρόκειται να διεκδικήσει την επανεκλογή του στην προεδρία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής στο τέλος της πενταετίας. Δείχνει απογοητευμένος με την εξέλιξη των πραγμάτων, ενώ η λεγόμενη Λευκή Βίβλος ανέδειξε την πολιτική αδυναμία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής μετά το Brexit και την κρίση στρατηγικής την οποία διέρχεται η Ε.Ε. 

Ουσιαστικά ο κ. Γιούνκερ δεν έκανε συγκεκριμένη πρόταση εκ μέρους της Ευρωπαϊκής Επιτροπής αλλά παρουσίασε πέντε βασικά σενάρια περιμένοντας να εκδηλωθεί πρωτοβουλία σε επίπεδο Συμβουλίου και να επικυρωθεί στη συνέχεια από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο.

Η υποβάθμιση του ρόλου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής δεν είναι θετική εξέλιξη για την Ελλάδα, εφόσον ο συγκεκριμένος θεσμός στηρίζει με συνέπεια τη χώρα μας στην προσπάθειά της να αντιμετωπίσει τη μεγάλης διάρκειας οικονομική και κοινωνική κρίση.

Την εικόνα της αστάθειας των ευρωπαϊκών θεσμών συμπληρώνει η αντίρρηση της κυβέρνησης της Πολωνίας στην ανανέωση της παραμονής του πρώην πρωθυπουργού της χώρας Ντόναλντ Τουσκ στην προεδρία του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου για άλλους 30 μήνες, μέχρι τα τέλη του 2019.

Ο ισχυρός άνδρας της Πολωνίας κ. Καζίνσκι, ο οποίος ηγείται του σκληρού δεξιού κόμματος που βρίσκεται στην εξουσία, έχει κηρύξει προσωπικό πόλεμο στον κεντροδεξιό πρώην πρωθυπουργό κ. Τουσκ με το σκεπτικό ότι ήταν πρωθυπουργός της Πολωνίας όταν έχασε τη ζωή του σε αεροπορικό δυστύχημα ο τότε Πρόεδρος της Δημοκρατίας, δίδυμος αδελφός του κ. Καζίνσκι. Στην αντίληψη του τελευταίου υπήρξαν ρωσικές ευθύνες στην πτώση του προεδρικού αεροσκάφους, τις οποίες κάλυψε η τότε κυβέρνηση υπό τον κ. Τουσκ.

Με βάση τις συνθήκες, οι αντιρρήσεις της Πολωνίας δεν αρκούν για να μην ανανεωθεί η θητεία του κ. Τουσκ στην προεδρία του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, εφόσον η απόφαση θα παρθεί με ειδική πλειοψηφία. Το τελευταίο όμως πράγμα που θα ήθελαν οι «27» είναι μια διάσπαση μεταξύ των μεγάλων χωρών της Ευρωζώνης –της Γερμανίας, της Γαλλίας, της Ιταλίας και της Ισπανίας– οι οποίες υποστηρίζουν την υποψηφιότητα Τουσκ και της Πολωνίας και ορισμένων άλλων χωρών της Ε.Ε. που μπορεί να εναντιωθούν σε αυτήν. Η διαμάχη που έχει ξεσπάσει γύρω από το μέλλον του κ. Τουσκ επιβεβαιώνει ότι οι «27» δεν είναι ενωμένοι στη μετα-Brexit εποχή, γεγονός που ενισχύει την αβεβαιότητα σε ό,τι αφορά τις μελλοντικές εξελίξεις.

Την κατάσταση περιπλέκουν οι δύσκολες εκλογικές δοκιμασίες του επόμενου εξαμήνου. Ο εκλογικός κύκλος ανοίγει με τις βουλευτικές εκλογές που θα πραγματοποιηθούν στην Ολλανδία στις 15 Μαρτίου.

Οι δημοσκόποι και οι αναλυτές προεξοφλούν μια καλή εμφάνιση του ακροδεξιού Κόμματος για την Ελευθερία του κ. Βίλντερς. Εκτιμούν ότι θα έρθει πρώτο ή δεύτερο σε ψήφους και μπορεί να ελέγξει μέχρι 30 βουλευτικές έδρες, επί συνόλου 150. Από τα άλλα 14 κόμματα που είναι πιθανό να εκπροσωπηθούν στη Βουλή της Ολλανδίας, κανένα δεν θέλει να συνεργαστεί με το κόμμα του κ. Βίλντερς και όλα δείχνουν ότι θα υπάρξει ένας νέος κυβερνητικός συνασπισμός γύρω από τους Φιλελεύθερους του σημερινού πρωθυπουργού κ. Ρούτε.

Δεν υπάρχει, λοιπόν, ζήτημα πολιτικής αστάθειας στην Ολλανδία, γι’ αυτό και το Δημόσιο της συγκεκριμένης χώρας καλύπτει τις ανάγκες χρηματοδότησής του με αρνητικά επιτόκια, όπως το γερμανικό. Μια καλή εμφάνιση όμως της ολλανδικής ακροδεξιάς μπορεί να ενισχύσει την πολιτική δυναμική της Μαρίν Λεπέν, προέδρου του ακροδεξιού Εθνικού Μετώπου, η οποία διεκδικεί την προεδρία της Γαλλικής Δημοκρατίας. Οι προεδρικές εκλογές θα διεξαχθούν στη Γαλλία σε δύο γύρους, τον Απρίλιο και τον Μάιο, με την κ. Λεπέν να καταγράφει δημοσκοπικά ποσοστά 26%-28% στον πρώτο γύρο, τα οποία της εξασφαλίζουν την πρώτη θέση. Σύμφωνα με τις ίδιες εκτιμήσεις, πρόκειται να ηττηθεί στον κρίσιμο δεύτερο γύρο –πιθανότατα από τον φιλελεύθερο υποψήφιο κ. Μακρόν–, αλλά, όπως μας διδάσκουν το Brexit και η εκλογή του Ντόναλντ Τραμπ στην προεδρία των ΗΠΑ, δεν υπάρχουν ασφαλείς, σε ό,τι αφορά τις προγνώσεις, δημοσκοπήσεις.

Σε περίπτωση επικράτησης της κ. Λεπέν στις προεδρικές εκλογές της Γαλλίας θα επέλθει η διάλυση της Ευρωζώνης και της ίδιας της Ε.Ε. Στόχος της προέδρου του Εθνικού Μετώπου είναι να βγάλει τη Γαλλία από την Ευρωζώνη σε διάστημα έξι μηνών. Η αντίδραση των αγορών θα είναι βίαιη σε περίπτωση επικράτησης της κ. Λεπέν και οι περισσότεροι αναλυτές προβλέπουν ότι θα φτάσουμε σε ακραίες καταστάσεις, με την επιβολή capital controls στη Γαλλία με τη μέθοδο που εφαρμόστηκε στην Ελλάδα το καλοκαίρι του 2015. Οι πιο απαισιόδοξοι εκτιμούν ότι θα υπάρξει πτώχευση του γαλλικού Δημοσίου, εφόσον οι πιστωτές του δεν πρόκειται να δεχτούν τη μετατροπή του χρέους από ευρώ σε γαλλικό φράγκο, το οποίο θα υποτιμηθεί για να γίνει η γαλλική οικονομία πιο ανταγωνιστική. Το πέρασμα της Γαλλίας από το ευρώ σε εθνικό νόμισμα, εάν τελικά πραγματοποιηθεί, θα προκαλέσει ένα ντόμινο, με την Ιταλία και την Ισπανία να προσφεύγουν και αυτές στο εθνικό τους νόμισμα, για να αντέξουν τις οικονομικές πιέσεις που θα προκαλέσουν οι εξελίξεις στη Γαλλία.

Η αβεβαιότητα σε ό,τι αφορά τις εξελίξεις στη Γαλλία συνδυάζεται το τελευταίο διάστημα και με την έντονη αμφισβήτηση της κυριαρχίας των Χριστιανοδημοκρατών και της κ. Μέρκελ στη Γερμανία. Ο κ. Σουλτς πέρασε με επιτυχία από τη θέση του προέδρου του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου στην ηγεσία του κόμματος των Γερμανών Σοσιαλδημοκρατών και σύμφωνα με ορισμένες δημοσκοπήσεις το κόμμα του έχει αποκτήσει προβάδισμα έναντι του Χριστιανοδημοκρατικού Κόμματος ενόψει των εκλογών του Σεπτεμβρίου.

Ο κ. Σουλτς επιχειρεί πολιτική στροφή προς τα αριστερά και αμφισβητεί την οικονομική στρατηγική που χάραξαν οι Σοσιαλδημοκράτες το 2003, όταν καγκελάριος ήταν ο κ. Σρέντερ, και στη συνέχεια εφάρμοσαν με εντυπωσιακή επιτυχία οι κυβερνήσεις Μέρκελ. Η στρατηγική αυτή εξασφάλισε τη μετατροπή της Γερμανίας στον οικονομικό γίγαντα της Ευρωζώνης, αλλά προκάλεσε μεγάλες κοινωνικές τριβές, εφόσον το 16% των Γερμανών ζει σε συνθήκες φτώχειας. Ο κ. Σουλτς υπόσχεται ότι σε περίπτωση που εκλεγεί καγκελάριος θα αντιμετωπίσει με μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα τα κοινωνικά προβλήματα.

Η καγκελάριος Μέρκελ έχει να αντιμετωπίσει και τον συνδυασμό αυξημένου πληθωρισμού και εξαιρετικά χαμηλών επιτοκίων για τις αποταμιεύσεις που έχει φέρει η πολιτική της ποσοτικής χαλάρωσης που εφαρμόζει η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα. Ο πληθωρισμός στη Γερμανία ξεπέρασε ήδη το 2%, που θεωρείται το όριο ασφαλείας, ενώ οι αποταμιευτές και κυρίως οι συνταξιούχοι διαμαρτύρονται για την εξαιρετικά χαμηλή απόδοση των καταθέσεών τους.